ایران شناسی

مجاورت : این استان از شمال و شمال شرق با کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان و ازغرب با کشورهای ترکیه و عراق و از جنوب با  استان کردستان و از  شرق با استان های آذربایجان شرقی و زنجان همسایه است.
آب و هوا: استان‌ آذربايجان‌ غربي‌ عمدتاً تحت‌ تأثير جريان‌ هواي‌ مرطوب‌ اقيانوس‌ اطلس‌ قرار دارد، ولي‌ دربرخي‌ از ماه‌هاي‌ زمستان‌ توده‌هاي‌ هواي‌ سردي‌ از طرف‌ شمال‌ هواي‌ مديترانه‌اي‌ آنرا متاثر كرده‌ و موجب‌ كاهش ‌قابل‌ توجه‌ دما مي‌شود.

وسعــــت: مساحت این استان ۴۳۶۶۰ کیلومتر مربع (با احتساب دریاچه ارومیه) است.

جمعـیــت:  بر اساس سرشماری آمار و نفوس سال ۱۳۸۵ خورشیدی ۲۸۷۳۴۵۹ نفر می باشد.

تقسیمات:  ۱۴ شهرستان، ۲۶ بخش، ۱۰۳ دهستان و ۳۲۲۷ آبادی

شهرستانها: ارومیه/مرکز استان - اشنویه - بوکان - پیرانشهر - تکاب - چالدران یا سیه چشمه - خوی - سردشت - سلماس - شاهین دژ - ماکو - مهاباد - میاندوآب - نقده - گالری تصاویر

موقعيت جغرافيايي – استان آذربايجان غربي:

استان آذربايجان غربي با احتساب درياچه اروميه حدود ۴۳۶۶۰ کيلومتر مربع مساحت دارد و درشمال‌ غربي‌ ايران‌ قرار گرفته‌ است‌. براساس‌ آخرين‌ تقسيمات‌ كشوري‌ شهرستان‌هاي‌ اروميه‌ ، بوکان ، پيرانشهر، تکاب ، خوي ، سردشت ، سلماس ، شاهين دژ، ماکو ، مهاباد ، مياندوآب ، نقده ‌ و سيه‌چشمه‌ مجموع‌ شهرستان‌هاي‌ استان‌ آذربايجان‌ غربي‌ را تشكيل‌ مي‌دهند. استان‌ آذربايجان‌ غربي‌ در سال ‌ ۱۳۸۵ خورشیدی حدود ۲۸۷۳۴۵۹ نفرجمعيت‌ داشته‌ است‌. از اين‌ تعداد  ۱۷۲۴۹۵۴ نفر در نقاط‌  شهري‌ و ۱۱۴۸۵۰۵ نفر در نقاط‌ روستايي‌ سكونت ‌داشته‌ و يا غير ساكن‌ بوده‌اند.

استان آذربايجان غربي يکي از مناطق کوهستاني کشور است که توپو گرافي متنوع‌ و گسترده اي دارد. در سراسر ناحيه هم مرز آن با ترکيه و عراق ، کوههاي مرتفع برف گيري از شمال به جنوب کشيده شده است. آب هاي حاصل از ذوب برف کوه هاي مذکور بصورت رودخانه هاي متعددي در دره هاي منطقه جريان مي يابد و به سه حوزه عمده درياچه اروميه ، گسل عظيم خوي و دره رود کلوي سرازير مي شوند. سه ناحيه فوق پست ترين نقاط آذربايجان غربي به حساب مي آيد.‌  

آب و هوا - استان آذربايجان غربي:

استان‌ آذربايجان‌ غربي‌ عمدتاً تحت‌ تأثير جريان‌ هواي‌ مرطوب‌ اقيانوس‌ اطلس‌ قرار دارد، ولي‌ دربرخي‌ از ماه‌هاي‌ زمستان‌ توده‌هاي‌ هواي‌ سردي‌ از طرف‌ شمال‌ هواي‌ مديترانه‌اي‌ آنرا متاثر كرده‌ و موجب‌ كاهش ‌قابل‌ توجه‌ دما مي‌شود. براساس‌ داده‌هاي‌ آماري‌ ايستگاه‌هاي‌ هواشناسي‌ اروميه ، خوي ، ماکو و مهاباد ، درجه‌ حرارت‌ هوا در نقاط‌ مختلف‌ استان‌ متفاوت‌ است‌. متوسط‌ درجه‌ حرارت‌ از ۴/۹ درجه‌ سانتي‌گراد در ماكو تا۶/۱۱ درجه‌ سانتي‌ گراد در مهاباد متغير است‌. متوسط‌ درجه‌ حرارت‌ در اروميه‌ ۸/۹، در خوي‌ ۸/۱۰، در ماكو۴/۹ و در مهاباد ۶/۱۱ درجه‌ سانتي‌ گراد است‌. به‌ استناد همين‌ گزارش‌ حداكثر درجه‌ حرارت‌ در مرداد ماه‌ حدود۳۴ و حداقل‌ آن‌ در دي‌ ماه‌ حدود ۱۶- درجه‌ سانتي‌ گراد است‌. حداكثر تغيير گرماي‌ تابستان‌ ۴ و سرماي‌ زمستان ‌۱۵ درجه‌ مي‌باشد. شهرستان‌هاي‌ اروميه‌ و ماكو تابستان‌هاي‌ گرم‌ و زمستان‌هاي‌ سرد دارد. شهرستان‌ مهاباد تابستان‌هاي‌ خشك‌ و طولاني‌ و زمستان‌هاي‌ بسيار سرد دارد.شهرستان نقده و مياندوآب داراي هواي نيمه مرطوب با تابستان هاي ملايم وزمستان هاي سرد است. 

تاريخ و فرهنگ – استان آذربايجان غربي:

استان‌ آذربايجان غربي‌ يكي‌ از كانون‌هاي‌ تمدن‌ باستاني‌ ايران‌ است‌ و قلعه‌هاي‌ متعدد تاريخي ‌، صدها تپه ‌باستاني‌ با آثار مكشوفه‌ و ساير يادمان‌هاي‌ تاريخي‌ و ديني‌ اين‌ قدمت‌ ديرينه‌ را تائيد مي‌كنند. از طرف‌ ديگر، اين ‌استان‌ همواره‌ زيستگاه‌ مجموعه‌اي‌ از اقوام‌ و فرهنگ‌هاي‌ مختلف‌ بوده‌ است‌. هر يك‌ از اين‌ اقوام‌ و فرهنگ‌ها به‌ نحوي‌ در هم‌ تأثير گذاشته‌ و از همديگر متأثر شده‌اند. وجود مساجد ، كليساها و ويرانه‌ آتشگاه‌ها ، گوياي‌ بخشي ‌از تاريخ‌ تحولات‌ ديني‌ آن‌ است‌. تشيع در اروميه و ‌شهرهاي‌ شمالي‌ و تسنن‌ در نواحي‌ جنوبي‌ استان‌ از مذاهب ‌عمده‌ به‌ شمار مي‌روند. ساير اقليت‌هاي‌ آشوري‌ و ارامنه‌ به‌ كليساهاي‌ مسيحي‌ وابسته‌اند. آذري‌ها ، کردها ، آشوري‌ها و ارامنه‌ هر يك‌ ويژگي‌هاي‌ فرهنگي‌ ، آداب و سنن‌ مخصوصي‌ دارند كه‌ در نوع‌ خود جالب‌ توجه‌ است. 

مکان های دیدنی و تاریخی - استان آذربايجان غربي: 

استان آذربايجان غربی از نظر طبيعی و تاريخی از مناطق برجسته ايران است. وضعيت اقليمی، زمين شناسی و توپوگرافی استان باعث ايجاد عارضه های طبيعی بسياری در آن شده است که برخی از آن ها دارای ويژگی های منحصر به فردی هستند. برخی از جاذبه های طبيعی اين استان عبارتند از: درياچه اروميه که شورترين و بزرگ ترين درياچه داخلی ايران و بزرگ ترين آبگير دايمی آسيای غربی است، جزاير داخلی درياچه اروميه که زيستگاه نادرترين پرندگان هستند، پارک ملی درياچه اروميه که يكی از ۵۹ منطقه ذخاير طبيعی جهان و دارای لوح مخصوص پارک ها است، مناطق حفاظت شده حيات وحش و چشمه های متعدد آب گرم که بيش تر خاصيت درمانی دارند، تالاب ها، رودخانه ها، آبشارها و غارهای مختلف از جمله غار معروف کرفتو.

پيشينه تاريخی و سابقه کهن فرهنگی استان؛ سبب وجود جاذبه های تاريخي, جاذبه های اجتماعی و فرهنگی بسياری در منطقه شده است. مكان های تاريخی و مذهبی موجود در استان؛ گويای بخشی از تاريخ مذهبی اين منطقه است. مسجد جامع اروميه از مسجدهای قديمی استان به شمار می آيد. کليساهای قديمی زيادی نيز در سطح استان وجود دارند که از جاذبه های ديدنی آن به شمار می آيند. كليسای مارقويا يكی از قديمی ترين ابنيه مذهبی است و منسوب به حضرت قوما يكی از دوازده حواريون مسيح است. كليسای قديمی ماريوخنه و آتشكده آذرگشسب به همراه بازارهای قديمی با سبک معماری خاص، تپه های باستانی که قدمت برخی از آن ها به هزاره های پيش از ميلاد می رسد، شهرها و دهستان های تاريخی و قديمی مانند تپه های باستانی روستای حسنلو، قلعه های تاريخی، پل های قديمی، گورستان ها و قبور شعرا، عرفا و سياست مداران که جزو مناطق ديدنی استان به شمار می آيند به همراه زندگی ايلی جذاب با صنايع دستی كم نظير، در مجموع گويای توان بالای توريستی منطقه آذربايجان غربی هستند.   

صنايع و معادن – استان آذربايجان غربي:

صنايع استان آذربايجان غربی در زمينه های مواد معدنی و مواد اوليه موجود دراستان بر پا شده اند. معادن اين استان شامل معادن مصالح و سنگ های ساختمانی، گرانيت، ‌تراورتن، نمک آبی، نمک سنگی، ميكا، زرنيخ، تالک، خاک نسوز و پوكه معدنی است كه هم اكنون بهره برداری می شوند. هم چنين ذخايری از مواد معدنی سرب, روی, طلا در تكاب، ذغال سنگ در مياندوآب و خاك نسوز در بوكان كشف شده و آماده بهره برداری می شوند. هم چنين اقداماتی جهت شناسايی معادن سيليس و مواد معدنی فلزی و غير فلزی در استان صورت گرفته است.

استان آذربايجان غربی يكی از كانون های مهم صنايع دستی ايران است. دراين استان انواع فرش، گليم، ‌‌پارچه های دستی و صنايع چوبی تزيينی توليد می شود و علاوه بر آن كارگاه های صابون سازی، شمع سازی و چاقوسازی نيز درسطح استان به كار مشغولند. از ميان محصولات ياد شده, بافته های دستی و صنايع چوبی مانند انواع مجسمه های حيوانات‌، انواع وسايل بازی شطرنج، تخته نرد، جعبه و ميز آرايش بانوان و انواع نقاشی روی چرم دارای معروفيت ملی است.   

کشاورزی و دام داری – استان آذربايجان غربي:

استان آذربايجان غربی يكی از مناطق مستعد كشاورزی در ايران است. با وجود اين که اين استان تنها ۶/۲ درصد مساحت ايران را در بر می گيرد، اما اراضی آن بيش از ۶ درصد كل اراضی مزروعی كشور را شامل می شود. ويژه گی ها و خصوصيات طبيعی واقليمی استان بر توان بالقوه كشاورزی منطقه افزوده است. گندم و جو و محصولات باغی چون سيب و انگور از جمله مهم ترين توليدات كشاورزی استان آذربايجان غربی است.

وجود ايلات و عشاير كه تامين معيشت آن ها در درجه اول از طريق دام داری و در درجه دوم با كشاورزی انجام می گيرد؛ در رونق دام داری استان تأثير به سزايی داشته است. استان آذربايجان غربی با توجه به وجود مراتع نسبتا خوب خود توانسته نقش مهمی را در دام داری كشور ايفا نمايد. دام داری در اين منطقه به صورت صنعتی و سنتی رواج دارد و امروزه گرايش به سمت واحد های صنعتی در اين استان افزايش چشم گيری داشته است. اين استان در زمينه پرورش طيور نيز دارای نقش فعالی است كه اين فعاليت نيز به صورت صنعتی و سنتی رواج دارد. هم چنين بيش از ۲۵۰۰۰۰ كندوی زنبور عسل که نزديک به چهار پنجم آن ها مدرن هستند در سطح استان آذربايجان غربی به توليد عسل مشغولند. استان آذربايجان غربی در زمينه پرورش ماهی نيز فعال است و واحدهای متعدد استخر پرورش ماهی دراستان وجود دارد كه به پرورش ماهيان گرم آبی و ماهيان سرد آبی اختصاص يافته اند. علاوه بر پرورش ماهي, صيد ماهی نيز از سدهای ارس، مهاباد و ساير سدها، رودخانه ها و آبگيرهای طبيعی استان صورت می گيرد.   

وجه تسميه و پيشينه تاريخي – استان آذربايجان غربي:

سرنوشت تاريخی آذربايجان شرقی و غربی و وجه تسميه نام آن ها بسيارشبيه هم است. آذربايجان را با توجه به پيشينه تاريخی کهن اش، در زبان های مختلف به نام های گوناگون کمابيش مشابهی ناميده اند. در فارسی ميانه «آتورپاتكان»‌، در آثار كهن فارسی«آذربادگان»‌ يا «‌آذربايگان»، و در فارسی كنونی «آذربايجان» ناميده شده است. هم چنين در يونانی «آتروپاتنه»‌، در بيزانسی «آذربيگانون»، در ارمنی «آتراپاتاكان»، در سريانی «آذربايغان»‌ و در عربی «آذربيجان»‌ گفته اند. تاريخ باستانی آذربايجان با تاريخ قوم «ماد» درآميخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ايران آرام آرام قسمت های غربی ايران از جمله آذربايجان را تصرف كرد. مقارن اين ايام دولت هايی در اطراف آذربايجان وجود داشت كه از آن جمله می توان به دولت «آشور» در شمال بين النهرين، دولت «هيئتی» در آسيای صغير، دولت «اورارتو» در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام «كادوسی» در شرق و «كاسی» ها در حوالی كوه های زاگرس اشاره كرد.

بعد از تاسيس دولت ماد، آذربايجان به ماد كوچک (درمقابل ماد بزرگ) ‌معروف شد و مشتمل بر شهرهای قديمی همدان، ری، ‌اصفهان و كرمانشاه بود. به عبارت ديگر ولاياتی كه در قرون اوليه اسلامی به ناحيه‌ جبال و بعدها به عراق عجم معروف بودند را در بر می گرفت. بعد از حمله اسكندر مقدونی به ايران، ‌سرداری به نام «آتورپات» در آذربايگان از اشغال آن توسط يونانيان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد اين سرزمين به نام آتورپاتكان معروف شد. آتورپات به پادشاهی رسيد و آن ناحيه را مستقل اعلام نمود. در طول دوره‌ حكومت سلوكی ها، ناحيه آتورپاتكان هم چنان مستقل ماند و يونانيان و جانشينان اسكندر نتوانستند آداب و رسوم و تمدن يونانی را در آن محل اشاعه دهند. آذربايجان در اين زمان پناهگاه زردشتيان و تكيه گاه فرهنگ ايرانی در مقابل فرهنگ يونانی شد. حكومت جانشينان آتورپات در آذربايجان در زمان اشكانيان نيز ادامه يافت و اين منطقه توانست كماكان استقلال خود را حفظ كند.

اردشير بابكان - مؤسس سلسله ساسانی – با استيلا برحكم رانان آذربايجان اين منطقه را در زمره امپراتوری بزرگ ساسانی در آورد. در دوره ساسانی معمولاً‌ يكی از مرزبانان را به حكومت آذربايجان می گماردند. در اواخر آن دوره حكومت آذربايجان در دست خاندان «فرخ هرمزد»‌ بوده پايتخت آن « شيز»‌ يا «‌گنزب»‌ نام داشت كه مطابق با ويرانه های ليلان در جنوب شرقی درياچه اروميه گزارش شده است.

پس از اشغال آذربايجان به دست اعراب، قبايل عرب از بصره، كوفه، شام و يمن برای سكونت به آن جا روی آورده با خريد زمين های وسيع، ‌‌كشاورزی را گسترش داده و افراد بومی را رعيت خود ساختند. امرای عرب برای حفظ زمين ها و احتمالاً‌ رعايای مسلمان خود، از حملات ديگر مردم آذربايجان كه به اسلام نگرويده بودند، باروهايی در اطراف املاك وسيع خود می كشيدند كه به تدريج داخل اين باروها به صورت شهرهای نسبتاً‌ مهم درآمد.

در سال ۱٩٨ هـجری قمری بابک خرم دين با استفاده از ضعف خلافت مرکزی مأمون - خليفه عباسی که درخراسان به سر می برد - قيام کرده قسمت های مهمی از شمال شرقی آذربايجان را دراختيار گرفت. از اين پس، از ‌سلطه دستگاه خلافت برآذربايجان تا حد زيادی کاسته شد. بقايای قلعه بابک بر بلندای کوهی در نزديکی کليبر واقع در آذربايجان شرقی هنوز باقی است.

سلسله های ايرانی بعد از اسلام مانند طاهريان، صفاريان، سامانيان و غزنويان كه از شرق ايران برخاسته حكومت های مستقلی تشكيل دادند، هيچ گاه نتوانستند قلمرو خود را به آذربايجان برسانند. دراين مدت كه از سال ۲۰۵ هجری قمری (تأسيس سلسله طاهريان)‌ شروع و تا سال ۴۲۹ هجری قمری (‌آ‎غاز حكومت سلجوقيان)‌ ادامه می يابد، حكومت های محلی متعددی قدرت را در آذربايجان به دست گرفتند. آخرين حكام مقتدر اين ايالت، ‌ساجيان (۳۱۷ ـ ۲۷۶ هجری قمری) بودند كه آن ها نيز عاقبت بر ضد خلفا قيام كردند. پس از سقوط ساجيان، سلسله های محلی ديگری در آذربايجان به قدرت رسيدند كه از آن جمله می توان از رواديان نام برد. در دوران حكومت ساجيان ‌(بنی ساج) ‌و حكومت بعد از آن حكم رانان قسمت شمالی رود ارس به حكام آذربايجان خراج می دادند كه از معروف ترين آنها شيروان شاهای، ‌خداوندان شكی، حكام گرجستان، رواديان و حكام ارمنستان بودند.

در آغاز قرن پنج هجری قمری (يازدهم ميلادی) ‌تركان «غز» به فرماندهی سلجوقيان، نخست با دسته های كوچك و سپس به تعداد بيش تر، راهی آذربايجان شده آن جا را به تصرف در آوردند. در ۵۳۱ هجری قمری(۱۱۳۶ ميلادی)‌ آذربايجان به دست«اتابك ايلدگز»‌ (‌الدگوز) افتاد كه تاحمله كم دوام جلال الدين خوارزم شاه (۳۱ ـ ‌۱۲۲۵ میلادی، ۲۸ ـ ‌۶۲۲ هجری قمری) ‌وی و اولادش بر آذربايجان حكومت كردند. با حمله مغولان و ورودهلاكوخان ايلخان (۱۲۵۶ میلادی، ‌۶۵۴ هجری قمری)‌، ‌آذربايجان مركز شاهنشاهی بزرگ وی شد كه از آموی تا شام امتداد داشت. با ضعف ايل خانان مغول، امرای مستقلی در آذربايجان قدرت يافتند که از آن جمله می توان به جلايريان، ‌چوپانيان و تركمانان اشاره كرد.

پس از تصرف آذربايجان به دست شاه اسماعيل اول صفوی (۱۵۰۲ میلادی، ‌۹۰۷ هجری قمری)‌ اين سرزمين سنگر گاه اصلی و مركز عمده‌ گرد آوری قوای نظامی برای شاهان صفوی شد. در زمان صفويه آذربايجان محل جنگ های خونين ميان سپاهيان ايران وعثمانی بود. پس ازسقوط دولت صفويه، نادر شاه افشار با کوتاه کردن دست عثمانيان از آذربايجان و يک پارچه کردن ايران، در دشت مغان رسماً تاجگذاری كرد. كريم خان زند در سال ۱۱۷۵ هجری قمری (۱۷۵۵ ميلادی)‌ آذربايجان را از دست خان های محلی كه پس از مرگ نادر شاه قيام کرده بودند، باز پس گرفت. اما پس از مرگ او بار ديگر خوانين محلی سر برآوردند، تا اين كه آغا محمد خان قاجار در سال ۱۲۰۵ هجری قمری (۱۷۸۵ ميلادی) ‌موفق شد كه آذربايجان را مطيع حکومت مرکزی كند. اين منطقه كه هم اكنون يكی از مناطق آباد و پررونق جمهوری اسلامی ايران است در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به صورت استان مستقل درآمد كه در برگيرنده شهرها, دهستان ها و روستاهای بسياری است.   

مشخصات جغرافيايي – استان آذربايجان غربي:

آذربايجان غربی از نظر جغرافيايی بين ۳۵ درجه ۵۸ دقيقه تا ۳۹ درجه و ۴۷ دقيقه پهنای شمالی و ۴۴ درجه و ۲ دقيقه تا ۴۷ درجه و ۲۳ دقيقه درازای شرقی قرار گرفته است. آذربايجان غربی در شمال غربی ايران قرار داشته و از شمال به كشورهای جمهوری خود مختار نخجوان و ارمنستان، از شرق به كشورهای تركيه و عراق، از جنوب به استان كردستان و از غرب به استان های آذربايجان شرقی و زنجان محدود می شود. طول مرز آبی و خاكی اين استان با كشورهای همسايه، مجموعا ۸۲۳ كيلومتر است. اين استان از طرف شمال نزديك به ۱۳۵ كيلومتر، مرز آبی رودخانه ارس با نخجوان و ارمنستان و از طرف شمال و غرب نزديک به ۴۸۸ كيلومتر مرز خاكی با كشور تركيه دارد. هم چنين از طرف غرب نزديك به ۲۰۰ كيلومتر مرز خاكی با كشور عراق دارد.

رود ارس مرز ايران و جمهوری های نخجوان و ارمنستان را در آذربايجان غربی در بر می گيرد كه از محل تلاقی قره سو به ارس، شروع و در محل به هم پيوستن آق چای به ارس خاتمه می پذيرد. بخشی از اين مرز طبيعی را درياچه ارس - كه در پشت سد ايجاد شده- و بخش ديگر را قزل قشلاق از طرف جمهوری نخجوان تشكيل می دهد.

استان آذربايجان غربی طولانی ترين مرز داخلی را با استان آذربايجان شرقی دارد. اين مرز از پيوستن رود آق چای به ارس در باختر جلفا شروع شده، پس از عبور از خاور رود مزبور و قطع راه مرز به بازرگان و ناحيه ولديان خوی و راه آهن ايران - تركيه، درياچه اروميه را كه مرز طبيعی دو استان است، در جهت شمال غربی به جنوب شرقی پشت سر گذاشته، در جنوب درياچه، اين امتداد در جهت جنوب شرقی مسير زرينه رود «جغتو» از ميان مراغه و مياندوآب، چاراويماق هشترود و صايين قلعه و تكاب عبور نموده و در مرز زنجان خاتمه می يابد. مرز آذربايجان غربی و كردستان جهت غربی - شرقی داشته و از دره رود كلوی زاب کوچک شروع شده و پس ازعبور از ميان نواحی سردشت، بانه، بوكان، سقز و قطع شاخه های سيمينه رود و درياچه زرينه رود و عبور از جنوب تكاب در چهار طاق در نقطه اتصال سه استان زنجان، كردستان و آذربايجان غربی خاتمه می يابد. استان آذربايجان غربی كم ترين طول مرز را با استان زنجان دارد كه از طريق منطقه تكاب به ماه نشان از استان زنجان اتصال پيدا می كند و جهت آن شمال غربی - جنوب شرقی است و بيش تر اين ناحيه نيز از كوه های مرتفع پوشيده شده است.

استان آذربايجان غربی که مرکز آن شهر تاريخی اروميه است، براساس آخرين تقسيمات كشوری دارای ۱۴ شهرستان بوده كه عبارتند از: اروميه، اشنويه، بوكان، پيرانشهر، تكاب، چالدران (سيه چشمه)، خوی، سردشت، سلماس، شاهين دژ، ماكو، مهاباد، مياندوآب، نقده. اين استان در بر گيرنده شهرستان ها, شهرها, دهستان ها و روستاهای متعددی بوده و بر اساس آخرين سرشماری سراسری سال ۱۳۸۵ خورشیدی كشور, جمعيت آن ۲۸۷۳۴۵۹ نفر برآورد شده است.   

غارهاي تاريخي- استان آذربايجان غربي: غارهاي‌ استان‌ عبارتند از غار كهريز، فرهاد ،  دانيال ‌، بابا حسن ‌، تخت‌ قاداوكهل.

چشمه ها و مراكز آب درماني – استان آذربايجان غربي:  چشمه‌ها و مراكز آب‌ درماني‌ استان‌ آذربايجان‌ غربي‌ عبارتند از: چشمه‌هاي‌ معدني‌ ويشلق‌ و چشمه‌ قره‌شعبان‌ در جاده‌ خوي – تبريز ، چشمه‌ معدني‌ نوايي‌ و چشمه‌ معدني‌ زارعان‌ (زوران‌) در شمال‌ شرقي‌ خوي ‌، چشمه‌ معدني‌ خان‌ در جنوب‌ غربي‌ خوي‌ ، چشمه‌ معدني‌ دسته‌ دره‌ درشمال‌ غربي‌ خوي‌ ، چشمه‌ صدقيان‌ و آبگرم‌ ايستي‌سو در شهرستان‌ سلماس ‌، چشمه‌ معدني‌ شگفتي‌ در دهكده‌ شگفتي‌ سيه‌ چشمه ‌، آبگرم‌ قارنجه‌ در دهكده‌ قارنجه ‌، چشمه‌ معدني‌ رازي‌ در روستاي‌ قطور، آبگرم‌ باش‌ كندي‌ درجاده‌ ماكو - بازرگان‌ و چشمه‌ معدني‌ ديزج‌ در اطراف‌ ماكو.

قلعه ها – استان آذربايجان غربي : قلعه‌هاي‌ استان‌ عبارتند از: گؤورچين‌ قلعه‌ در شهرستان‌ سلماس‌، قلعه‌ بخدك‌ (بختك‌) در روستاي‌ ميلان‌ مياندوآب‌ و قلعه‌ راوز در شهرستان‌ ماكو.

كليساها – استان آذربايجان غربي: كليساهاي‌ استان‌ عبارتند از : بالولان ‌، ماريوخنه ‌، سنت‌ جرج‌ ، مارقويا و دره‌ شام‌.

رودخانه ها – استان آذربايجان غربي: درياچه‌ها ، سواحل‌ و جزاير استان‌ عبارتند از: جزيره‌ آرزو ، و رودخانه‌هاي ‌باراندوزچاي ‌، شهرچاي‌ ، نازلوچاي‌ و زولاچاي‌ در شهرستان‌ اروميه‌. 

مسافرت و اقامت – استان آذربايجان غربي:

سفر به شهرهاي استان آذربايجان غربي به دليل امکانات مناسب حمل و نقل زميني ، هوايي و دريايي بسيار آسان است و مرکز آن اروميه فرودگاه بين المللي مجهزي دارد. جاده ترانزيتي و راه آهن ايران – اروپا از شمال استان عبور مي کند. شهر بازرگان ، در منتهي اليه شمال غربي استان و (ايران) يک مرکز مهم ورود و خروج توريسم و کالا محسوب مي شود. شهرک پلدشت در شمال استان نيز امکان ورود و خروج مسافر به جمهوري خود مختار نخجوان را ميسر    مي سازد. اقامت در شهرهاي مختلف استان نيز به دليل امکانات اقامتي و پذيرايي مناسب از قبيل هتل ، متل ، مهمانسرا ، بويژه با رزرواسيون به سهولت انجام مي پذيرد . 

مسيرهاي گردشگري عمومي كشور

استان آذربايجان غربي