استان زنجان
مجاورت : شمال: استان های اردبیل و گیلان جنوب: استان همدان شرق:استان قزوین جنوب غربی و غرب: استان های کردستان و آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی
آب و هوا: در زمستان بسیار سرد و در تابستان معتدل می‌باشد.ارتفاع متوسط:620/1 M -دما :1/11 º c
وسعــــت: ۳۹۳۶۹ کیلومتر مربع
جمعـیــت: بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ خورشیدی ۶۰۱/۹۶۴ نفر
تقسیمات: 3 شهرستان، 13 بخش, 8 شهر, 44 دهستان و 981 آبادی دارای سکنه
شهرستانها: ابهر - ایجرود - خدابنده - خرمدره - زنجان/مرکز استان - طارم - ماه نشان
موقعيت جغرافيايي - استان زنجان:
استان زنجان كه آنرا (فلات زنجان) نيز مي‌نامند در ناحيه مركزي شمال غرب ايران واقع شده است. زنجان ، ابهر و خدابنده شهرستان‌هاي استان زنجان را تشكيل مي‌دهند. در آبانماه 1385، استان زنجان 964601 نفر جمعيت داشته است كه از اين تعداد 559340 نفر در نقاط شهري و 405261 نفر در نقاط روستايي سكونت داشته و بقيه غير ساكن بوده‌اند. استان زنجان از دو منطقه كوهستاني و جلگه‌اي تشكيل شده است. مساحت اين استان حدود 39369 کيلومتر مربع است. مناطق كوهستاني آن كه اغلب قلل مرتفع دارند در نواحي شمالي شهرستان زنجان قرار دارند و مناطق جلگه‌اي يا دشت‌هاي آن نيز ساير نقاط استان را در بر مي‌گيرد. در ناحيه جنوبي زنجان ، دشت آبرفتي نسبتاً مسطح و وسيعي وجود دارد كه به ارتفاعات سلطانيه در شمال و ارتفاعات قيدار در جنوب محدود ميشود. در استان زنجان رودخانه‌هاي متعددي جريان دارند كه مهم‌ترين و پرآب‌ترين آنها رودخانه (قزل اوزن) است.
آب و هوا – استان زنجان:
استان زنجان تحت تأثير ناهمواريها و تماس غير مستقيم با توده‌هاي هواي مرطوب غربي و شمالي ، دو نوع آب و هواي متفاوت دارد : آب و هواي كوهستاني زمستان‌هاي سرد و پر برف و تابستان‌هاي معتدل دارد و آب و هواي گرم و نيمه مرطوب منطقه طارم عليا تابستان‌هاي گرم و زمستان‌هاي ملايم دارد و رطوبت و ميزان بارندگي آن نيز بالا گزارش شده است.
ميزان بارندگي در بهار و زمستان بيشتر از ساير فصول است. مدت ماه‌هاي خشك استان نسبتاً زياد و بادهاي سرمه (مه) و گرم ، مهم‌ترين بادهاي استان هستند. فصل بهار و تابستان ، مناسبترين زمان سفر به اين استان است.
تاريخ و فرهنگ – استان زنجان:
استان زنجان يكي از نواحي تاريخي سرزمين ايران است. آثار دوران پيش از تاريخ (هزاره هفتم تا اوايل هزاره سوم قبل از ميلاد) در اين منطقه شناسايي شده است. استقرارهاي انساني منطقه ايجرود زنجان درهزاره سوم و دوم پيش از ميلاد حكايت از شكوفايي و تداوم تمدن فلات مركزي ايران در اين ناحيه دارد. ارزيابي آثار نقوش سياهرنگ در روي سفال‌هاي نخودي مكشوفه ، ارتباط و ادامه تمدن‌هاي تپه حصار دامغان ، تپه سيلك كاشان و ايجرود زنجان را نشان مي‌دهد. بارزترين آثار دوره تاريخي (هزاره دوّم قبل ازم ميلاد تا قرن هفتم ميلادي) ، نوعي سفال خاكستري رنگ سياه است كه با همزماني مهاجرت اقوام آريايي به اين منطقه مطابقت دارد. ظروف سفالي قوري مانند با لوله نسبتاً بلندي كه با مراسم تدفين اموات ارتباط داشت ، در كليه قبور اين دوره كشف شده است. طبق مدارك آشوريها ، اين منطقه در قرن نهم قبل ازميلاد (آنديا) نام داشته و به احتمال ضعيف اقوام ساكن آن با اقوام لولوبي‌ها و گوتي‌هاي دامنه‌هاي زاگرس ارتباط داشته‌اند. سكه‌هاي دريك و ريتون كه در خدابنده كشف شده از آثار دوران حكومت هخامنشي است. در دوران اشكانيان و ساسانيان ، دره‌هاي زنجان رود و قزل اوزن از رونق بيشتري برخوردار بود. از مهم‌ترين اثر اين دوران مي‌توان به آتشكده تشوير اشاره نمود. دوران اسلامي (از قرن هفتم تا نوزدهم ميلادي برابر قرن اول تا چهاردهم هجري) با فتح ايران در زمان خلافت عثمان آغاز ميشود. متون و آثار موجود نشان مي‌دهد كه اين‌منطقه در سراسر دوران اسلامي به ويژه در قرون چهارم تا هشتم هجري قمري در دوران حكومت لنگريان ، سلجوقيان و ايلخانيان از شكوفايي اقتصادي ، فرهنگي و هنري جالب توجهي برخوردار بوده است. يكي ازدلايل انتخاب سلطانيه به پايتختي ، رونق اقتصادي اين منطقه در قرون هفتم و هشتم هجري قمري بوده است. اين منطقه در حمله مغول آسيب فراوان ديد ، ولي در دوره سلطان محمد خدابنده ، سلطانيه به بزرگترين پايتخت دولت ايلخاني و سرزمين اسلامي تبديل شد. به فرمان اولجاتيو ، بارويي به دور سلطانيه كشيده و در وسط آن ، قلعه بزرگي ساخته شد. اولجاتيو گنبد بزرگي بعنوان مقبره خود بنا كرد كه همان گنبد معروف خدابنده است. درزمان اولجاتيو، شهر سلطانيه بعد از تبريز يكي از مهم‌ترين شهرهاي ايلخانان بود. پس از انقراض حكومت ايلخاني به دست سربداران درقرن نهم هجري قمري ، منطقه زنجان نيز، در فتنه تيمور لنگ بشدت تخريب شد. در دوران حكومت صفويه و قاجاريه ، بويژه در دوران حكومت شاه طهماسب وآغا محمد خان قاجار، رونق نسبي اقتصادي و فرهنگي در زنجان برقرار بوده است.
جشن حالا – استان زنجان: در اوايل فصل پائيز، پس از آنكه محصولات كشاورزي از كشتزارها و خرمنگاه جمع آوري و برداشت شد ، اين جشن محصول برپا ميشود. بدين ترتيب كه در آغاز برداشت محصول از زمين ، هر خانوار در حدود 20متر مربع از مزرعه گندم خود را بعنوان حالا باقي مي‌گذارد. در روز جشن ، تعدادي از همسايگان و وابستگان را به‌جشن دعوت مي‌كنند و با قرباني كردن گوسفند و گاو و تدارك پذيرايي ، مهمانان را با ناهار پذيرائي مي‌كنند. بيشتر مهمانان از مرداني كه به شغل كشاورزي مشغولند ، انتخاب مي‌شوند. در اين جشن زنان حضور ندارند. مهمانان پس از صرف ناهار با گفتن مبارك باد و پربركت باد و همراه داشتن ناني بنام نزيك يا نذري كه از شير پرچربي گوسفند تهيه ميشود ، دستجمعي به محل گندم درو نشده در كشتزاري مي‌روند. اين افراد دور گندم باقيمانده حلقه مي‌زنند. يكي از ريش سفيدان پس از ذكر اسماءالله و خواندن صلوات شروع به درو كردن گندم مي‌كنند ، بقيه نيز مقداري از گندم را درو مي‌كنند. سپس واژه حالا را بطور دستجمعي تكرار مي‌نمايند. پس ازچند بار تكرار واژه حالا ، همه خوشه‌هاي گندم درو مي‌شوند. سپس هر كس هر چقدر كه درو كرده است با خود مي‌برد و بعنوان تبرك و ايجاد بركت خالي مي‌كند. سپس ريش سفيدان نان نزيك و ميوه‌ها را در ميان مهمانان تقسيم مي‌كنند و مهمانان پس از گذاشتن هديه در دستمال و گفتن عبارت بركت به خرمن محل حالا را ترك مي‌كنند و بدين ترتيب جشن پايان مي‌پذيرد. اين جشن در ناحيه انگوران انجام ميشود و احتمالاً با آئين باستاني زرتشتي ارتباط دارد.
صنايع دستي و سوغاتي ها – استان زنجان:
صنايع دستي و سوغاتي هاي زنجان عبارتند از چاقوهاي ساده و مركب ، فرش ، چاروق و مليله كاري ، نقره كاري و انواع گليم و جاجيم.
غذاهاي محلي – استان زنجان:
سفره غذايي زنجان سفره اي رنگين با فرهنگ غذايي ديرينه است غذا هاي استان در ارتباط مستقيم با شيوه معيشت عشاير و روستايي مي باشد كه در مناطق شهري نيز متداول است از آن جمله مي توان به انواع آش ، آماج آش ، سوغاتي آشي ، تندر آشي ، آش ماست ، آش دوغ ، آش ترش ، آش رشته ، آش بلغور ، آش رشته ترش ، سوپ تره فرنگي ، چلوگوشت ، ترش ، خورشت اسفناج ، خورشت گوجه سبز ، خورشت لوبيا سبز، خورشت كدو حلوايي ، كوكوي شيرين ، نرگسي ، بوراني اسفناج ، سيب زميني برشته ، كله جوش ، شير برنج ، بيازو ، حلواي آرد گندم ، مشكفي ، گلانك ، گلاس ، بقليو و ده ها نوع خورشت و چاشت ديگر اشاره نمود.
رقص و موسيقي محلي – استان زنجان:
موسيقي زنجان بخشي از موسيقي محلي و مقامي آذربايجان است ، كه عمدتاً تحت تاثير موسيقي عاشيقي شكل گرفته است. موسيقي عاشيقي همراه با نواختن ساز و خواندن اشعار اجرا ميشود. عاشق ها با حضور در مراسم مختلف عروسي و شادي در اشاعه موسيقي در ميان مردم نقشي به سزا دارند. علاوه بر موسيقي عاشيقي ، موسيقي مقامي آذربايجان نيز در زنجان رواج دارد.
مسافرت و اقامت – استان زنجان:
شهر هاي استان زنجان از نظر راههاي ارتباطي ، مخابرات و سيستم هاي درماني تجهيز شده ومسافرت به كليه شهرهاي آن نيز بسار آسان است ، كليه شهرهاي استان داراي انواع هتل و امكانات اقامتي مي باشند و مردم آن نيز با فرهنگ جهان گردي آشنايي دارند.
مکان های دیدنی و تاریخی - استان زنجان:
استان زنجان از توانمندی های بالایی در زمینه توسعه صنعت جهانگردی و جلب گردشگر برخوردار است. جاذبه های طبیعی این استان شامل کوه ها، رودها، آبشارها، چشمه های آب معدنی، دریاچه های طبیعی و مصنوعی در شهرستان های مختلف استان پراکنده شده اند. رودخانه هاى بزرگ و مشهور با شعبات آن ها در كشتزارها و باغ هاى استان، چشمه هاى آب معدنى و آب سرد، غارهاى تاريخى و طبيعى، مناظر زيباى كشتزارها و باغ ها از جمله جاذبه هاى طبيعى استان هستند كه هر بيننده ای را به تحسين وا مى دارند.
با اين كه تاريخ این منطقه فراز و فرود های بسيار به خود ديده و گاهی شعله های خشم و جنگ، برگ های زيادی از تاريخ منطقه و حتی گاه تمام آن را در كام خود فرو برده است ولی به جهت عمق غنای هويت و فرهنگ اين منطقه، هنوز نیز استان زنجان امانت دار ميراث فرهنگی ارزشمند و قابل ملآحظه ای است که فرهنگ و هویت این سرزمین را به نمایش می گذارد. كاخ هاى با ارزش و قدیمی، مدرسه هاى تاريخى، مسجدهایی با معماری کم نظیر، بازارهاى قديمى، بقعه امام زاده ها، زيارتگاه ها و بناهاى تاريخى و مذهبى با معماری های ارزشمند بخشی از اين ميراث شايان توجه هستند. برخى از بناهاى موجود در استان، هم چون بنای بزرگ و تاریخی سلطانیه دارای ارزش هاى درجه يک جهانگردى و شهرت جهانی هستند. اين بنا که يكى از بزرگ ترين و باشكوه ترين بناهاى اسلامى محسوب می شود در خاور استان زنجان واقع شده است. برخی دیگر از بناهای تاریخی این استان با این که از دیرینگی و قدمت چندانی برخوردار نیستند ولی به لحاظ معماری و کاربری از بناهای منحصر به فرد ایران به شمار می آیند و از جمله آن ها می توان بنای کم نظیر رختشوی خانه را نام برد.
صنايع و معادن - استان زنجان:
استان زنجان دارای دو نوع صنایع دستی و ماشینی (کارخانه ای) است. صنايع دستی این استان از رشد و شكوفايی برخورداربوده و نمونه های بديع آفريده های دستان هنرمندان و متخصصان برجسته زنجانی امروزه مايه سربلندی و مباهات صنایع ایران در جهان است. به دليل موقعیت ترانزیتی و برخورداری از راه های مناسب و نزديكی به استان تهران این منطقه از امكانات توسعه صنعتی خوبی برخوردار شده است. كارخانه های مختلفی در شاخه های صنايع فلزی، شيميايی، دارويی، غذایی، ريسنده گی و بافنده گی، ساختمانی، الكتريكی، چوبی و سلولزی فعال هستند. معادن فعال استان؛ كائولن، فلدسپات و سيليس است و دیگر معادن که بیش تر شامل معادن سنگ می شوند در نقاط مختلف استان پراکنده شده اند. استان زنجان بزرگ ترین معدن روی خاورمیانه را در خود جای داده است.
کشاورزی و دام داری - استان زنجان:
شرايط جغرافيايی مشتمل بر تنوع آب و هوايی، برخورداری از منابع آب و حاصل خيزی خاک؛ استان زنجان به صورت يک متطقه مناسب كشاورزی درآورده است. بعضی از محصولات كشاورزی و باغی استان از نظر مقدار سطح زير كشت و توليد انگور مقام اول را در كشوردارد. كشاورزی در اين استان به صورت ديمی و آبی انجام می شود. استان زنجان يكی از قطب های مهم دام داری باخترایران، به شمار می آيد. انواع فعاليت ها دردو بخش به شيوه صنعتی و ستنی انجام می شود. استان زنجان در زمينه دام پروری صنعتی و توليد گوشت و شير در سطح كشور، جايگاه در خور توجهی را احراز نموده يكی از مهم ترين مراكز مرغ داری كشورنیز به شمار می رود.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - استان زنجان:
نام استان زنجان برگرفته از مركز استان يعنى شهر زنجان است. در مورد وجه تسميه شهر زنجان تاكنون نظرات گوناگونى ازسوى پژوهشگران و نويسندگان ارايه شده است. قديمى ترين نامى كه به اين منطقه اطلاق شده است، زنديگان به معناى اهل كتاب زند (معروف ترين كتاب آيين زردشتى ساسانى) و گان از پساوند اهل باستان است كه در دوره ساسانيان بر اين منطقه گذاشته شده است. گفته مى شود بناى شهر زنجان در زمان اردشير بابكان ساخته شده و در آن زمان نام شهين يعنى منسوب به شاه به آن اطلاق مى شده است. از اواخر دوره قاجاريه به علت استقرارايل خمسه فارس، نام خمسه نيز بر آن نهاده شد.
يافته هاى تاريخى و كاوش هاى باستان شناسى كه در نواحى مختلف استان زنجان انجام گرفته، گواهی بر قدمت تاريخى و ديرينگى آن است و آثار كشف شده در اين محدوده، استقرارهاى انسانى از دوران پيش از تاريخ تا دوران اسلامى را در اين منطقه ثابت مى كند. در بيش ترمنابع موجود، نويسندگان و پژوهشگران با استناد به يافته هاى باستان شناسى و متون تاريخى، پيشينه تاريخى استان زنجان را در چهار مرحله، دوران پيش از تاريخ تا دوران آغاز ادبيات شامل هزاره هفتم تا اوايل هزاره سوم پيش از ميلاد، دوران آغاز ادبيات و دوران تاريخى شامل اوايل هزاره سوم تا اواخرهزاره دوم پيش ازميلاد و دوران تاريخى جديد شامل اواخرهزاره دوم پيش از ميلاد تا اوايل قرن هفتم ميلادى و دوران اسلامى که طول زمانی آن از قرن 7 تا 19 ميلادى برابر با قرن 1 تا 14 هجرى قمرى برآورد می شود، مورد مطالعه قرار داده اند.
يافته هايى كه از غار تاريخى گليجک در37 كيلومترى جنوب باخترى شهر زنجان و در محدوده شهرستان ماه نشان به دست آمده، حدود سى هزار سال قدمت دارند و گواهی بر قدمت تاريخى منطقه زنجان در دوران پيش از تاريخ تا دوران آغاز ادبيات است. در منطقه ايجرود واقع در جنوب باخترى شهرستان زنجان، آثارى از دوران آغاز ادبيات به دست آمده است. زيستگاه هاى انسانى منطقه ايجرود در هزاره سوم و دوم پيش ازميلاد در هشت كانون باستانى و تداوم حيات آن ها تا هزاره اول قبل از ميلاد، حكايت از شكوفايى و تداوم تمدن فلات مركزى ايران در اين ناحيه دارد.
تاكنون 65 كانون تاريخى در منطقه زنجان شناسايى و مورد بررسى قرار گرفته اند كه بيش تر اين كانون ها در دره هاى زنجان رود، شاهرود و قزل اوزن شناسايى شده اند. بررسى ها و مطالعات موجود بر وجود نوعى سفال خاكسترى رنگ ساده، كه با مهاجرت اقوام آريايى در منطقه مطابقت دارد گواهی می دهد.
استناد به متون تاريخى نمايان گر آن است كه در اواخرهزاره دوم پيش از ميلاد و در اثر فشارهاى ناشى از كمبود منابع اقتصادى و كشاورزى و بروز جنگ هاى منطقه اى، اقوامى از منطقه ماوراء النهر و حوزه درياچه آرال به طرف باختر حركت كردند. گفته مى شود كه تيره اى از اين اقوام از طريق جنوب درياى خزر و به احتمال زياد از دره سفيد رود و از منتهى اليه شمال خاورى مرز طبيعى زنجان به اين منطقه وارد شده اند، البته گفته مى شود كه مهاجمان براى ورود به فلات ايران از چند راه استفاده نموده اند. برخى دانشمندان معتقدند كه گروهى از اقوام ياد شده از طريق جنوب خاورى درياى خزر و پس از عبور از رود اترک و گروه ديگر پس از عبور از كنار درياچه اروميه وارد فلات ايران شده اند. مطالعاتى كه در مظاهر فرهنگى و تمدنى منطقه زنجان صورت گرفته، تفاوت هايى را در اين زمينه نشان داده است. تفاوت هاى موجود در آثار كشف شده در تپه حسنلو و جنوب درياچه اروميه، با بقاياى موجود در اين نواحى و تراكم استقرارها و مشابهت اشيای تاريخى ناحیه خورين در باختر تهران و املش گيلان با آثار اين منطقه، گوياى اين مطلب است كه اقوام مهاجر از راه سوم كه دره سفيد رود است، به منطقه زنجان سرازير شده اند. گفته مى شود استقرار مهاجران در منطقه زنجان با آرامش صورت گرفته كه شايد تعداد اندک بوميان منطقه دليل اصلی اين امر بوده باشد.
طبق مدارک آشورى، منطقه زنجان در قرن نهم پيش ازميلاد آنديا نام داشته و به احتمال ضعيف اقوام مستقر در آن با اقوام لولوبيان و گوتيان مستقر در زاگرس مرتبط بوده اند. به هر حال اين منطقه از لحاظ جغرافياى تاريخى در آغاز هزاره اول قبل از ميلاد از شمال با كادوسيان و كاسپيان، از باختر با لولوبيان و گوتيان و از طرف جنوب خاورى و خاور با مادها هم مرز بوده است. اقوام مهاجر بعدها پس از جنگ هاى داخلى و منطقه اى فراوان يك سيستم حكومتى تحت عنوان پادشاهى ماد را بنيان گذارى نمودند.
در دوره اشكانيان و ساسانيان دره هاى زنجان رود و قزل اوزن از رونق زيادى برخوردار بوده اند. شواهد موجود از جمله آتشكده عظيم تخت سليمان در باختر و عبادتگاه بهستان در جنوب و آتشكده هاى ساسانى در طارم تاييد كننده اين نظريه است که این ناحیه در دوره اشکانیان و ساسانیان رونق به سزایی داشته و اين رونق در این دوره اتفاقی نبوده است و آن را می توان ناشی از توانمندی های طبیعی منطقه دانست. كشف برخى آثار مانند كشف سكه دريک هخامنشيان در حومه شهرستان خدابنده و پيدايش اتفاقى يک رينون از اين دوره و كشف آثار و اشياى ديگر حكايت از شكوفايى تمدن و فرهنگ اين منطقه در دوران هخامنشيان دارد. در كتب جغرافيايى صدراسلام بر وجود تمدن در دوره ساسانيان و اشكانيان در منطقه زنجان تاكيد شده است. منطقه زنجان در دوران اسلامى شاهد تحولات اساسى بوده است. اين دوران كه از قرن 7 تا 19 ميلادى برابر با قرن 1 تا 14 هجرى را شامل مى شود، مصادف با زمانى است كه مردم اين منطقه اسلام را پذيرفته اند. مدارک باستان شناسى و متون تاريخى موجود، از رونق تاریخی این منطقه در سده های میانی اسلام حکایت دارد. اين منطقه جغرافيايى، در سرتاسر دوران اسلامى به ويژه در قرن چهارم در دوران حكومت كنگريان و سده های پنجم تا هشتم هجرى قمری در دوران حكومت سلجوقيان وايلخانان درحد شكوفايى و از نظر سيستم اقتصادى و مظاهر فرهنگى و هنرى دارای رونق چشمگیری بوده است. بیش تر آثار تاریخی و مذهبی استان زنجان، مانند مساجد جامع قروه، سجاس، قلابر، كاروانسراهاى نيک پى، سرچم، آثار تاريخى سلطانيه، خدابنده و ابهر در این دوران ساخته شده اند و بررسی آن ها به خوبی بر دیرینگی تاریخ منطقه گواهی خواهد داد.
استان زنجان
|
رديف |
مبدأ سفر |
مقصد سفر |
مسير سفر |
فهرست جاذبه ها |
|
1 |
زنجان |
ماهنشان |
زنجان- ماهنشان |
كاروانسراي نيك وي- دودكش جن- قلعه بهستان- قلعه قشلاق- كليساي ماهنشان- درياچه خذعي لو |
|
2 |
زنجان |
دندي |
زنجان-دندي |
نقاره خانه و يخچال ابراهيم آباد- خانه اربابي گنج آباد- روستاي خورجهان- يافتي قلعه- معدن انگوران- تخت سليمان |
|
3 |
زنجان |
ايجرود |
زنجان- ايجرود |
روستاي گلاير و سد گلاير- روستاي خوعين |
|
4 |
زنجان |
طارم |
زنجان- طارم |
آتشكده الزين- آتشكده تشوير- كيلانكشر- روستاي گيدان- آتشكده سرچم |
|
5 |
زنجان |
خدابنده |
زنجان- خدابنده |
سلطانيه- مسجد جامع سجاس- مقبره قيدارالنبي- غار كتله خور |
|
6 |
زنجان |
ابهر |
زنجان- ابهر |
امامزاده يحيي صائين قلعه- حمام يال بان خرمدره- امامزاده ابهر- روستاي قروه |
|
7 |
زنجان |
قره پشتلو |
زنجان- قره پشتلو |
روستاي سهرين و دشت حفاظت شده سهرين- آبگرم ونتن- سد تهم |
