ابهر:
ابهر:
اين منطقه به زبان محلي ، ابهر چاي ، ناميده مي شود كه از مناطق بسيار قديمي ايران است و طبق شواهد در هزاره دوم قبل ازميلاد از رونق بيشتري برخوردار بود و مادها در اين منطقه اتحاديه اي از قبايل مختلف ايجاد كردند. همزمان با استقرار حكومت ايلخانان و انتخاب سلطانيه به عنوان پايتخت اهميت ارتباطي قابل توجهي يافت كه هنوز هم محفوظ مانده است وجه تسميه اين شهر از كلمه پهلوي (اوهر) به معني (بستن آبها) است جايگاه اوليه شهر به تپه قلعه مشهور است و در ساحل راست ابهر رود قرار دارد. اين محل يكي از قديمي ترين استقرارهاي انساني استان زنجان به شمار مي رود و از اوايل هزاره چهارم قبل از ميلاد محل سكونت بوده است. ابهر رود ، رود معروفي است كه در اين شهرستان جاري مي باشد. آب و هواي آن كوهستاني است و زمستان هاي سرد و پر برف و تابستان هاي معتدل دارد.
ابهر یکی از مهم ترین و ارزشمند ترین موردهای جهانگردی و توریستی استان زنجان به شمار می آید که برای توسعه و گسترش صنعت گردشگری از توانایی های قابل توجهی برخوردار است. مهم ترین و تاریخی ترین اثر شهرستان ابهر، گنبد عظیم و مشهور سلطانیه است که به تنهایی قابلیت برابری با سایر بناهای استان را دارا است. ابهر یکی از شهرستان های خاوری استان زنجان و دومین شهرستان با اهمیت بعد از زنجان است که دارای کوه ها و رودخانه های متعددی بوده و از جاذبه های طبیعی زیادی برخوردار است. تقریباً در تمام نقاط ابهر آثار زيبا و مکان های دیدنی با ارزشی یافت می شوند ولی بیش تر آثار تاریخی اين شهرستان در قسمت های شمالی منطقه واقع شده اند. معبد تاريخی داش كسن در كنار شهر تاریخی و با ارزش سلطانیه، آرامگاه چلبی اوغلی، آرامگاه ملاحسن كاشی و گنبد آجری سلطانیه در مجموع محور فرهنگی - تاريخی سلطانيه را تشكيل می دهند. اين بناها در دشت مسطح و زیبای سلطانیه جلوه ای خاص داشته و همواره مورد بازدید دوست داران تاریخ و فرهنگ ایران زمین قرار می گیرند. ابهر از نخستين زيستگاه های انسانی ايران است كه از قدمت و پیشینه طولانی برخوردار می باشد. یافته های باستان شناسی از تپه های باستانی منطقه بر وجود حیات در هزاره های قبل از ميلاد در این منطقه مهر تاييد می زنند. این شهرستان مشاهیر و بزرگان زیادی را پرورش داده و دیرینگی تاریخی این منطقه سبب وجود جاذبه های تاریخی متعدد در آن شده است. دوخت گيوه، تهيه كلاه های نمدی و كفش های چرمی زنانه و مردانه از دیگر صنایع دستی اين ناحیه به شمار می آید. رویه گیوه، بیش تر توسط بانوان و دختران و از نخ مخصوصی بافته می شود. سپس کفاش رويه ها را خریداری و با لاستیک و چرم به شکل گیوه قابل مصرف درمی آورد. صنایع دستی شهرستان ابهر از جمله صادرات این منطقه هستند.
روستاي وير- ابهر: اين روستا از توابع سلطانيه ابهر است. كوه كنگ دره در دو كيلومتري جنوب شرقي و كوه ساري داش در دو كيلومتري جنوب غربي آن قرار گرفته است. آب وهواي روستا سرد و خشك است. غار داش‌كسن و مسجد روستا قدمت در خور توجه و ارزش جهانگردي دارند.
مکان های دیدنی و تاریخی - ابهر:
ابهر یکی از مهم ترین و ارزشمند ترین موردهای جهانگردی و توریستی استان زنجان به شمار می آید که برای توسعه و گسترش صنعت گردشگری از توانایی های قابل توجهی برخوردار است. مهم ترین و تاریخی ترین اثر شهرستان ابهر، گنبد عظیم و مشهور سلطانیه است که به تنهایی قابلیت برابری با سایر بناهای استان را دارا می باشد. تقریباً در تمام نقاط ابهر آثار زيبا و مکان های دیدنی با ارزشی یافت می شوند ولی بیش تر آثار تاریخی اين شهرستان در قسمت های شمالی منطقه واقع شده اند. معبد تاريخی داش كسن در كنار شهر تاریخی و با ارزش سلطانیه، آرامگاه چلبی اوغلی، آرامگاه ملاحسن كاشی و گنبد آجری سلطانیه در مجموع محور فرهنگی - تاريخی سلطانيه را تشكيل می دهند. اين بناها در دشت مسطح و زیبای سلطانیه جلوه ای خاص داشته و همواره مورد بازدید دوست داران تاریخ و فرهنگ ایران زمین قرار می گیرند. روستاهای تاریخی و ییلاقی اطراف شهرستان ابهر که نمایانگر جلوه های زیبای طبیعی و غلبه انسان بر طبیعت هستند، بقعه زیبای امام زاده ها که از اعتقادات خاص مردم و معماری روزگار خود حکایت دارند، معماری باارزش مساجد، تپه های متعدد تاریخی و مهم تر از همه گنبد زیبا و مشهور سلطانیه كه نقطه اوج آثار دیدنی منطقه به شمار می رود، همگی در مجموع نوید یک گردش طولانی و جذاب در طبیعت و تاریخ منطقه را به بازدید کنندگان می دهند. وجود آثار تاریخی با شهرت جهانی و همچنین طبیعت زیبا همراه با غارهای مشهور، سبب شده که شهرستان ابهر همواره از بازدیدکنندگان متعدد داخلی و خارجی برخوردار باشد.
با وجود این که با ارزش ترین بناهای تاریخی استان زنجان در محدوده شهرستان ابهر واقع شده اند ولی امکانات اقامتی و توریست پذیری منطقه ابهر شایسته و پاسخگوی مسافران این خطه از استان زنجان نیست. به نظر می رسد که با اندکی توجه در زمینه تبلیغات اصولی و همچنین سرمایه گذاری در ساخت مراکز شایسته اقامت میهمانان داخلی و خارجی و رواج و گسترش فرهنگ صحیح توریسم پذیری در میان مردم منطقه، رونق تاریخی این منطقه به آن باز گردانده شود و این ناحیه به یکی از جذاب ترین مناطق توریستی استان تبدیل گردد. روستای وير و روستای صخره ای قروه از جمله جاذبه های طبیعی شناسایی شده در شهرستان ابهر هستند که از ارزش های تاریخی بالایی بهره مند می باشند. اين روستاها از یک سو با درهم آمیختن طبیعت و تاریخ، خصوصيات این خطه را به روشنی به نمایش می گذارند و از سوی دیگر نمایانگر غلبه انسان بر محیط های سخت طبیعی هستند. علاوه بر اين، شیوه های معیشت و زندگی در بسیاری از روستاهای ایران منحصر به فرد بوده و به عنوان بخشی از نمایه های تمدن دیرپای ایرانی به شمار می آیند که در صورت معرفی بهتر از عوامل جذب طبیعت دوستان خواهد بود.
صنايع و معادن - ابهر:
از صنايع ماشيني و معادن شهرستان ابهر اطلاعات مستندي در دست نيست. دوخت گيوه، تهيه كلاه های نمدی و كفش های چرمی زنانه و مردانه از صنایع دستی اين ناحیه به شمار می آید. رویه گیوه، بیش تر توسط بانوان و دختران و از نخ مخصوصی بافته می شود. سپس کفاش رويه ها را خریداری و با لاستیک و چرم به شکل گیوه قابل مصرف درمی آورد. صنایع دستی شهرستان ابهر از جمله صادرات این منطقه هستند.
کشاورزی و دام داری - ابهر:
کشاورزی و دامداری اساس اقتصاد منطقه ابهر را تشکیل می دهند. كشاورزی اين منطقه به علت جريان رودخانه ابهررود و ايجاد سرزمين های آبرفتی و حاصلخيز وسيع در اطراف این شهرستان و همچنين تامين آب مورد نياز كشاورزی توسط آب های سطحی و زیرزمینی، رودها، چشمه ها، چاه های ژرف و كاريزهای متعدد رونق يافته است. محصولاتی چون گندم، جو، بنشن، انگور، زردآلو، سيب، بادام و گردو در این شهرستان به عمل آمده و مهم ترین محصولات كشاورزی اين شهرستان محسوب می شوند. به جز رودخانه های متعدد منطقه كه آب كشاورزی مورد نیاز اهالی را تامين می کنند، قنات ها نیز در تامین آب کشاورزی و آب آشامیدنی اهمیت زیادی دارند.
انگور، بادام، سيب و گردو مهم ترين محصولات باغی شهرستان ابهر هستند. از مجموع زمین های زیر کشت انگور در استان زنجان، 44 درصد زیرکشت انگور آبی و دیم قرار دارند که از ميان شهرستان های استان، شهرستان ابهر اولين توليد كننده انگور آبی استان بوده و از نظر کشت این محصول از اهمیت زیادی برخوردار است. اين منطقه در زمینه تولید بادام، دومین شهرستان تولید کننده بادام بعد از شهرستان خدابنده است و حدود 50 هکتار از زمین های این ناحیه زیر کشت محصول بادام قرار دارند. در حدود 299 هكتار از زمین های باغی و کشاورزی ابهر زیر کشت سیب و 87 هکتار از آن ها زیر کشت گردو هستند. بازرگانی شهرستان ابهر را صادرات فرآورده های مختلف كشاورزی، باغى، دامی و صنایع دستی تشکیل می دهد. انواع این فرآورده ها از مهم ترين صادرات اين شهرستان به شمار می آیند.
سيستم دامداری در شهرستان ابهر، به صورت سنتی و صنعتی انجام می گيرد. بیش تر روستاییان منطقه دارای دامپروری های کوچکی هستند که معمولاً آن ها را به شيوه سنتی مدیریت می کنند ولی در سال های اخیر دامپروری های بزرگ صنعتی توسط شرکت های تعاونی در منطقه ساخته شده که عملکرد خوبی داشته اند. پرورش انواع طیور نیز در این منطقه مورد توجه واقع شده و در منطقه سبز دشت، واحد های مرغ داری گوشتی به صورت صنعتی دایر شده است.
قدمت کشاورزی و دامداری در منطقه ابهر سبب شده است که مواد اولیه و خام برای انواع صنایع دستی در این منطقه وجود داشته باشد و صنایع دستی یکی از مشاغل مهم مردم ناحیه محسوب شود. انواع صنایع دستی از قبیل قالی بافی، جاجيم بافی، كلاه بافی، كفش دوزى و گيوه دوزى بیش تر توسط زنان و دختران ناحیه بافته می شود. قالى های منطقه كه از مواد و رنگ مرغوب تهيه می شوند از نوع اعلاء بوده و بیش تر در روستاهای اطراف ابهر و در كارگاه های خانگی، توسط زنان و دختران بافته می شوند و قابلیت صادرات به کشورهای اروپایی را دارند. جاجيم بافی نيز از ديگر هنرهای دستی شهرستان ابهر است كه بيش تر در روستاها رواج داشته ولی امروزه از رونق کم تری در ناحیه برخوردار است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - ابهر:
نام ابهر از واژه پهلوی «اوهر» به معنای محل بستن آب ها، گرفته شده است. «او» در واژه اوهر به معنای آب (نماد زندگی در آيين زرتشت) و «هر» به معنی دشواری كار و محدود كردن است. در كتاب حدود العالم، واژه ابهر به معنای آبادی که آب فراوانی برای ایجاد آسیاب دارد، آورده شده است. براساس بررسی های انجام شده، نخستين جايگاه سكونتگاهی ابهر، در تپه قلعه در کناره ابهر رود بوده که این منطقه را می توان از جمله نخستین زیستگاه های انسانی استان زنجان به شمار آورد كه قدمت آن به هزاره های پیش از میلاد می رسد. کشفیات موجود ثابت كرده است که قدمت «قلعه تپه» یا «تل دارا» به دوره کیانیان می رسد، همچنین ثابت شده که کاخ داراب شاه (پادشاه کیانی) در این منطقه قرار داشته و احتمالاً در آن دوران، از این قلعه به عنوان پادگان سربازان استفاده می شده است. منطقه ابهر از نخستين زيستگاه های انسانی ايران است كه از قدمت و پیشینه طولانی برخوردار بوده است. نشانه های موجود در تپه های باستانی منطقه، بر وجود حیات درهزاره اول پیش از ميلاد در این منطقه گواهی می دهند.
به استناد شواهد تاريخی موجود، در سال 821 پيش از ميلاد، قبایل مختلف مادها تحت رهبری فرمانده خود "هاناسیروکا" در محلی به نام " بیت سگبات" واقع در دره ابهر چای در قسمت جنوب باختری قزوین، جمع شدند و در این محل میان آن ها و آشوری ها نبردی درگرفت. در حدود قرن هفتم پیش از میلاد و پس از آن نواحی تحت تسلط آشور، به محدوده قزوین و خاور همدان تا قسمت علیای دره قزل اوزن می رسید و در دوره ساسانیان ناحیه های واقع بین دو رودخانه ابهر رود و خررود (که هم اکنون نقاطی چون تاکستان، فارسجین و نرگه در خاور ابهر را شامل می شود) بسیار آباد و ازموقعیت ممتازی برخوردار بوده است.
در دوره ساسانیان منطقه ابهررود تحت تسلط یکی از هفت خاندان مهم حکومت گر ایران بنام خاندان مهران قرار داشته و از رونق خوبی برخوردار بوده است. در دوره اسلام نيز به علت هم مرز بودن با دیلم و تمایل سرداران عرب به تسلط بر دیلم اهمیت خاصی داشته است. پایتخت شدن سلطانیه در زمان ایلخانان سبب رونق منطقه ای ابهر شد اما در زمان تیمور اين شهر به کلی ویران گرديد. پس از آن در دوره صفویه و در زمانی که قزوین پایتخت کشور بود، این منطقه نیز از اهمیت ارتباطی زیادی برخوردار شد. در دوران قاجار نیز به دلیل ارتباط ایران با روسیه و گذشتن مسیر ارتباطی تهران - روسیه از راه ابهر و زنجان، این منطقه اهمیت ارتباطی داشته است.
آثار موجود در تپه های باستانی موجود در منطقه ابهر بر تاریخ طولانی تر منطقه گواهی می دهند ولی به علت کمبود اطلاعات و انجام نشدن حفاری های علمی در آن ها، گمان های تاریخی، مورد تردید است. گفته می شود در سال 1330 هجری قمری جهانشاه خان افشار، يكی از مالكين مقتدر و رييس ايل افشار خمسه، در قلعه تپه كاوش كرده و اشيای با ارزشی را که می توانست بر دیرینگی تاریخ اين منطقه گواهی دهد، از زير خاک بيرون آورده و با خود برده است. از آن جا که در اين كاوش هيچ گونه اصول حفاری و باستان شناسی رعایت نشده، اين منطقه به كلی زير و رو شده و ادامه کار برای کارشناسان دشوار شده است.
مشخصات جغرافيايي - ابهر:
شهرستان ابهر يكی از هفت شهرستان استان زنجان است كه در خاور استان و در 48 درجه و 35 دقيقه تا 49 درجه و 25 دقيقه درازای باختری و 35 درجه و50 دقيقه تا 36 درجه و 45 دقيقه پهنای شمالی خط استوا قرار گرفته و مساحت آن بيش از 3362 كيلومتر مربع است. اين شهرستان در قسمت باختری استان زنجان واقع شده و مركز آن شهر ابهر است كه در 49 درجه و 13 دقيقه درازای خاوری و 36 درجه و 8 دقيقه پهنای شمالی و در ارتفاع 1540 متری از سطح دریا واقع شده است. شهرستان ابهر از شمال به شهرستان طارم و قزوین، از شمال باختری به شهرستان زنجان، از باختر به شهرستان ایجرود، از جنوب باختری به شهرستان خدابنده، از جنوب به شهرستان بویین زهرا، از جنوب خاوری به شهرستان تاکستان، از خاور به شهرستان خرم دره و از شمال خاوری به شهرستان قزوین محدود می شود. براساس سرشماری سراسری سال 1375، این شهرستان 148،424 نفر جمعيت داشته که از اين تعداد 55،266 نفر در مركز شهرستان زندگی می كردند. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سال 1381 شهرستان ابهر، از دو بخش مرکزی و سلطانیه، هشت دهستان به نام های ابهررود، حومه، درهجین، دولت آباد، صایین قلعه، سلطانیه، سنبل آباد و گوزلدره و چهارشهر به نام های ابهر، صایین قلعه، هیدج و سلطانیه تشكيل شده است.
اماکن مذهبی - ابهر:
مسجد جامع ابهر - ابهر: اين مسجد در سال 90 هجري قمري و به دستور محمد بن ابوبكر ساخته شده است. اين مسجد در دو قسمت غربي و شرقي ، دو در دارد. در گذشته آب آن از فاصله 3 فرسخي با يك آبراه زيرزميني آورده مي‌شد و از حوض وسط مسجد كه دو - سه متر پائين‌تر است ، به صورت چشمه خارج مي‌شد.
مسجد جامع قروه - ابهر: اين مسجد در روستاي قروه ابهر قرار دارد و از بناهاي قرن پنجم هجري قمري (دوره سلجوقي) است. مسجد جامع قروه به سبك چهارتاقي گنبدي و شبستان گنبد داري كه شبستان‌هايي در طرفين دارد و داخل آنها نيز نقاشي شده ، احداث شده است. در محراب مسجد ، كتيبه‌اي به خط نسخ زيبا گچبري شده كه مفاد آن ، آغاز بناي مسجد در سال 413 هجري قمري را نشان مي‌دهد. كتيبه ديگري به خط ثلث بر حاشيه داخلي بنا نقش بسته كه بسيار زيبا و با ارزش است. تاريخ پايان كتيبه ، سال 585 هجري قمري است. قسمت بالاي محراب مسجد ، به سبك معماري آل‌بويه در شكل‌هاي مختلف و با تاق بندي‌هاي زيبا تزئين شده است.
بقعه قيدار نبي - ابهر: اين بقعه به قيدار بن اسماعيل بن ابراهيم (ع) ازپيامبران بني اسرائيل تعلق دارد ، اين بنا از دو چهار طاقي چسبيده به هم تشكيل يافته است چهار طاقي نخستين به عنوان هشتي با پوششي گنبدي شكل ساخته شده و سقف آن بر چهار جرز استوار شده ، بر فراز بنا گنبد دو پوششه اي قرار دارد پوشش نخستين سقف بقعه را تشكيل مي دهد و از درون با گچ بري هاي زيبايي پوشيده شده است ، گوشواره هاي جرز شرقي اين بنا در دوره قاجار مرمت شده اند تزئينات بنا به دوره صفويه مربوط است ، ساختمان بقعه در سال 17 و 19 هجري قمري و گنبد بنا در سال 751 هجري قمري ساخته شده است وگچ بري آن نيز در قرن 11 هجري قمري اجرا شده است ، ضريح قيدار نبي به طرز بسيار زيبايي از چوب گردو ساخته شده و تزئيناتي از قبيل طرح هاي هندسي و گل و بوته بر روي آن حكاكي شده است اين بقعه را زائر سراي بزرگي محصور كرده است كه با طرح مستطيلي و به سبك خاصي ساخته شده و تقليد ناقصي از سبك بناهاي چهار ايواني است ، در صحن بنا حجره هايي به عنوان محل سكونت زائران احداث شده است ، در كنار در ورودي ضلع جنوبي آن دو برج ديده مي شود.
امامزاده ابراهيم (سلطانيه) – ابهر: اين آرامگاه در سجاس ، در پنج فرسخي غرب سلطانيه قرار دارد. پوشش گنبد آن به كمك چهار ترنبه انجام گرفته برروي يكي از ترنبه ها و بر حاشيه پا كار گنبد ، نشانه هايي از تزئينات با نقشهاي گياهي ، شبيه آثار دوران سلجوقي بجا يمانده است. در اين بقعه ، صندوق چوبي منبت كاري شده اي قرار دارد كه مكرر مرمت شده است. صندوق اوليه بقعه به حدود قرن ششم هجري قمري مربوط بود ولي بخش عمده صندوق كنوني به قرن دوازدهم هجري قمري مربوط است. تاريخ كتبيه مرمت صندوق سال 1143 هجري قمري است. بربدنه هاي ديگر صندوق صلوات بر چهارده معصوم(ع) ، آيه الكرسي و نام باني صندوق كنده كاري شده است.
امامزاده اسماعيل - ابهر: بناي امامزاده اسماعيل در مسير ابهر - تاكستان قرار دارد و از اولاد علي بن طالب (ع) است. طرح بناي آرامگاه از بيرون هشت ضلعي و از درون مربع و تماماً از آجر است. اضلاع هشت گانه آن ، يك در ميان ، بطور قرينه به سبك قوس‌هاي جناغي ساخته شده‌است. تزئينات ايوانها ، مقرنس و كاربندي گچي وگره‌سازي است. داخل بنا گچ‌كاري و آينه‌كاري بسيار زيبايي دارد كه نگاره‌هاي گل و بوته‌هاي اسليمي وتصويرهاي پرندگان بر آن نقش بسته است. در گرداگرد بقعه ، سوره مباركه جمعه به خط ثلث جلي نوشته شده است. بر فراز شبستان اين بنا ، گنبد بسيار زيبايي به سبك دو پوششه استقرار شده كه از پائين به بالا ، تماماً كاشيكاري شده است. سبك معماري بنا نشان مي‌دهد كه در قرن نهم هجري قمري احداث شده و تزئينات الحاقي آن در اواخر دوره صفويه صورت گرفته است.
امامزاده زيدالكبير- ابهر: اين بقعه در انتهاي خيابان مطهري ابهر قرار دارد. برج و گنبد آن به شكل مخروطي و از آجر با بدنه مدور است. اين بنا در سال 850 هجري قمري تعمير شده است. شجره طبيه امامزاده زيدالكبيربه امام دوم شيعيان مي‌رسد. در سال 1365 هجري قمري نيز حسينيه‌اي در قسمت شمالي آن ساخته شده است.
بقعه ملا حسن كاشي - ابهر: اين بقعه در فاصله دو و نيم كيلومتري جنوب شهر سلطانيه قرار گرفته است ، اين بقعه از نماي بيروني هشت ضلعي و در نماي داخلي با تركيب و تلفيق ايوان هاي جانبي به مربع تبديل شده است ايوان هاي چهارگانه در طبقه همكف با دهليز هاي زيبايي به يكديگر مرتبط شده اند ايوان هاي كوچك كه به دو طبقه تقسيم شده اند با يك راه پله ارتباطي با ايوان هاي بزرگ در طبقه همكف مرتبط شده اند ، حاصل اين ارتباط گنبد دو پوششه زيبايي است كه بر هسته چهار گوش مركزي جاي گرفته است ، تزئينات داخلي مقرنس كاري گچي ، در دوره فتحعلي شاه قاجار صورت گرفته است در دو طرف ورودي اين مجموعه ساختماني مشتمل بر اتاقهاي نگهباني و سرايداري وجود دارد ، ديوار اتاقها از نماي بيروني به طاق نماهايي تبديل گرديده است و در وسط آن واژه هاي الله محمد و علي به خط كوفي معقل نوشته شده است ودر حاشيه طاقنما عبارت لا اله الا الله تكرار شده است.
بقعه پير احمد زهرنوش – ابهر: اين بقعه در انتهاي خيابان هفده شهريور ابهر قرار دارد و از آثار دوره ايلخاني در قرن ششم است بقعه به مولانا قطب الدين احمد ابهري به سال 500 تا 575 هجري قمري ملقب به پير احمد و معروف به زهرنوش تعلق دارد كه از صوفيان مشهور بوده و مريدان خود را در اين محل ارشاد مي كرده است ، بنا به روايتي پير احمد زهرنوش زهر را چون شربتي مي نو شيد وسپس به سماع مي پرداخت.
آثار تاریخی - ابهر:
ارگ سلطنتي سلطانيه - ابهر: ارگ سلطنتي كه كهن دژ ناميده مي‌شود ، در وسط شهر سلطانيه قرار دارد. اين محدوده از دو بخش خندق و حصار تشكيل يافته است. اين مجموعه با پلاني مستطيل از سنگ سبز تراشيده همراه با 16 برج و يك دروازه بسيار زيبا ساخته شده است. در حال حاضر، ارتفاع متوسط حصار 4 متر است. اين ديوار عظيم ، در پي ، يك پيش آمدگي بعنوان ازاره تزئيني دارد و چهار برج در گرداگرد آن شناسايي شده است. موثق‌ترين منبعي كه ارتفاع حصار را تعيين كرده ، طرح (سررابرت كرپرتر) است. وي برج شمال غربي را به ارتفاع 40 فوت و عرض آن را 12 فوت اندازه‌گيري نموده است. جالب‌ترين عنصر شهري ارگ سلطانيه ، مجموعه‌اي معروف به ابواب‌البر است. اين مجموعه شامل مدرسه ، دارالشفاء ، دارالضيافه ، دارالسياده ، خانقاه ، دارالكتب ، بيت القانون ، ديوانخانه‌اي بنام كرياس ، مسجد جامع و آرامگاه سلطنتي با موقوفات بسيار و مديريت ويژه بوده است و خواجه رشيد الدين فضل الله نيز نايب التوليه آن بوده است. قلعه سلطانيه ، آثار ارزشمندي از معماري وشهرسازي دوران مغول را در خود جاي داده است.
گنبد سلطانيه - ابهر: گنبد سلطانيه در قسمت جنوب غربي كهن دژ ( ارگ سلطنتي) قرار دارد اين بنا در دوره حكومت سلطان محمدخدا بنده ، اولجايتو، در فاصله سالهاي 704 تا 712 هجري قمري احداث شده است اين بنا هشت ايوان مرتفع و نزديك به پنجاه اتاق و فضاي ويژه اتاق مانند دارد ، سنگيني گنبد دويست تني بر روي جرزها كه سطح مقطع هر كدام پنجاه متر مربع ميباشد ، استوار شده است ، ملاط اين بنا مخلوطي از گچ و مقدار اندكي آهك است. گنبد سلطانيه ، سه طبقه مشخص دارد ، طبقه همكف ايوان هاي هشت گانه را در خود جاي داده است ، طبقه اول داراي دهليزهاي ارتباطي است كه دور تا دور بنا را احاطه كرده اند. در طبقه آخر، پا طاق گنبد و پايه هاي هشت ضلعي مناره ها قرار دارند ، ورودي سردابه در ايوان ضلع جنوبي قرار گرفته است طرح سردابه بسيار پيچيده و شامل هفت واحد حجمي است كه با يكديگر ارتباط فضايي ندارند ، عمده ترين عنصرهاي تزئيناتي گنبد سلطانيه عبارتند از تزئينات آجري ، گچبري ، كتيبه نويسي و كاشيكاري كه همگي با هم و با هماهنگي جالب توجهي سامان يافته اند طولاني ترين كتيبه اين بناي تاريخي كتيبه اي است كه در فاصله 360 سانتيمتري از كف گنبد نوشته شده و به سوي ايوانها و جرزها ادامه يافته است در اين كتيبه سوره فتح به خط زيباي ثلث نوشته شده است، در طبقه دوم كتيبه اي وجود دارد كه در آن آيه صد و بيست و پنج سوره مباركه بقره به خط كوفي نوشته شده است.
تپه سعيد آباد(كرسف) - ابهر: اين تپه‌ها در جنوب غربي سلطانيه ابهر قرار دارند و مورد توجه باستان شناساني است كه از سلطانيه ديدار مي‌كنند.
علمدار تپه – ابهر: اين تپه كوچك در قسمت شمال شرقي امامزاده زيدالكبير ابهر قرار دارد. مردم محلي هنگام دچار شدن به تب و لرز، مدتي برروي اين تپه مي‌خوابند و عقيده دارند كه تب آنها قطع خواهد شد.
غارهاي داش كسن - ابهر: اين مجموعه در 10 كيلومتري جنوب شرقي سلطانيه ابهر قرار گرفته است. دردرون اين مجموعه ، سه غار نسبتاً عميق در دل كوه به زيبايي كنده‌كاري شده است. از نقشهاي اين كنده‌كاري‌ها ميتوان به دو تصوير اژدها كه در مقابل يكديگر به شكل قرينه و به طول سه متر حك شده‌اند اشاره كرد. در طرفين اين نقش‌ها ، محراب‌هاي زيباي نقش داري با طرح‌هاي اسليمي ، گل و بوته و مقرنس‌هاي سنگي كنده‌كاري شده است. مجموعه آثار كنده‌كاري اين محل ، يادگار هنرمندان چيني است كه به فرمان اولجايتو از چين فراخوانده شده بودند. براساس فرضيه‌اي ، غارهاي داش كسن در دوره تاريخي جدا از هم مورد استفاده قرار گرفته است. دردوره اول ، اين غار نيايشگاه آيين مهر پرستي در عهد ساساني بوده است. دوره دوم كه نقشهاي اژدها ، برگ مو ، پيچك و طرح‌هاي اسليمي يادگار آن دوره است ، به دوران فرمانروايي ايلخانان تعلق دارد. در نتيجه برش وانتقال سنگ به حصار ارگ سلطانيه ، فضاي لازم جهت كنده‌كاري و دخمه سازي در اين محل فراهم شده و اين مكان با اندكي تغييرات به آرامگاه تبديل شده است.
جغرافیای طبیعی - ابهر:
ابهر رود - ابهر: اين رودخانه از جبهه شرقي چمن سلطانيه و كوه‌هاي سندان داغ در غرب ابهر سرچشمه مي‌گيرد و با دريافت شاخه‌هايي از رودخانه‌هاي كوچك محلي ، به طرف شرق و جنوب شرقي چمن سلطانيه جاري مي‌شود و پس از دريافت آب فرارود ، در منطقه ضياء آباد تاكستان ، در جنوب شرقي بسوي درياچه حوض‌سلطان در قم سرازير مي‌شود. باغها و كشتزارهاي سرسبز كناره اين رودخانه از كانون‌هاي تفرجگاهي مناسب استان محسوب مي‌شود.
