استان کهگیلویه و بویر احمد
استان کهگیلویه و بویر احمد:
مرکـــــز : یاسوج
موقعیت : جنوب غربی ایران
وسعــــت: ۱۶۲۴۹ کیلومتر مربع
جمعـیــت: بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ خورشیدی 634299 نفر
تقسیمات:
شهرستانها: دنا - دهدشت یا کهگیلویه - گچساران - یاسوج یا بویراحمد/مرکز استان
موقعيت جغرافيايي – استان کهگيلويه و بويراحمد:
استان كهگيلويه و بويراحمد با 16264 كيلومتر مربع وسعت در جنوب غربي مركز ايران واقع شده‌است. براساس آخرين تقسيمات سياسي و اداري در سال 1385، شهرستان‌هاي استان عبارتند از: كهگيلويه (بامركزيت دهدشت) ، بويراحمد (با مركزيت ياسوج) و گچساران. شهر ياسوج مركز استان كهگيلويه و بويراحمد مي‌باشد. اين استان ، از شمال با استان چهارمحال و بختياري ، از جنوب با استان‌هاي فارس و بوشهر، از شرق با استان‌هاي اصفهان و فارس و از غرب با استان خوزستان همسايه است. اين استان در سال 1385، حدود 634299 نفر جمعيّت داشته كه از اين تعداد 302192 نفر در نقاط شهري و 329849 نفر در نقاط روستايي سكونت داشته‌اند و 2258 نفر غير ساكن بوده‌اند. استان كهگيلويه و بويراحمد منطقه‌اي ناهموار و كوهستاني است كه در حدود 45 درصد مساحت آن از ارتفاعات وتپه ماهورها تشكيل شده است و 15 درصد مساحت آن را دشت‌ها و دره‌ها در بر گرفته‌اند. بلندترين نقطه استان ، قلّه دنا به ارتفاع 4409 متر و پست‌ترين ناحيه آن ليشتر با ارتفاع 500 متر از سطح دريا مي‌باشد. در مناطق سردسير، ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورها بيشتر است و در مناطق گرمسير ارتفاعات كوتاه‌تر و تپه ماهور نيز كمتر است. عمده اراضي كشاورزي استان در دشت‌ها واقع شده است.
آب و هوا – استان کهگيلويه و بويراحمد:
در امتداد رشته كوه‌هاي اصلي زاگرس از شمال شرقي به جنوب غربي در استان كهگيلويه و بويراحمد ، از ارتفاع كوه‌ها و مقدار بارندگي و رطوبت هوا به طور محسوسي كاسته شده و مشخصات اقليمي دوگانه‌اي را پديد مي‌آورد. بدين ترتيب اين استان به دو منطقه سردسيري و گرمسيري تقسيم شده است.
منطقه گرمسيري در قسمت جنوب و غرب استان واقع شده و آب و هوايي گرم و خشك دارد و بادهاي موسمي(فصلي) و محلي متعددي در اين ناحيه مي‌وزند. باران اين منطقه از آبان ماه آغاز شده و تا ارديبهشت به تناوب ادامه مي‌يابد. در اين مناطق يخبندان بندرت اتفاق مي‌افتد.
منطقه سردسيري در شمال و شرق استان قرار دارد. بارش اين ناحيه معمولاً از آبان ماه شروع و تا ارديبهشت ماه به تناوب و معمولاً به صورت برف ادامه مي‌يابد. اين قسمت از استان كه در واقع جنوبي‌ترين بخش زاگرس مرطوب است با جنگل‌هاي وسيع و زيباي بلوط پوشيده شده و سرچشمه رودهاي بزرگي است. در اين استان بادهايي با جهات مختلف مي‌وزند كه مهّم‌ترين آن‌ها عبارتند از:
*بادهاي موسمي كه به نام باد شمال و باد جنوب معروف هستند. باد شمال از طرف شمال غربي از درياي مديترانه و آب‌هاي اطراف آن و گاهي از اقيانوس اطلس به داخل منطقه نفوذ مي‌كند. و موجب بارندگي مي‌شود. باد جنوب از سمت جنوب و جنوب غربي به ويژه در اواخر بهار و تابستان به داخل منطقه نفوذ مي‌كند ومعمولاً با گرما همراه است.
*بادهاي محلي در نواحي مختلف نسبتاً محدود و كم وسعت استان مي‌وزند كه مهّم‌ترين آن‌ها عبارتند از: بادآشوب ، باد زير روز، كوه باد ، باد حيران ، باد چوغان ، باد او و باد درخت‌رو.
تاريخ و فرهنگ – استان کهگيلويه و بويراحمد:
استان كهگيلويه و بويراحمد در گذشته‌اي نه‌چندان دور جزء يكي از بلوك‌هاي مملكت فارس ومشتمل بر دو قسمت شمال شرقي كه آن را سردسير و كوهستاني و پشت كوه و قسمت جنوبي و غرب بود كه آن را نره كوه بهبهان مي‌ناميدند. تا دوّم تيرماه 1342 خورشيدي ، قسمتي از استان فعلي كهگيلويه و بويراحمد جزء استان خوزستان و قسمتي نيز جزء استان فارس بود. پانزدهم آبان ماه 1338خورشيدي ، قسمت گرمسير بهبهان به شهرستان كهگيلويه با مركزيت دهدشت تبديل شد. اين‌شهرستان كماكان جزء استان خوزستان و بقيه منطقه جزء استان فارس بود. به دنبال شورش ايل بويراحمد در22 تيرماه 1342خورشيدي ، منطقه كهگيلويه و بويراحمد طبق تصويب نامه مجلس شوراي ملي وقت ، از استان‌هاي فارس و خوزستان جدا شد و به يك فرمانداري كل تبديل شد و ياسوج كه تا آن زمان خالي از سكنه بود ، به عنوان مركزآن تعيين گرديد. در اسفندماه 1352 خورشيدي فرمانداري كل كهگيلويه و بويراحمد به استان تبديل شد. به استناد كتاب (ممسني در گذرگاه تاريخ) مردم لرستان ، كهگيلويه و بويراحمد ، ممسني و حتي دشتستان بوشهر با گذشته تاريخي مشترك از يك نژاد هستند و با يك زبان صحبت مي‌كنند و آداب و رسوم و فرهنگ مشابهي دارند. كنش‌هاي فرهنگي مردم كهگيلويه و بويراحمد از روابط اجتماعي موجود مبتني بر نظام عشيره‌اي متأثراست. در اين نظام فرهنگي تمام رفتارهاي اجتماعي و فرهنگي مردم تحت تأثير مستقيم روابط قبيله‌اي وعشيرتي قرار دارند.
صنايع دستي و سوغاتي ها – استان کهگيلويه و بويراحمد:
در بين عشاير كهگيلويه و بويراحمد توليد دست بافتهاي مختلف از ديرباز رواج دارد. وجود مواد اوّليه مورد نياز از جمله انواع پشم ، زمينه مناسبي براي تهيه انواع دست بافتها فراهم ساخته است. دست بافتهاي كهگيلويه و بويراحمد كه با استفاده از مواد اوليه مرغوب و با رنگهاي متنوع گياهي و در نقش‌هاي سنتي تهيّه مي‌شود ، خريداران و طرفداران بسيار دارد و مرغوبيت آن باعث شده است ، 90 درصد از توليدات دست بافت استان صادر شود. بافت صنايع دستي در كهگيلويه و بويراحمد متنوع است و مي‌توان آن‌ها را به بافته‌هاي داراي نظير قالي ، جانمازي ، پشتي ، خورجين ، بافتهاي بدون گره نظير گليم و بافتهاي ميلي نظيرجوراب ، دستكش و سوزن دوزي ، تقسيم كرد. اهم صنايع دستي استان كهگيلويه و بويراحمد عبارتند از: قالي بافي ، گبه ، گليم و گچمه. سوغاتي مهّم استان‌عبارتند از: قالي ، گليم ، گبه ، جانمازي ، پشتي ، خورجين ، سوزن دوزي ، دستكش و ديگر محصولات صنايع دستي‌عشايري كه خريد آن‌ها براي بازديد كنندگان يادگاري جالب و ماندني است.
موسيقي و رقص محلي – استان کهگيلويه و بويراحمد:
موسيقي در ايل بويراحمد همانند ساير ايل‌هاي ايران از اصالت و ويژگي‌هاي محلي برخوردار است. بويراحمدي‌ها براساس ترانه‌هاي رايج ، آهنگهاي ويژه‌اي دارند كه تحت عنوان (قس) از آن نام مي‌برند و معروفترين آن‌ها عبارتند از: قس خوشگله ، قس برنو، قس ياريار و امثالهم. آلات موسيقي مورد استفاده در موسيقي محلي بويراحمدي عبارتند از: ساز (كرنا) ، دهل (بين) و پيشه كه آلتي شبيه ني ولي از ني كوتاه‌تراست. در بين مردم ايل بويراحمد هنگام شادي و جشن انجام رقص‌هاي محلي رايج است و معمولاً مردان دررقص‌هايي همانند رقص چوب شركت مي‌كنند. رقص‌هايي كه در بين مردان بويراحمد مرسوم است. عبارتند از: رقص دوپا ، رقص سه پا ، رقص چوب و چوب بازي. چوب بازي مخصوص مردان دلير ايل است و موسيقي خاصي دارد. ابزار آن (دياق) چوب بلندي به طول 2 متر و (تركه) چوب كوچكي به طول 75 سانتي متر است كه عموماً يك نفر (دياق) را به دست مي‌گيرد و نفر ديگر با (تركه) همراه با نواختن سازدهل مي‌كوشد تا دياق‌دار رابزند. رقص‌هاي ديگر رايج در بويراحمد عبارتند از: مشتمل بر صددسمايي ، يلعبه ، بختياري ، نرمه نرمه و تركي شاه فرنگي .
مسافرت و اقامت – استان کهگيلويه و بويراحمد:
شهرهاي استان كهگيلويه و بويراحمد از نظر راه‌هاي ارتباطي زميني ، مخابرات ، و سيستم‌هاي درماني تا حدودي تجهيز شده‌اند و مسافرت به آن‌ها به راحتي صورت مي‌گيرد. فرودگاه ياسوج نيز راه اندازي شده است. بعضي از شهرهاي استان از جمله ياسوج داراي هتل و امكانات اقامتي مناسب مي‌باشند.
مکان های دیدنی و تاریخی - استان کهگیلویه و بویراحمد:
استان کهگيلويه و بوير احمد از مناطق طبيعي و باارزشي برخوردار بوده و از توانمندي بالايي در زمينه جهانگردي برخوردار است. معروف ترين جاذبه هاي طبيعي اين استان را آبشار هاي متعددي چون آبشار مارگون، آبشاربهرام بيگي، آبشارياسوج و آبشارگنج بنار تشکيل مي دهند. باغ هاي زيبا، تالاب هاي طبيعي، غارها و اشکفت ها، چشمه هاي متعدد، درياچه هاي طبيعي دردل کوهستان هاي بزرگ و معروف و دامنه هاي مناسب اسکي و ورزش هاي مفرح زمستاني؛ تنها بخشي از جاذبه هاي طبيعي اين استان را تشکيل مي دهند. جلوه هاي زندگي عشايري، آداب و رسوم، لباس هاي سنتي، موسيقي و رقص هاي محلي عشاير اين استان در دل طبيعت زيبا و جذاب منطقه؛ بخش ديگري از ديدني هاي استان کهگيلويه و بوير احمد را تشکيل مي دهد. بناهاي تاريخي چون آتشکده خيرآباد، قلعه ها و روستاهاي تاريخي متعدد چون: دژسليمان، روستاي تاريخي ميمند، روستاي تاريخي مارگون، روستاي تاريخي سي سخت، روستاي تاريخي چرام، روستاي تاريخي دهدشت قديم و روستاي تاريخي لنده به همراه بقعه متبرکه امام زاده هايي چون: امام زاده عبدالله، امام زاده پنجه خل، امام زاده بي بي حكيمه، امام زاده شاه عباس، امام زاده سيد محمد، بقعه امام زاده حسن، بقعه امام زاده قاسم، بقعه امام زاده پهلوان، بقعه امام زاده چله خان و بقعه خضر تنها بخشي از مکان هاي تاريخي اين استان را تشکيل مي دهند که در قسمت هاي مختلف استان پراکنده شده اند. استان کهگيلويه و بوير احمد با مردمي مهربان و ميهمان دوست همراه با طبيعت و بناهاي جذاب خود؛ همواره چشم انتظار گردشگران و دوست داران طبيعت بکر و زيباست.
صنايع و معادن - استان کهگیلویه و بویراحمد:
صنايع استان کهگيلويه و بوير احمد به دو دسته صنايع دستي و صنايع کارخانه اي تقسيم مي شوند. صنايع دستي اين استان شامل: فرش بافي سنتي، بافت انواع گليم، جاجيم، گبه، خورجين، سياه چادر، نمد و محصولاتي نظاير آن است كه بافت آن‌ها در اغلب خانهها و در بيش تر مناطق روستايي و عشايري رواج دارد. با وجود ذخاير غني نفت، گاز و پراكنده گي ساير منابع معدني دراستان كهگيلويه و بويراحمد، فعاليتهاي صنعتي و معدني دراين استان، نسبت به ديگر مناطق كشور، رشد نيافته رونق چنداني ندارد. علاوه بر صنايع استخراج نفت در گچساران و كارخانه قند ياسوج، بقيه كارگاههاي صنايع دستي و توليدي تازه تأسيس شده‌اند و در زمينههاي صنايع غذايي، فلزي، نساجي و چرم، چوب و سلولزي، شيميايي و دارويي و صنايع ساختماني فعاليت مي‌كنند. با وجود اين ميزان فعاليتهاي صنعتي و معدني نسبت به فعاليتهاي بخش كشاورزي و خدمات بسيار كم است. معادن مهم استان كهگيلويه و بويراحمد به شرح زير است:
- معادن بوكسيت در روستاي سرفارياب دهدشت.
- معدن مس در روستاي خزنگاه بويراحمد.
- ذخاير فسفات در روستاي جان قلي ( تيام ) در منطقه سرفارياب
- دخاير گوگرد در روستاي نزاع عليا گچساران
- معادن سنگهاي ساختماني در اكثر مناطق استان.
- معادن گچ در بيش تر مناطق استان.
علاوه بر معادن بالا، معادن ديگري از جمله شن و ماسه، خاک رس، سنگ آهك و سنگ نما نيز كه در مناطق مختلف استان پراكنده هستند مي‌توان نام برد. از اكثراين معادن در فعاليتهاي ساختماني و راهسازي و توليد آجر و موزائيك استفاده مي‌شود.
کشاورزی و دام داری - استان کهگیلویه و بویراحمد:
مهم ترين ركن فعاليت اقتصادي مردم استان کهگيلويه و بويراحمد را دام پروري تشكيل ميدهد كه از ديرباز دراين منطقه رواج داشته است. دام پروري دراين استان به دو روش متحرک و ساكن وجود دارد كه نوع متحرک آن توسط عشاير كوچنده استان و به تبعيت از شرايط آب و هوايي و تغييرات فصلي، براي دسترسي به مراتع و علوفه مورد نياز، به صورت ييلاق و قشلاق انجام مي‌گيرد. علاوه بر دام پروري به شيوههاي سنتي و بومي، درسالهاي اخير؛ تعدادي دام داري صنعتي، متشكل ازگاوداري و پرواربندي گوسفند نيز به صورت پراكنده در سطح استان رواج يافته است. استان كهگيلويه و بويراحمد به سبب طبيعت مساعد، به ويژه تنوع گياهان جنگلي و وجود آب و هواي مساعد، شرايط مناسبي براي پرورش زنبورعسل دارد. علاوه بر رواج زنبورداري سنتي در مناطق روستايي، گسترش كندوهاي زنبورعسل به شيوه نوين درسالهاي اخير، باعث افزايش درآمد كشاورزان و زنبورداران شده است. مرغ داري صنعتي نيز در سالهاي اخير گسترش يافته و بخشي از نيازمنديهاي اهالي شهرنشين استان را تأمين مي‌كند. بعد از دام داري، كشاورزي مهم ترين فعاليت اقتصادي ساكنان اين استان را تشكيل ميدهد. به علت طبيعت خاص اين منطقه و وجود زمين هاي كوهستاني و تپه ماهوري، كشاورزي آن بيش تربه صورت ديم به ويژه كشت گندم صورت مي‌گيرد. علاوه بر كشت گندم و جو كه به صورت ديم و آبي در بيش تر مناطق استان رايج است، كشت برنج نيز درمناطق گرم و معتدل استان كه منابع آب كافي دارند، معمول است. محصولات مهم كشاورزي در اين استان؛ غلات، حبوبات، نباتات علوفهاي، ذرت و صيفي جات است كه كشت آن‌ها در مناطق مختلف استان رواج دارد. موقعيت طبيعي مرتفع، به ويژه كمبود زمينهاي مسطح در مناطق خاور و شمال خاوري استان، باعث شده است كه باغ داري در درههاي كوهستاني و بر روي ارتفاعات ناهموار و پرآب اين مناطق رواج يابد. درسايرمناطق مستعد استان نيز غرس انواع درختان، از جمله سيب، انگور، گردو و مركبات رونق يافته است. در اين ميان توليد سيب، انار، خرما و انواع مركبات در مناطق كهگيلويه، گچساران و چرام اهميت بيش تري يافته است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - کهگیلویه و بویراحمد:
كهگيلويه از سه كلمه «كوه»، «گيل» و «اويه» تركيب يافته است. از آن جا كه كلمه «او» پسوند مالكيت است، بنابراين معناي اين نام «منطقه كوهستاني گيل» است.
استرابون – جغرافيدان مشهور يونان باستان – كهگيلويه را بخشي از خاك اوكسيها
( نام هخامنشي خوزستان ) ميداند. در دوره ساسانيان، قباد ساساني ارگان ( ارجان ) را در قسمت دشتي آن بنا نهاد كه «قباد خوره» ناميده ميشد. مناطق كوهستاني آن را نيز «رم زميگان » مي‌ناميدند. در دوران بعد از اسلام «قباد خوره» به نام شهرحاكم نشين آن ولايت ارگان ( ارجان )، و مناطق كوهستاني آن«رم زمينگان» به كهگيلويه شهرت يافت. در قرنهاي بعد كه شهر ارگان ويران شد افشارها و لرها سراسر آن را تصرف كردند، تمامي اين خطه كهگيلويه و قسمت كوهستاني آن «پشت كوه» و سمت دشتي آن «زيركوه» ناميده شدند. استان كهگيلويه و بوير احمد در گذشته‌اي نه چندان دور جزو يكي از بلوکهاي مملكت فارس و شامل دو قسمت شمال خاوري - كه آن را سردسير و كوهستاني و پشت كوه - و قسمت جنوبي و باختر- كه آن را نره كوه و بهبهان مي‌ناميدند- بوده است. كهگيلويه در زمانهاي قديم، جزو لرستان بزرگ به شمار مي آمده است.
مشخصات جغرافيايي - کهگیلویه و بویراحمد:
استان كهگيلويه و بوير احمد در جنوب باختري ايران، بين 30 درجه و 9 دقيقه تا 31 درجه و 32 دقيقه پهناي شمالي و 49 درجه و 57 دقيقه تا 50 درجه و 42 دقيقه درازاي خاوري واقع شده است. اين استان از شمال با استان چهار محال و بختياري، از جنوب با استان‌هاي فارس و بوشهر، از خاوربا استان‌هاي اصفهان و فارس و از باختر با استان خوزستان همسايه است. قله دنا با 4409 متر و ليشتر با 500 متر ارتفاع از سطح دريا به ترتيب بلندترين و پست ترين ناحيه استان هستند. كهگيلويه و بويراحمد از نظر آب و هوا به دو قسمت سردسيري و گرمسيري تقسيم مي شود. قسمت گرمسيري منطقه اي پست با ارتفاع متوسط حدود 900 متر از سطح دريا و قسمت سردسير منطقه اي مرتفع با ارتفاع متوسطي در حدود 2100 متر از سطح دريا است. استان كهگيلويه و بوير احمد به دو قسمت كهگيلويه و بويراحمد تقسيم شده است كه نيمي از ايلات در منطقه كهگيلويه و نيمي ديگر در منطقه بوير احمد زندگي مي كنند. ايلات مختلف استان درطول سال به ييلاق و قشلاق پرداخته و درجريان كوچ؛ جلوههاي ويژه‌اي از زندگي عشاير و كوچ نشين را به نمايش ميگذارند. در سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت اين استان 540812 نفر برآورد شده است.
مسيرهاي گردشگري عمومي كشور
استان كهگيلويه و بوير احمد
|
رديف |
مبدأ سفر |
مقصد سفر |
مسير سفر |
فهرست جاذبه ها |
|
1 |
ياسوج |
دنا |
ياسوج - دنا |
تنگ گنجه اي- آبشار تون- درياچه كوه گل- چشمه ميشي- دشتك- قلل دنا- گردنه بيژن- آبشار بن رود |
|
2 |
ياسوج |
گچساران |
ياسوج - گچساران |
آبشتار تنگ تامرادي- گردنه مورگاه- گالونگ- گردنه شلالدون- باغ فردوس- پل مريم |
|
3 |
ياسوج |
دهدشت |
ياسوج - دهدشت |
چشمه بلقيس- آبشار ياسوج- سدكوثر- قلعه چرام- شهر تاريخي دهدشت |
|
4 |
گچساران |
دهدشت |
گچساران - دهدشت |
روستاي مارين- آتشكده خيرآباد- سدمارو |
|
5 |
ياسوج |
لوداب |
ياسوج - لودآب |
رود بشار- پل باستاني پاتاوه- آبشار بهرام بيگي- شهر باستاني زي زي(لوداب)- چهل چشمه مارگون- درياچه هاي زيلايي- شهنيز- دره سرد |
|
6 |
ياسوج |
كاكان |
ياسوج - كاكان |
تنگ مهريان- پيست اسكي- آبشار مارگون- باغات كاكان- چشمه نمك- آب نهر |
|
7 |
ياسوج |
سپيدان |
ياسوج - سپيدان |
تنگ سرخ- باغات گنج گان- منطقه بهشت گمشده(خرم ناز) |
|
8 |
ياسوج |
سي سخت |
ياسوج - سي سخت |
47 قلعه بيش از 4000 متر مربع- گونه هاي گياهي و جانوري كوه دنا- تونل هاي برفي- غار يخي |
