دهدشت یا کهگیلویه:
دهدشت يا کهگيلويه:
كهگيلويه يكي از شهرستان‌هاي استان كهگيلويه و بويراحمد به مركزيت دهدشت است. اين منطقه را كوههايي در برگرفته كه در آن دهليزهايي براي سكونت مردم در گذشته تعبيه شده بود . آريوبرزن سردار هخامنشي در تنگه تكاب اين ناحيه در شمال شرقي بهبهان ، در مقابل سپاه اسكندر ايستادگي كرد. در كوه‌هاي بهمئي در محلي به نام (تنگ سروك) آثار راه باستاني به صورت پله‌هاي سنگي و همچنين مجسمه‌اي در كوه كناري اين معبر وجود دارد كه به دوره ساساني مربوط است. شهر دهدشت مركز شهرستان كهگيلويه است. كه آثار خرابي شهر قديمي آن در مجاورت شهر جديد باقي مانده ، در گذشته يكي از مراكز تجارت فارس ، اصفهان وخوزستان بوده است. در دوره ساسانيان ، قباد ساساني ارگان (ارجان) را در قسمت دشتي آن بنا نهاد كه (قباد خوره) ناميده مي‌شد. مناطق كوهستاني آن را نيز (رم زميگان) مي‌ناميدند. در دوران بعد از اسلام (قباد خوره) به نام شهر حاكم‌نشين آن ولايت ارگان (ارجان) و مناطق كوهستاني آن (رم زميگان) به كهگيلويه شهرت يافت در قرن‌هاي بعدي كه شهر ارگان (ارجان) ويران گرديد و افشارها و لرها سراسر آن را تصرف كردند ، تمامي اين خطه كهگيلويه و قسمت كوهستاني آن (پشتكوه) و قسمت دشتي آن ، (زيركوه) ناميده شدند. كهگيلويه امروز، يكي از شهرستان‌هاي آباد استان است.
كهگيلويه يكی از شهرستان‌های استان‌كهگيلويه و بوير احمد است كه از شمال به شهرستان های ايذه و بروجن، از خاور به شهرستان بوير احمد، از جنوب به شهرستان گچساران و از باختر به شهرستان های بهبهان و رامهرمز محدود می‌شود. شغل ساكنين اين منطقه را كشاورزي ودام‌داري تشكيل مي‌دهد و اگرچه كشاورزی در اين شهرستان به لحاظ اهميت پس از دامداری قرار دارد اما يكی از منابع مهم اقتصادی منطقه است. قلعه چص گچ، تل گرد، تل چگاه، تل گبر،آتشكده هاي گل سرخدان، آتشكده خيرآباد،قبرشاپور، بقعه خضر، امام زاده سيد محمد، بقعه امام زاده چله خان، آرامگاه اميرلاسپا،قلعه دختر، قلعه مانگشت، امام زاده پنجه خل و پل قلعه دختر (دهدشت) برخي از مكان‌هاي تاريخي اين شهرستان را تشكيل مي‌دهند.
روستاي بهمئي - كهگيلويه: بخش بهمئي مركزيت (كيلك) مشتمل بر دو دهستان به نام‌هاي بهمئي سرحدي و بهمئي گرمسيري است . رودخانه هاي (ليراب) و (صيدون) كه از بهم پيوستن آنها رودخانه اعلاء تشكيل مي‌شود در اين ناحيه جريان دارند و در انتها به رود جراحي مي‌پيوندد. چشمه سارهاي متعددي در اين ناحيه مي‌جوشند و جلوه خاصي به آن مي‌بخشند. پيرامون ناحيه بهمئي را كوههايي مانند سياه و سفيد با ارتفاع 3124 متر در بر گرفته‌اند. آب و هواي بهمئي معتدل و خشك است. تفرجگاه (تنگ سروك) از مهمترين جاذبه‌هاي طبيعي روستاي بهمئي است.
روستاي چرام - كهگيلويه: ارتفاعات مسير چرام از درختان جنگلي و شاليزارهاي پيوسته پوشيده است و چشم هر بيننده‌اي را خيره مي‌كند. با اين همه ، ضلع شمال غربي چرام كه موقعيت مناسبي براي ايجاد تفرجگاه دارد ، تاكنون بدون استفاده مانده است. اين مكان هم اكنون داراي امكانات قابل توجهي مي‌باشد.
روستاي دهدشت قديم - كهگيلويه: براساس نوشته‌هاي تاريخي اين ناحيه در گذشته (بلاد شاپور) نام داشت كه توسط شاپور اول ساساني فرزند اردشير اول بنا نهاده شده است. به استناد فارسنامه ناصري ، اين شهر باستاني زماني يك شهر بزرگ بوده است. اين شهر در اواخر دوره صفويه به دليل عدم اطمينان به راه‌هاي بازرگاني آن ، صدماتي ديد و در زمان هرج و مرج دوره زنديه غارت و ويران گرديد. بقاياي آثار بسيار زيبايي از قبيل ، آب انبار، بازار، امام‌زاده‌ها ، ارگ حكومتي و برج و باروهاي آن مشخص شده‌اند. مصالح بسيار دقيق و محاسبه شده‌اي از نوع گچ ، ساروج ، آهك و سنگ لاشه در آن به كار برده شده و تنها در سقف گنبد حمام آن آجر به كار رفته است.
مکان های دیدنی و تاریخی - دهدشت یا کهگیلویه:
قلعه چص گچ، تل گرد، تل چگاه، تل گبر،آتشكده هاي گل سرخدان، آتشكده خيرآباد،قبرشاپور، بقعه خضر، امام زاده سيد محمد، بقعه امام زاده چله خان، آرامگاه اميرلاسپا،قلعه دختر، قلعه مانگشت، امام زاده پنجه خل و پل قلعه دختر (دهدشت) برخي از مكان‌هاي تاريخي اين شهرستان را تشكيل مي‌دهند.
صنايع و معادن - دهدشت یا کهگیلویه:
از صنايع و معادن اين منطقه اطلاعات مستندي در دست نيست.
کشاورزی و دام داری - دهدشت یا کهگیلویه:
اگرچه كشاورزی در اين شهرستان به لحاظ اهميت پس از دامداری قرار دارد اما يكی از منابع مهم اقتصادی منطقه است. آب كشاورزی بيش تر از رودخانه ها، چشمه و چاه ژرف تهيه و به صورت كرت بندی انجام می شود. کشاورزی در اين منطقه شامل كشت گندم، جو، بنشن، تره بار، برنج و فرآورده های باغی مانند سيب، انگور، بادام و مركبات می باشد. به دليل بافت عشايری كه در سطح كلی شهرستان به چشم می خورد دامداری از اهميت ويژه ای برخوردار بوده و شغل اصلی و رايج اهالی می باشد و فرآورده های دامی تنها صادرات اين شهرستان را تشكيل می دهند.
مشخصات جغرافيايي - دهدشت یا کهگیلویه:
كهگيلويه يكی از شهرستان های استان كهگيلويه و بوير احمد است كه از شمال به شهرستان های ايذه و بروجن، از خاور به شهرستان بوير احمد، از جنوب به شهرستان گچساران و از باختر به شهرستان های بهبهان و رامهرمز محدود می‌شود. دهدشت مركز اين شهرستان از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 33 دقيقه ی درازای خاوری و 30 درجه و 47 دقيقه ی پهنای شمالی و در ارتفاع 800 متری از سطح دريا قرار گرفته است. آب و هوای اين شهرستان به طور كلی گرم و خشك است. مسيرهاي دسترسي به اين منطقه عبارتند از:
- راه فرعی به مركز استان، به درازای 140 كيلومتر به سوی شمال خاوری و راه چرام، بابا ميدان و دشت روم به درازای 175 كيلومتر كه به ياسوج می پيوندد
- راه درجه يك اصلی به درازای 20 كيلومتر به سوی خاور تا مركز شهر چرام ادامه دارد
- راهی به درازای 32 كيلومتر به سوی شمال باختری كه تا مركز بخش لنده، كشيده شده است
- راه دهدشت – بهبهان به درازای 62 كيلومتر به سوی جنوب باختری
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - دهدشت یا کهگیلویه:
کهگيلويه به معنی «منطقه كوهستانی گيل» زمانی شهر بزرگی بوده است. حدود 2000 خانه، مسجد، حمام، بازار و كاروان‌سرا در آن وجود داشته، كه اكنون آثار ويرانه بسياری از آن ها بر جای مانده است. دهدشت مركز شهرستان کهگيلويه واقع در قسمت دشت كهگيلويه (زير كوه) از دو قسمت جداگانه تشكيل شده است. قسمت قديمی شهر که مخروبه شده و به دهدشت كهنه معروف است «بلاد شاپور» نام داشته و توسط شاپور اول ساسانی فرزند اردشير اول ايجاد شده است. قسمت جديد آن، فضايی نيمه شهری و نيمه روستايی است كه با توجه به وضع زندگی و شكل ظاهری فعاليت های مردم و نمای ساختمان ها، وجه روستايی آن جلوه بيش تری دارد. كهگلويه در زمان های قديم جزو لرستان بزرگ بوده است. استرابون، جغرافيدان مشهور يونان باستان، كهگلويه را بخشی از خاك اوكسی ها (نام هخامنشی خوزستان) می داند. در دوره ساسانيان قسمت دشتی اين سرزمين را « قباد خوره» ومناطق كوهستانی آن را «رم زميگان» می ناميدند. قباد ساسانی، «ارگان» (ارجان) را در قسمت دشتی آن بنا نهاد. در دوران بعد از اسلام «قباد خوره» به نام شهر حاكم نشين آن ولايت «ارگان» (ارجان) و مناطق كوهستانی آن «رم زميگان» به كهگيلويه شهرت يافت. در قرن های بعدی كه شهر ارگان ويران گرديد و افشارها و لرها سراسر آن را تصرف كردند، تمامی اين خطه، كهگيلويه و قسمت كوهستانی آن، «پشتكوه» و قسمت دشتی آن، «زير كوه» ناميده شدند. اين شهر در اواخر دوره صفويه به خاطر عدم امنيت در راه های بازرگانی آن، صدماتی ديده و در زمان هرج و مرج دوره زنديه توسط چادر نشينان چهار بنيچه كه در اصل بخشی از ايل بزرگ جاكی بود و سراسر منطقه خاوری استان كهكيلويه را در تصرف داشت، غارت و ويران گشت.
اماکن مذهبی - دهدشت یا کهگیلویه:
بقعه خضر – دهدشت: بقعه (خضر) در بخش غربي شهر دهدشت قرار دارد. اين بقعه زيارتگاه حاجت خواهان و معتقدان محلي است. ساختمان آن چهارگوش و كوچك است كه چندين بار بازسازي شده است. اين بقعه به نام (خضر پيغمبر) معروف است و مورد احترام مردم مي‌باشد.
امامزاده پنجه‌خل - دهدشت: در شهر قديمي دهدشت آثار معماري بسيار زيبايي از دوران صفويه به جا مانده است. در ميان بافت قديمي دهدشت ، گنبد چندين امامزاده جلب توجه مي‌كند. كه گنبدهايي در كمال زيبايي و سادگي بر بقعه آنها ساخته شده است. امامزاده پنجه‌خل يكي از امام‌زاده‌ها است. كه در چند طبقه ساخته شده است. امامزاده حياط بسيار زيبائي با حوض تراشيده از سنگ در وسط آن دارد. برسر درِ امامزاده كتيبه حجاري شده‌اي كه بر روي آن به خط بسيار خوش ، آيات قرآن كريم حك شده ، كار گذاشته‌اند. در ورودي امامزاده با پايين بردن سطح كف ، به ترتيبي قرار گرفته كه زائرين را به احترام امامزاده ، ناگزير از خم شدن مي‌نمايد. مزار امامزاده در وسط اتاق قرار دارد و روي آن را نيز با پارچه سبزرنگي پوشانيده‌اند.
امامزاده سيد محمد – دهدشت: در قسمت جنوب غربي دهدشت ، روستايي به نام (رواق) وجود دارد كه (زورك) نيز تلفظ مي‌شود و گويا نام آن از طايفه‌اي به همين نام اخذ شده است. اين روستا در گذشته ديواري ازسنگ و گچ داشت كه هنوز هم آثار آن باقي مانده است در ميان اين حصار، زيارتگاهي به نام سيد محمّد وجود دارد كه مورد احترام مردم است.
آثار تاریخی - دهدشت یا کهگیلویه:
آتشكده‌هاي گل سرخدان - كهگيلويه: اين سه آتشكده هر يك به فاصله 50 متري ديگري بنا شده‌اند. (مقدسي) ازاين آتشكده‌ها با نام (كتيبه المجوس) يا (آتشكده آتش پرستان) نام مي‌برد. اين بناها در پاي كوه گچي تيزنگ واقع شده‌اند و معماري ظاهري و گچ‌بري‌هاي داخل آنها ، نشانگر اهميّت آتشكده‌ها در نزد مردم باستان ايران است. مردم محلي اين سه گنبد را سه گنبدان مي‌نامند.
آتشكده خيرآباد – كهگيلويه: اين اثر تاريخي در سمت راست جاده دهدشت - بهبهان و در طرف چپ رودخانه خيرآباد واقع شده و به دوره ساساني مربوط است. اين بنا كه به چهار طاقي يا آتشكده خيرآباد شهرت دارد ، ساختماني مربع شكل با اضلاع متساوي است. كه با استفاده از گچ و لاشه سنگ ساخته شده است. اين بناي تاريخي در چهار طرف اصلي چهار طاق دارد كه بر روي چهار پايه ساخته شده‌اند. اين آتشكده يكي ازقديمي‌ترين و معروف‌ترين آتشكده‌هاي ايران است و واجد ارزش‌هاي تاريخي و نيز زيارتگاهي براي زرتشتيان مي‌باشد.
تل گرد - چرام: تپهء باستاني تل گرد امروزه در مركز شهر چرام قرار دارد. از اين شهر در اسناد دوران قاجار، با عنوان (تل گردچرام) و (قلعه تل گرد) نام برده شده است. بر سر اين تل ، قلعه‌اي بنا شده كه سبك معماري آن به دوره قاجاريه مربوط است. اين قلعه ، ديوارهاي بلند ، برج‌هاي نظامي ، انواع گچ كاري و تزئينات ديگر دارد.
قلعه چص (گچ) – دهدشت: آثار قلعه چص در حدود 30 كيلومتري جنوب غربي دهدشت ، در ميان كوه‌هاي گچي و در جوار آتشكده سه‌گنبدان (گل سرخدان) قرار گرفته است. اين قلعه به (در مهتابي) نيز معروف است. احتمال مي‌رود اين قلعه به دليل قدمت تاريخي و همجواري با سه آتشكده سه‌گنبدان ، محلي معتبر براي ايرانيان قديمي (زرتشتيان) بوده است.
قلعه هاي دختر - دشمن زياري كهگيلويه: ساخت اين گونه قلعه‌ها به دوره مهرپرستي ، خداي مادينه و فرشته باروري ايرانيان قديم مربوط مي‌شود. قلعه‌هاي دختر معمولاً جايگاه آتشكده‌هاي بزرگ و كوچكي بوده‌اند كه به فرشته باروري اهدا شده‌اند. بسياري از آنها در نواحي مختلف استان به همين نام معروف شده‌اند. از جمله اين قلاع مي‌توان به قلعه دختر دشمن زياري ، قلعه دختر كلانك تراب ، قلعه دختر امامزاده ، قلعه دختر گودسرخ و...اشاره كرد.
قلعه مانگشت - كهگيلويه: قلعه مانگشت مهّم‌ترين قلعه عصر اتابكان لرستان است. اتابك افراسياب (695 - 688 هجري قمري) بعد از تجزيه ايالات كهگيلويه از فارس و پيوند آن به لرستان در اثر فشارهاي وارده ناگزير شد به اين قلعه پناه به برد ، امّا پس از لغو الحاق كهگيلويه به لرستان توسط ارغون‌خان مغول (680 - 690 هجري قمري) ، افراسياب ازدژ مانگشت فرود آمد. اين دژ در حدود 2 كيلومتري دره بهمئي قرار دارد كه مرز مشترك ايلات جانكي و بهمئي است.
آرامگاه شاپور- دهدشت : در محلي كه امروزه پارك جنگلي شهر دهدشت در آن واقع شده ، قبري چهارگوش با مصالح سنگ و گچ وجود دارد كه محلي‌ها آن را قبر شاپور ساساني مي‌دانند. اين نام با اسم بلادشاپور بي مناسبت نيست. اين گور احتمالاً به جهت سبك جديد ساختماني به دوره قاجاريه مربوط است.
آرامگاه امير لالپا – کهگيلويه: به فاصله 35 كيلومتري جنوب شرقي كهگيلويه درميان دو رشته كوه موازي ، يك گورستان تاريخي وجود دارد كه به دلي مهربان يا مهرگان معروف است. كنار گورستان جديد و قديم آن تعدادي سكه مربوط به شاهان ايلامي خوزستان به دست آمده است. اين آرامگاه نيز در آنجا قرار دارد كه به نام (امير لالپا) معروف است و به يكي از امراي خاندان اتابكان بزرگ به نام جمال‌الدين عمر لالپا تعلّق دارد. بناي اين آرامگاه چهارگوش است و با سنگ‌هاي منظم تراشيده ساخته شده است.
جغرافیای طبیعی - دهدشت یا کهگیلویه:
تالاب برم الوان - كهگيلويه: اين تالاب در بخش بهمئي از شهرستان كهگيلويه واقع شده و حدود 8 هكتار مساحت دارد. در داخل و پيرامون اين تالاب گونه هايي از آبزيان و پرندگان آبي از جمله مرغ ماهيخوار، غاز و اردك زندگي مي‌كنند.
باغ چشمه بلقيس - چرام: اين باغ كه به وسيله مسعود خان باشتي ساخته شده است ، مكان مناسبي براي ايجاد تأسيسات پذيرايي توريستي است. زمين حاصلخيز و بكر چرام استعداد پرورش هر نوع گل و گياهي را دارد ، به طوري كه بيننده شيفته گوناگوني تنوع گياهي اين باغ مي‌شود. اين باغ در دهانه كوه شمالي واقع شده وآب چشمه بلقيس به اين باغ مي‌ريزد. آب چشمه‌هاي ديگر در جويبارهاي مشبكي با اصول معماري جالب توجهي تراس بندي شده و به استخر زيبايي سرازير مي‌شوند.
تنگ گنجه‌اي - كهگيلويه: تفرجگاه تنگ گنجه‌اي كه درختان خود روي بسياري از قبيل: چنار، زالزالك ، بنه و بلوط دارد ، بسيار سرسبز است. در پيرامون اين تفرجگاه چندين چشمه جريان دارند كه همه آنها از كوه دنا سرچشمه مي‌گيرند.
تنگ تامرادي - كهگيلويه: در اين تنگ،چشمه اي به نام (بلوط عسلي) وجود دارد كه با توجه به گرمسير بودن منطقه ، محيط مناسبي براي تفرج و گذران اوقات فراغت ايجاد كرده است آب اين چشمه در پايين دست ، حوضچه‌هايي را به وجود آورده است كه مورد استفاده مراجعه كنندگان قرار ميگيرد.
كوه نور - دهدشت: اين كوه در فاصله 30 كيلومتري شمال شرقي دهدشت و شرق روستاي آب ماهي‌شهرستان كهگيلويه قرار گرفته است. اين كوه حدود 3415 متر ارتفاع دارد. و رودخانه‌هاي تغار، آب اسبكي ، مارون و لوداب از آن سرچشمه مي‌گيرند. اين كوه از دره رودخانه ماران واقع در شرق روستاي اندرون شروع شده و تا راه روستايي دهدشت به لوداب از شمال غربي به سوي جنوب شرقي به طول 43 كيلومتر كشيده مي‌شود ودامنه‌هاي آن را جنگل‌هاي بلوط پوشانيده است.
غار گبر – كهگيلويه: غار گبر در محل (سرخاراب) واقع شده و در سال 1368 خورشيدي مورد شناسايي هيأت كوهنوردي استان قرار گرفته است. اين غار، گويا در روزگار ساسانيان به عنوان (خرفخانه) مورد استفاده بوده است.
غار آب كُناري - دهدشت: اين غار در كوه (خيص) دهدشت واقع شده و دو دهانه بزرگ ورودي دارد. چشمه آب گوارايي در قسمت اول غار وجود دارد كه آب آن مورد استفاده ساكنان پيرامون غار قرار ميگيرد. كليه انشعابات درون غار مسدود و بسته است. اين غار در سال 1366خورشيدي كشف شده است.
غار كبوتر – دهدشت: اين غار در محلي به نام (تراب) در لنده دهدشت واقع شده و نيمي از دهانه ورودي آن در داخل رودخانه (مارون) قرار دارد. غار دو تالار نسبتاً بزرگ دارد. اين غار 150 متر عمق و انشعابات متعددي دارد كه عبور از آنها مستلزم وسايل فني كافي است. اين غار در سال 1367 خورشيدي كشف شده است.
