ایران شناسی

مجاورت : این استان از شمال با جمهوری آذربایجان از جنوب  با استان زنجان از  شرق با استان گیلان  و از غرب با استان آذربایجان شرقی  همسایه است.

آب و هوا:  این منطقه در فصول بهار و تابستان مطبوع و خنک است.

وسعــــت: مساحت این استان ۱۸۰۵۰ کیلومتر مربع  است.

جمعـیــت:  بر اساس سرشماری آمار و نفوس سال ۱۳۸۵ خورشیدی   ۱۲۲۸۱۵۵ نفر می باشد.

تقسیمات: بر اساس تقسمیات کشوری این استان ۱۰ شهرستان و دارای ۱۷ شهر و ۲۱ بخش و ۶۳ دهستان دارد.

شهرستانها: اردبیل/مرکز استان - بیله سوار - پارس آباد - خلخال - کوثر - گرمی - مشگین شهر یا خیاو - نمین - نیر - گالری تصاویر

موقعيت جغرافيايي – استان اردبيل:

استان اردبيل با ۱۸۰۵۰ کيلومتر مربع وسعت در شمال غرب فلات ايران قرار دارد. اردبيل ، پيله سوار، گرمي ، خلخال ، مشگين شهر و پارس آباد از شهرهاي مهم استان و شهر تاريخي و مذهبي اردبيل ، مرکز آن است. استان اردبيل در سال ۱۳۸۵ خورشیدی حدود ۱۲۲۸۱۵۵ نفر جمعيت داشته است که ۷۱۵۵۹۷ نفر شهرنشين و ۵۵۸۵۱۲ نفر آن روستانشين و يا غير ساکن و عشاير بوده اند. استان اردبيل ۵/۲۸۲ کيلومتر با جمهوري آذربايجان مرز مشترک دارد. در ۱۵۹ کيلومتر از مرز مشترک رودهاي ارس و بالهارود جريان دارند. دو نقطه اصلاندوز و بيله سوار مغان با جمهوري آذربايجان ارتباط زميني دارد. محور اردبيل – آستارا (گردنه حيران) نزدکترين راه ارتباطي استان با مرکز کشور است. اين راه شهرستان هاي استان اردبيل را از راه رشت و قزوين به تهران وصل مي کند. قله سبلان با ۴۸۱۱ متر ارتفاع بلندترين نقطه اين استان است و در شمال غربي شهرستان اردبيل واقع شده است. 

آب و هوا – استان اردبيل:

جغرافياي عمومي شهرستان اردبيل از ارتفاعات کوهستان هاي سبلان ، طالش و بزغوش ، متاثر است. بيشتر نواحي اردبيل بيش از ۳ هزار متر از سطح دريا ارتفاع دارد. قله سبلان با ارتفاع ۴۸۱۱ متر در شمال غربي اين شهرستان واقع شده و در اعتدال هواي آن نقش عمدهاي دارد. شهرستان اردبيل از مناطق سردسير ايران است و بين ۵ تا ۸ ماه درسال سرد است. زمستان هاي بسيار سرد و تابستان هاي معتدل از ويژگي هاي آب و هوائي اردبيل است. 

تاريخ و فرهنگ - استان اردبيل:

تاريخ استان اردبيل با تاريخ سرزمين آذربايجان در آميخته است. بسياري از مورخان بناي شهر اردبيل را به فيروز پادشاه ساساني(۴۸۹-۴۵۷ ميلادي)نسبت مي دهند و برهمين اساس شهر اردبيل بيش از ۱۵۰۰ سال قدمت تاريخي دارد. اردبيل در زمان هخامنشيان اهميت سياسي و نظامي مهمي داشت و مرکز استقرار اردوي ايران جهت حفظ و نگهداري مرزهاي شمالي ايران بود. به روايت اوستا ، زردشت پيامبر ايراني در کنار رود(دائي يتا) که امروزه ارس ناميده مي شود به دنيا آمده و کتاب خود را در کوهستان سبلان تحرير کرده و براي ترويج دين خود به شهر اردبيل روي آورده است. در زمان حمله عرب ها به ايران(۲۲هجري قمري) اردبيل بزرگترين شهر آذربايجان بود که به دست اعراب افتاد. بين سال هاي ۲۶۷ تا ۳۱۷ هجري قمري اين شهر مرکز حکمراني طايفه بني ساج بود که حکومت را از مراغه به اردبيل انتقال داده بودند. اردبيل تا حمله مغول مرکز حکومت آذربايجان بود. شاه اسماعيل براي تشکيل حکومت واحد ايراني از اردبيل قيام کرد و تبريز را در سال ۹۰۶ هجري قمري پايتخت رسمي ايران قرار داد. در دوره صفوي اردبيل از لحاظ سياسي و اقتصادي سرآمد شهرهاي ايران بود. اين شهر در مسير شاهراه تجاري ايران و اروپا قرار داشت و ابريشم و مال التجاره وارده از گيلان از طريق اردبيل به اروپا صادر مي شد.  

صنايع دستي و سوغاتي ها – استان اردبيل:

صنايع‌ دستي استان اردبيل‌ بسيار متنوع‌ است‌. انواع‌ دست‌ باف‌هاي‌ فرش ‌، مسند ، شال‌ ، ورني ‌، گليم ‌، جاجيم‌ ، پشتي‌ ، قلاب ‌، خورجين‌ و انواع‌ صنايع‌ دستي‌ فلزي ، چوبي‌ ، مسي ‌، برنجي ‌، نقره‌ كاري‌ ، قلمكاري‌ ، خاتم‌ كاري‌ وسفال‌ گري‌ و... از نمونه‌هاي‌ صنايع‌ دستي‌ شهرها و روستاها و عشاير استان‌ اردبيل‌ را تشكيل‌ مي‌دهد. انواع‌شيريني‌ ، حلوا و عسل‌ اردبيل‌ نيز معروف‌ است‌.  

موسيقي محلي – استان اردبيل:

موسيقي‌ بومي‌ مردم‌ استان‌ اردبيل‌ از روزگاران‌ كهن‌ تاكنون‌ در حيات‌ (عاشيق‌)ها تداوم‌ و تكامل‌ يافته‌ است‌.عاشيق‌ها هنرمندان‌ خود ساخته‌اي‌ هستند كه‌ غم‌ها و شادي‌ها را بانواي‌ دلنشين‌ (ساز) و ترانه‌هاي‌ عاميانه ‌، درمجالس‌ عروسي‌ و قهوه‌ خانه‌ها ترنم‌ مي‌كنند.  

مکان های دیدنی و تاریخی – استان اردبيل:   

استان اردبيل به لحاظ طبيعی, تاريخی, اجتماعی و فرهنگی ازمناطق پررونق و ارزشمند ايران است. وضعيت خاص زمين شناسی و توپوگرافی منطقه باعث ايجاد جاذبه های طبيعی و چشم اندازهای بسيار زيبايی شده و بر غنای طبيعی منطقه افزوده است. در بيش تر شهرستان های استان؛ آثار طبيعی و تاريخی زيادی پراکنده شده اند. کوهستان پرشکوه سبلان با قله آتشفشانی سبلان و چشمه های آب گرم و درياچه های طبيعی كوچك ولی پرشمار، مهم ترين جاذبه طبيعی شهرستان اردبيل محسوب می شود. آبشار گورگور سبلان که در شهرستان گرمی واقع شده، گردنه ناو خلخال كه از داخل جنگل های طالش به جاده رشت وآستارا متصل می ‌شود و گردنه حيران که يکی اززيباترين و بی نظيرترين چشم اندازهای طبيعی ايران است‏, در اين استان واقع شده است. زندگی با صفا و دور از دنيای صنعتی عشاير شاهسون و ديگر ايل ها در دامنه های سبلان به راستی حيرت هر بازديد كننده ای را بر می انگيزد. استان اردبيل هم چنين دارای بناهای تاريخی و مکان های ديدنی زيادی است که برخی از آن ها هم چون بقعه شيخ صفی الدين اردبيلی شامل بناهای متعدد‎‎ از دوره های مختلف می شود و با رفتن به يک مکان ديدنی می توان از چندين اثر تاريخی و قديمی بازديد کرد. تپه های باستانی، حمام های قديمی، عمارت های بزرگ، گورستان های مشاهير و بقعه های مقدس و تاريخی از ديگر ديدنی های شهرستان اردبيل هستند كه در كنار صنايع دستی و جاذبه های اجتماعی و فرهنگی منطقه جاذبه های كم نظيری را فراهم كرده اند.    

صنايع و معادن – استان اردبيل:  

صنايع استان اردبيل در دو گروه صنايع دستی و صنايع ماشينی قابل بررسی است. صنايع دستی استان اردبيل بيش تر توسط عشاير و ساكنان شهرها و روستاهای كوچك منطقه صورت می گيرد. از مهم ترين صنايع دستی اين استان می‎توان به گليم، ‌مسند، شال بافی، بافت جوراب‎های پشمی، قلاب بافی، پشتی بافی، خورجين بافی، جاجيم، ورنی و بافته ‎های عشايری اشاره كرد. صنايع ماشينی اين منطقه نيز در راستای مواد اوليه موجود در معادن استان شكل گرفته اند. توجه به ويژگی های زمين شناسی و ساختاری تنوع منابع معدنی استان اردبيل در خور توجه است. در بخش شمالی استان، دشت مغان بخشی از حوضه هيدروكربوری گسترده ای است كه از گرگان تا حاشيه جنوبی دريای مازندران و شمال استان اردبيل ادامه دارد.

در قسمت جنوب شرقی استان (ماسوله ، خلخال) در رسوبات تخريبی - كربناتی آثاری از كانی سازی سرب، روی ، مس، باريت …… ديده شده است. در بخش وسيعی از استان، ولگانيسم شده سنوزوئيك و هم چنين گرانيتوئيدهای نفوذی اين زمان كه همراه با محلولهای هيدروترمالی و دگرسانی پيشرفته بوده سبب انباشت ذخاير فلزی مس، سرب، روی، طلا شده است. نواحی مورد نظر بخشی از نوار مس دارد قفقاز - سونگون است كه از طريق قوشه داغ، سيلان،مجدر،هشتجين، تامقطع طارم زنجان ادامه می يابد.   

کشاورزی و دام داری – استان اردبيل: 

مراتع كوه سبلان و ديگر كوه های استان اردبيل سبب وجود رونق نسبی در دام داری استان اردبيل شده است. در اين استان بيش از پنج ميليون واحد دامی، منشأ توليد و عرضه گوشت و ‌محصولات لبنی است. پرورش زنبور و توليد عسل مرغوب يكی ديگر از فعاليت‎های اقتصادی است كه در اردبيل رونق بسيار دارد و عسل به عنوان سوغات اين شهرستان شهرت ملی يافته است. پرورش نوعی ماهی قزل آلا نيز به نام رنگين كمان در درياچه طبيعی نئور اردبيل صورت می‎گيرد كه از نظر مزه و كيفيت غذايی از بهترين وخوش مزه‎ ترين ماهی ‎ها است.    

وجه تسميه و پيشينه تاريخي – استان اردبيل:  

واژه اردبيل واژه ای اوستايی است كه از دو كلمه آرتا (مقدس) و ويل (شهر) به معنی شهر مقدس تركيب شده است. به روايت اوستا زرتشت پيامبر ايرانی در كنار رود دائی يتا كه امروزه ارس ناميده می شود به دنيا آمد و كتاب خود را در سبلان نوشت و برای ترويج دين خود، روی به شهر بازان پيروز آورد. عده ای به او گرويدند و در اين ناحيه جنگی ميان زرتشتيان و بت پرستان روی داد كه در اين جنگ زرتشتيان بر همه روستاها و قصبه های اطراف اردبيل دست يافتند و به افتخار اين پيروزی آتشكده ای در اردبيل بنا كردند كه امروزه آثار آن در سه فرسنگی اين شهر در دهكده ای به نام آتشگاه باقی مانده است. اردبيل در دوره اشكانيان و در ميان شهرهای آذربايجان جايگاه ويژه ای داشت.

نوشته اند كه قهرمانان آذربايجان به نام دهام كه از پهلوانان و از نژاد كيان بوده اند، در اين دوره از اردبيل برخاسته اند. به اين ترتيب، بنای اردبيل را بسيار كهن تر از زمان ساسانی بايد دانست. پيش از دوره اسلامی آذربايجان دارای دو مركز اصلی بود: يكی از اين دو مركز گنجک (به ارمنی گنزک) بود كه همان تخت سليمان امروزی است، اما نام مركز ديگر در جغرافيای استرابن از قلم افتاده است. در دوره اسلامی اين دو مركز را شيز و اردبيل خوانده اند. می گويند اردبيل بدون شک مركز تابستانی آذربايجان بوده است. از اواسط تا اواخر دوره ساسانی، اردبيل به تنهايی مركز آذربايجان به شمار می رفت و سكه های دوره پارتی و ساسانی در اين منطقه با علامت اربارات ضرب می شده است. اردبيل به هنگام فتح آذربايجان به دست اعراب هم چنان پايتخت اين منطقه و مقر مرزبان آن بود.

در دوره ايلخانان گرچه تبريز، به عنوان شهر مهم آذربايجان رو به رشد بود و از لحاظ سياسی جايگزين اردبيل به شمار می آمد اما اردبيل نيز به عنوان دارالارشاد هنوز از جايگاهی خاص برخوردار بود. اردبيل در دوره صفوی از لحاظ سياسی و اقتصادی سرآمد شهرهای ايران بود. شاه اسماعيل صفوی قيام خود را از اردبيل آغاز كرد. اين شهر در مسير شاه راه تجاری ايران و اروپا قرار داشت و ابريشم وارده از گيلان، از طريق اردبيل به اروپا صادر می شد. اين امر در پيشرفت اقتصادی و افزايش درآمد مردم تاثيری مهم داشت. اردبيل دردوره قاجاريه رونق و شكوه گذشته را باز نيافت و وسعت آن به حدود يک سوم وسعت شيراز می رسيد. اين منطقه به دليل قابليت های بالای اقتصادي، فرهنگی و تجاری در سال ۱۳۷۲ خورشیدی به صورت استان جداگانه از آذربايجان شرقی درآمد و شهرستان ها، شهرها، دهستان ها و روستاهای زيادی را در برگرفت. هر چند اردبيل به استانی مستقل و جداگانه تبديل شده، اما تاريخ آن با تاريخ سرزمين آذربايجان چندان در آميخته كه بدون توجه به موقعيت تاريخی آذربايجان نمی‎توان سخن از موقعيت تاريخی اردبيل به ميان آورد.   

مشخصات جغرافيايي – استان اردبيل:

استان اردبيل در شمال غربی فلات ايران، حدود يك درصد مساحت ايران را تشكيل مي‎دهد. اين استان از شمال به رود ارس، دشت مغان و بالها رود در جمهوری آذربايجان، از شرق به رشته كوه ‎های طالش و بغرو در استان گيلان، از جنوب به رشته كوه ها، دره ها و جلگه‎های به هم پيوسته استان زنجان و از غرب به استان آذربايجان شرقی محدود است. از نظر مختصات جغرافيايی مدار‎های ۴۵ دقيقه و ۳۷ درجه و ۴۲ دقيقه و ۳۹ درجه شمالی، منتهی اليه شمالی و جنوبی، و نصف النهار‎های ۵۵ دقيقه و ۴۸ درجه و سه دقيقه و ۴۷ درجه منتهی اليه غربی و شرقی استان را مشخص می‎كنند. بر اساس آخرين تقسيمات كشوری اين استان دارای ۹ شهرستان و تعداد زيادی شهر، دهستان و روستا بوده است. شهرستان های استان اردبيل عبارتند از: اردبيل، بيله سوار، پارس آباد، خلخال، كوثر(گيوي)، گرمي، مشگين شهر، نمين و نير. بر اساس آخرين سرشماری رسمی سال ۱۳۸۵ جمعيت استان اردبيل ۱۲۲۸۱۵۵ نفر بوده است. بيش ترجمعيت استان؛ آذری زبان هستند و ميهمان نوازی و رعايت آداب و رسوم خاص آذری ها از ويژگی های مردم استان است.   

چشمه‌ها – استان ‌اردبيل: چشمه‌هاي‌ استان‌ عبارتند از: چشمه‌ قينرجه‌ و آب‌ گرم‌ مويل‌ در اطراف‌ مشگين شهر آب‌ گرم‌ برجلو در ۴ كيلومتري‌ نير، آب‌ گرم‌ معدني‌ گرمخانه‌ در روستاي‌ گرمخانه‌  خلخال ، چشمه ‌سردابي‌ در روستاي‌ سرداب اردبيل‌، چشمه‌ هفت‌ بلوك ‌، چشمه‌ معدني‌ دانشگاه ‌، آب‌ پهن‌ ، آب‌ يل‌سويي ‌، آب‌چشم‌ و آب‌ گرم‌ بش‌باجي‌ لار، آب‌ گرم‌ قهوه‌خانه‌ همت‌ و آب‌ گرم‌ قهوه‌خانه‌ ممتاز در اردبيل‌.

درياچه‌ها و تالاب‌ها – استان اردبيل: درياچه‌ها و تالاب‌هاي‌ استان‌ اردبيل‌ عبارتند از: درياچه‌ سدخاكي‌ پيرالقير و تالاب ‌شورگُل‌.

مناطق‌ حفاظت‌ شده‌ - استان اردبيل: مناطق‌ حفاظت‌ شده‌ استان‌ اردبيل‌ عبارتند از: زيستگاه‌ حاجيلو ، زيستگاه‌ تنبق‌ ، زيستگاه‌ ارباب‌كندي‌ و مراتع‌ ييلاق‌ و قشلاقي مشگين شهر جنگل‌هاي‌ ديدني‌ فندقلو در اطراف‌ اردبيل ، منطقه‌ ييلاقي‌ شاغلادره‌ در جاده‌ اردبيل- آستارا ، غار هفت‌خانه‌ در روستاي‌ گرمخانه‌  خلخال و غار درو در  شاهرود خلخال‌ و ناحيه‌ سياحتي‌ خلخال‌.

تپه‌هاي‌ باستاني – استان اردبيل: تپه‌ قنبر (سلاح‌ تپه‌) در قريه‌ اُنار مشكين‌شهر، تپه‌ سايين‌ در روستاي‌ سايين‌ اردبيل ‌، تپه‌شمس‌ آباد در روستاي‌ شمس‌آباد كوراييم‌ اردبيل‌ ، تپه‌ كنازق‌ در روستاي‌ كنازق‌ از توابع‌ نمين‌ و دها تپه‌ ديگر كه‌ به‌ دوره‌هاي‌ قبل‌ و بعد از اسلام‌ مربوط‌ مي‌شوند.

پل‌هاي‌ تاريخي – استان اردبيل: پل‌هاي‌ استان‌ عبارتند از: پل‌ سيد آباد (پير مادر) ، پل‌ يعقوبيه‌ و پل‌ ابراهيم‌ آباد بر روي‌رودخانه‌ باليقلي‌ چاي اردبيل و پل‌ الماس‌ ، پل‌ سرخ‌ و پل‌ شهرچاي‌ اردبيل‌.

قلعه‌ها – استان اردبيل:  قلعه‌ هير در جنوب‌ شرقي اردبيل قيز قلعه‌سي‌ در  گرمي و ديو قلعه‌سي‌ در روستاي‌ كويج مشگين شهر.

گورستان‌هاي‌ قديمي‌ - استان اردبيل: از گورستان‌هاي‌ قديمي‌ مي‌توان‌ به‌ گورستان‌ شام‌ اسبي‌ اردبيل‌ اشاره‌ كرد.

بقعه‌ها و امام‌زاده‌ها – استان اردبيل: بقاع‌ و امامزاده‌هاي‌ استان‌ عبارتند از: امام‌زاده‌ دختر در محله‌ اوچ‌ دکان اردبيل‌، امام‌زاده‌ خلخال‌ در شهر خلخال، امام‌زاده‌ ميرزمان‌ و سيد ابراهيم‌ در روستاي‌ خمس‌ خلخال‌،آرامگاه‌ پير اشرف‌ در شهر اردبيل‌، بقعه‌ سيد دانيال‌ درروستاي‌ خانقاه‌ خلخال‌، مسجد حاج‌ فخر در اردبيل‌، مسجد جامع‌ و مسجد نو در روستاي‌ خمس‌ خلخال، مسجد جنت‌ سرا و مزار حسن‌ داش‌ در مشگين شهر.

خانه‌هاي‌ قديمي‌ - استان اردبيل: خانه‌ مرحوم‌ حسينقلي‌ صادقي‌ در كوچه‌ رحمانيه‌ در جنب‌ محله‌ طوي ‌، خانه‌ دكترمناف‌زاده‌ در كوچه‌ معصوم‌ شاه‌ ، خانه‌ مرحوم‌ مير فتاحي‌ در محله‌ تازه‌ميدان‌ ، خانه‌ مرحوم‌ حريريان‌ در كوچه‌ پيرشمس‌ الدين ‌، ساختمان‌ مدرسه‌ جعفري‌ اسلامي‌ در كوچه‌ قاجاريه‌ ، خانه‌ آقاي‌ آصف‌ در كوچه‌ معمار.

حمام‌هاي‌ تاريخي – استان اردبيل: حمام‌هاي‌ استان اردبيل عبارتند از: حمام‌ ملاهادي‌ در كوچه‌ ملاهادي‌ اردبيل‌ ، حمام‌ صفويه‌ در خيابان‌ نايبي‌ اردبيل‌، حمام‌ ابراهيم‌ آباد در كوچه‌ ابراهيم‌ آباد، حمام‌ زينال‌ در عالي‌قاپو (كوچه‌ زينال‌) حمام‌ منصوريه‌ در عالي‌قاپو، حمام‌ يعقوبيه‌ در محله‌ اوچ‌دكان، حمام‌ وكيل‌ در خيابان‌ امام‌ ‌، حمام‌ يساول در اونچي‌ ميدان‌، حمام‌ زندان‌ در كوچه‌ زندان‌، حمام‌ آقانقي‌ و حمام‌ ميرزا ايمان‌ كه‌ شبيه‌ حمام‌ حاج‌ شيخ‌ هستند. 

مسافرت و اقامت  - استان اردبيل:

شهرستان هاي استان اردبيل از نظر ارتباطي ، مخابرات و سيستم هاي درماني تجهيز شده اند و مسافرت به تمام نقاط آن بسيار آسان است. بيشترين امکان اقامتي و پذيرايي در مرکز استان متمرکز شده است ، ولي ساير شهرهاي استان نيز در حد قابل قبولي اماکن ميزباني و پذيرايي دارند. شبکه ارتباطي مناسب و فرودگاه اردبيل و دشت مغان مسافرت به استان را بسيار راحت و سهل نموده است. 

مسيرهاي گردشگري عمومي كشور

استان اردبيل