اردکان:
اردكان :
شهرستان اردكان بر سر راه تهران - بندرعباس قرار گرفته و از نظر وسعت بزرگترين شهرستان استان يزداست. اردكان از دو واژه "ارد" به معني مقدس و "كان" به معني معدن و مكان تشكيل شده است. اين شهر درروزگار آباداني در محلي به نام زردك قرار داشته و بقاياي ديواره‌هاي آن هنوز پابرجا مانده‌است.
روستاي عقدا – اردكان: اين روستا در40 كيلومتري شمال غربي اردكان و كنار جاده يزد - اصفهان قرار دارد. آثار تاريخي اين‌روستا عبارتند از: كاروانسراي حاج ابوالقاسم رشتي كه در سال 1269 و به سبك كاروانسراهاي شاه عباسي ساخته شده است، حصار خواجه نصير كه براي محافظت از خانه‌هاي آبادي ساخته شده است، قلعه سام، حمام‌نو كه در سال 1055 و مسجد دو طبقه هلاكو كه در سال 1123 و مسجد شمس كه در سال 1090 هجري ومسجد جامع كه در قرن هشتم هجري ساخته‌شده‌اند.
روستاي هفتادر- اردكان: اين روستا در 34 كيلومتري شمال غربي اردكان و كنار جاده اردكان - نائين قرار دارد و آب وهواي معتدل خشك دارد. آثار تاريخي اين روستا عبارتند از: دروازه «بزگله‌كن» كه از آثار قرن نهم هجري است ودر شرق آبادي واقع شده است، امامزاده سيد محمد كه از آثار دوران صفوي است و مسجد جامع كه بر سنگ‌گورهاي آن تاريخ قرن دهم هجري خوانده مي‌شود.
روستاي خرانق – اردكان: اين روستا در 85 كيلومتري شرق اردكان قرار دارد و آب و هواي آن معتدل خشك است. روستاي‌خرانق در يك منطقه كوهپايه‌اي قرار گرفته است و رودخانه فصلي خرانق در شرق و قلعه كوه در شمال غرب آن‌قرار دارند.
آثار تاريخي اين روستا عبارتند از:
بناي مشهدك در نزديك گورستان روستا كه سنگ نبشته‌اي به تاريخ آن 595 هجري در ديوار دارد و عبورحضرت رضا (ع) از اين روستا را حكايت مي‌كند.
كاروانسراي شاهزاده كه به فرمان محمد ولي ميرزا فرزند فتحعلي شاه ساخته شده است.
مسجد جامع روستا كه داراي سنگ قبري به تاريخ 499 هجري قمري است.
مزار بابا خادم كه درميان كشتزارهاي خرانق قرار دارد.
روستاي مهرجرد – اردكان: مهرجرد در 11 كيلومتري جنوب اردكان و در 2 كيلومتري غرب جاده يزد - اردكان قرار دارد وآب و هواي آن معتدل خشك است. اين روستا را مهرنگار دختر انوشيروان ساساني بنانهاد و آن را مهرگرد نام‌گذاشت كه اكنون به مهرجرد معروف شده است. در اين روستا قلعه‌اي كهن وجود دارد كه نشان از قدمت آبادي‌است. مدرسه عتيق، امامزاده خديجه خاتون و مسجد جامع كه در سال 778 ساخته شده است از ديگر آثار اين‌روستا است.
مکان های دیدنی و تاریخی - اردکان:
آب انبار دوراه، آب انبار قلعه، آتشكده شريف آباد، آتشكده احمد آباد، پيران زرتشتی، پير سبز هريشت، پيرسوز، چهارسوق، چك چكو، حسينيه بازار نو، خانقاه اردكان، دخمه ترك آباد، دخمه شريف آباد، زيارتگاه پيربفروييه، زيارتگاه پارس بانو، زيارتگاه زرتشتيان، شريف آباد، مدرسه علميه، مسجد جامع، مسجد زيرده، مسجد كچيب، مسجد زردك و ميل ترك آباد از جمله مكان‌ةاي تاريخي و ديدني اين منطقه به شمار مي‌آيند.
صنايع و معادن - اردکان:
از كارگاه های صنعتی اردكان می توان موزاييك سازی، آجر پزی، سنگ‌بری و برخی صنايع كوچك را نام برد. مهم ترين معادن اردكان و پيرامون آن اورانيوم، باريم، آهن، سرب، روی، گچ و نمك هستند.فرآورده اردكان ارده و حلوا ارده است كه در عصاری ها و كارگاه های حلوا ارده سازی، از روغن كنجد توليد و صادر می شوند.
کشاورزی و دام داری - اردکان:
كشاورزی در اردكان به دليل نداشتن آب كافی رونق چندانی ندارد.از فرآورده مهم اين شهرستان می توان انار، روناس، گندم، ميوه، يونجه، پنبه و پسته را نام برد. پسته اردكان از گونه پسته مرغوب ايران به حساب می آيد. با توجه به آب و هوای اردكان دام‌داری به گونه پراكنده انجام می شود و دام اصلی آن بز است. با اين حال گوسفند، گاو، شتر نيز نگه‌داری می کنند و مرغ‌داری نيز در اين منطقه رايج است.
مشخصات جغرافيايي - اردکان:
شهرستان اردكان در شمال استان يزد، در دل كوه كوير مركزی ايران، در مسير راه تهران – يزد قرار دارد و پهناورترين شهرستان منطقه است. اين شهرستان از سوی شمال خاوری و خاور به استان خراسان، از شمال باختری به استان اصفهان، از باختر به استان های اصفهان و فارس، از جنوب به شهرستان های بافق، يزد، و ميبد محدود می‌شود. حدود 5 درصد اين ناحيه كوهستانی بوده و ميانگين بلندی آن از سطح دريا 1234 متر است. اختلاف درجه حرارت در اين ناحيه زياد بوده و ميانگين اندازه بارندگی سالانه در اردكان 56 ميلی متر است. بيش ترين بارندگی در پاييز و زمستان و اندكی در بهار است و بيش ترين درجه حرارت سالانه 42 و گاهی به 45 درجه سانتي‌گراد می رسد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - اردکان:
اردکان از زمان پيدايش، زادگاه و محل سكونت عالمان و دانشمندان بوده است. کلمه اردكان از دو بخش «ارد» به معنی مقدس و «كان» به معنی معدن و مكان تشكيل شده كه به معنی مكان مقدس است. در زبان پهلوی «ارد» به معنی خشم و دلاوری بوده و چون در گذشته دور، مردمی دلاور و جنگجو، در اين ناحيه زندگی می كرده اند، به نام مركز دلاوری و خشم نيز سرشناس شده است. محمد مفيد مستوفی بافقی درباره نام اردکان چنين می گويد : «ارد» به لفظ فرس، دور را گويند و چون در اطراف و جوانب آن محل، كوه بسيار است و در ازمنه سابقه، در آن جبال معادن مس و سرب و فيروزه و غيره بود لهذا، در افواه عوام اسم آن قصبه به اردكان موسوم گشته است. و اين قصبه شريفه، از قديم الايام محل موطن فضلا و علما و حكما و منجمين و دانشمندان بوده و هست و در ميان اصحاب هوش به «يونان كوچك» اشتهار دارد. با توجه به منابع موجود، در گذشته آبادی اردكان در محلی كه اكنون «زردك» خوانده می شود بنا شده و آثار خرابه های آن نيز به چشم می خورد. در سده های باستانی، نامی از اردكان در آثار تاريخی برده نشده است. نخستين باری، كه در تاريخ از اين شهر ياد شده، سده 7 هـ. ق است كه نامی از اردكان و خانقاه ساختن شيخ تقی الدين دادا محمد از بزرگان و سالكان راه دين به ميان آمده است. پس از شيخ محمد و پسرانش، اردكان به گونه علم، حكمت و ادب درآمد و از آن پس، درستی واژه «يونان كوچك» به اردكان تحقق يافت و نام اردكان را بيش از پيش روشنايی بخشيد. در دوران افشاريه (1163 هـ. ق) علی قلی خان، برادرزاده نادرشاه، عليه شاهرخ شاه افشار شورش كرد و عازم خراسان شد. پس از پيمودن مسير تا نزديكی اردكان، از سوی سپاهيان شاهرخ شاه سركوب و دستگير و به مشهد فرستاده و در آن جا كشته شد. درسال 1207 هـ. ق لطفعلی خان زند، در جريان جنگ های خود با آقا محمد خان طبسی، سپاه كوچكی تدارك ديد و به سوی شيراز رهسپار شد. درنزديكی يزد، محمد تقی خان يزدی، راه را بر لطفعلی خان بست. لطفعلی خان با دلاوران زند و سپاهيان طبسی، در ناحيه اردكان، برخان يزدی تاخت و آنان را شكست داده و رهسپار ابركوه شد. در تمامی دوران قاجار، شهر اردكان و پيرامون آن، جزو حكومت يزد محسوب می شد. در سال 1236 هـ. ق شاهزاده محمد ولی ميرزا، حكمران يزد شد و حاجی ميرزا محمد خان قزوينی را به حكومت اردكان و ميبد فرستاد. پس از قزوينی، ميرزا مهدی قلی وزير و پس از او محمد كريم خان، حاكم اردكان شدند.
اماکن مذهبی - اردکان:
مسجد جامع عقدا – عقدا – اردكان: اين مسجد كه در 74 كيلومتري نائين قرار دارد داراي گرمخانه و ايوان تابستاني است. بالاي‌سر محراب، يك كاشي ستاره‌اي شكل از نوع كاشي‌هاي قرن هشتم ديده مي‌شود.
آثار تاریخی - اردکان:
آتشكده پيرهريشت - اردكان : اين زيارتگاه در 15 كيلومتري اردكان، بر دامن كوه‌هايي پست واقع شده است. در كنار اين‌زيارتگاه چند اقامتگاه و سه آب انبار ساخته شده است. و هر سال در روز هيجدهم فروردين، زردشتيان براي‌زيارت به اين محل مسافرت و بيتوته مي‌كنند.
رباط ابوالقاسم رشتي – عقدا - اردكان : اين رباط وسط آبادي عقدا و در كنار شاهراه بنا شده و از آثاري است كه به شكل‌رباط‌هاي شاه عباسي و توسط تاجر معروف حاج ابوالقاسم رشتي ساخته شده است. اين رباط بادگيري بلند داردكه از فاصله دور ديده مي‌شود.
رباط خرگوشي – عقدا – اردكان: اين رباط كه از بناهاي دوره شاه‌عباس صفوي است، نزديك باتلاق گاوخوني (آبادي‌عقدا) بر سر راه قديمي (مالرو) واقع شده است. اين رباط نام خود را از بيابان خرگوشي كنار باتلاق گاوخوني‌اخذ كرده است. اين رباط 60 كيلومتر تا عقدا و 120 كيلومتر تا ندوشن فاصله دارد و راه آن از طريق خليل‌آبادسروعليا و بعد از طريق آبادي كايون است.
