کرمان/مرکز استان:
کرمان:
شهرستان كرمان در فاصله 1076 كيلومتري تهران و در دشتي وسيع واقع شده است كه توسط يك رشته كوه به دو ناحيه تقسيم ميشود. ناحيه شمالي آن منطقهاي بياباني و كويري است و ناحيه جنوبي آن به علت ارتفاع مناسب داراي آب و هواي معتدل و از كانونهاي استقرار شهري و روستايي است. كرمان از شهرهاي قديمي و تاريخي است كه در زبان يوناني بنام (كاراماني) از آن ياد شده است. بناي اوليه اين شهر به اردشيربابكان منسوب است و به همين مناسبت به اردشير خوره نيز معروف بوده است. عربها اين محل را بردسير يا بردشير ناميدهاند و ايرانيان آنرا گواشير نيز خواندهاند.
در مداركتاريخی و جغرافيايیاسلامی نام اين منطقه«كرمان»،«كارمانيا»،«ژرمانيا»، «كرمانيا»، «كريمان»، «كارمانی» و «كرمانی» و در كتيبه بيستون به صورت ‹‹يوتيه›› ذكر شده است. شهرستان كرمان از شمال و خاور به كوير لوت از جنوب به شهرستان های بم و جيرفت و از باختر به شهرستان های راور، زرند، رفسنجان و بردسير محدود است. كشاورزی در كرمان رواج داشته ولی به علت كمی باران روش آبياری بيش تر به طريق آبی انجام می شود. از محصولات کشاورزی اين شهرستان میتوان پسته، زيره، كتيرا، حنا، گندم، جو، يونجه، تره بار و بنشن را نام برد. سابقه هنر خوشنويسی به عنوان يکی از هنر های سنتی و دينی کرمان تا حدود قرنهای پنجم و ششم هجری باز می گردد. بصورت کتيبه آثاری از اين دوران را در کرمان مشاهده می کنيم از جمله کتيبه های بنای خواجه اتابک و مسجد ملک که به خط ثلث و کوفی است. البته کرمان در تاريخ هنر خوشنويسی، هرگز از مراکز مهم اين هنر قلمداد نشده است. از نظر صنايع دستی شهرستان كرمان شهرت فراوان دارد زيرا علاوه بر قالی آن كه بسيار مرغوب است، گيوه دوزی، پته دوزی (نوعی سوزن دوزی)،شال بافي و كرك آن نيز از اهميت ويژه ای برخوردار است. از اين ميان آنچه بيش تر جنبه صادراتی دارد قالی و كرك بوده كه در اقتصادكرمان تاثير بهسزايی داشته است.پتهدوزي و شالبافي مهم ترين و ارزشمندترين صنايع دستي شهرستان كرمان را تشكيل مي دهند. پته حاصل تلاش دستهای زحمتکش و هنرمند دختران و زنان کرمانی است که هركس با چشم دل به آن بنگرد در آن، اثر نگاههای خستهای را خواهد يافت که هر صبح تا شام در پی سوزن، از نقطه ای به نقطه ديگر در حرکت بوده و خود يادگار هزاران درد و رنج و گاهی شادی و شعفی که در ذهنشان منقوش بوده؛ است. پته هنر ارزشمندي است كه با وجود آن همه ظرافت و زيبايی، آنچنان که بايد و شايد در بازارهای جهانی جايی ندارد. توجه بيش از حد به جنبه اقتصادی و تجاری اين صنعت و به کارگيری نخهای نامرغوب و از طرف ديگر افت کيفيت دوخت نيز بی تأثير بر منزوی بودن اين صنعت نبوده است. قيمت بالای پته و آسيب پذيری آن از طرفی، عدم صادرات آن از طرف ديگر از مهمترين دلايل رکود و وقفه در عرضه اين محصول به بازارهای جهانی است. اين هنر که ريشه در تاريخ و گذشته فرهنگی استان کرمان دارد، همانند ساير رشته های صنايع دستی سابقه توليد کاملاً مشخصی ندارد و هر يک از دست اندرکاران، پيدايش آن را به يکی از افسانه های بومی مرتبط می دانند و متأسفانه به دليل آسيب پذيری منسوجات در برابر عوامل جوی در موزه های داخلی و خارجی نمونه هايی از پته که بتواند راهگشای ما به کشف سابقه اين هنر باشد، وجود ندارد. شالبافي نيز يكي ديگر از مهمترين و ارزشمندترين صنايع دستي مردم اين منطقه است. در زمينه صنعت شالبافي نيز بايد گفت: هوتک يکی از روستاهای چترود است که تنها کارگاه شالبافی كرمان را در خود جای داده است. اساس اقتصاد شهرستان كرمان بر صنعت (صنايع دستی و صنايع ماشينی)، كشاورزی، دامداری، كارگری و تجارت استوار گرديده است. پسته، قالي، زيره، كتيرا، حنا، گندم و بعضی مواد كانی صادرات اين منطقه را تشکيل می دهند.
ييلاقات جوپار – استان كرمان: شهر ييلاقي جوپار در جنوب كرمان قرار دارد. اين ناحيه پاركي زيبا و باغهايي جالب و ديدني دارد. مقبره مطهر امامزاده حسين (ع) كه گفته ميشود فرزند موسي بن جعفر (ع) است ، در آنجا قرار دارد. جوپار ييلاق با صفاست و شهركي نسبتاً آباد به شمار ميرود. انگور جوپار بسيار مرغوب و معروف است.
ييلاقات كوهپايه - استان كرمان: كوهپايه در شرق كرمان قرار گرفته و مشتمل بر آباديهايي است كه مركز آنها كوهپايه نام دارد. كوهپايه 400 قريه دارد و قسمت اعظم آن ييلاقي است. در دامنههاي كوهستاني منطقه مذكور تعداد زيادي چشمه آب شيرين و زلال وجود دارد. بر فراز ده ، بالاي كوهپايه ، آبشاري بس زيبا با چشم اندازي دلفريب وجود دارد و از سوي اداره كل آموزش و پرورش استان كرمان اردوگاه آموزشي بزرگي در كنار آبشار احداث شده است.
ييلاقات ماهان - استان كرمان: شهر ماهان در جنوب شرقي كرمان واقع شده است. در 6 كيلومتري جنوب ماهان باغي زيبا و بزرگ با ساختماني جالب وجود دارد. اين ساختمان زيبا و ويلايي به باغ شازده معروف است و در دوره قاجاريه بنا گرديده است. از جلو ساختمان باغ شازده بطرف در ورودي شيب تندي است كه با استفاده از اين شيب در ميان خيابان اصلي باغ حوضچههاي متعددي ساختهاند. اطراف اين محوطه را انواع درختهاي بلند ازجمله سرو و سپيدار پوشانده است. در سال 1370 خورشيدي به مناسبت بزرگداشت خواجوي كرماني اين باغ كاملاً مرمت شد. ضمناً يك باب مهمانسراي جهانگردي بسيار زيبا و سنتي نيز در مركز شهر ماهان احداث شده است.
ييلاقات راين - استان كرمان: راين يكي از ييلاقات شهرستان كرمان و از نقاط خوش آب و هواي استان به شمار ميرود. راين در دامنه قله كوه هزار با 4450 متر ارتفاع قرار دارد. اين كوه در اكثر ماههاي سال از برف پوشيده است وآبشاري زيبا دارد. در راين درختان چنار كهنسال و ستبري وجود دارد كه بسيار ديدني هستند. دره با صفاي راين ازدرختهاي سرسبز سرو پوشيده شده است.
روستاي سهكنج - ماهان: سهكنج در شرق ماهان قرار دارد و منطقهاي كوهستاني و خوش آب و هوا است كه دوآبشار زيبا دارد. كوههاي مجاور آن براي انجام ورزشهاي كوهنوردي مناسب است. مزار شيخ علي بابا از مريدان معروف شاه نعمت الله ولي نيز در سه كنج است. در اين آبادي ، در امتداد نهري بزرگ به طول چند كيلومترچنارهايي سر به فلك كشيده وجود دارد كه پارهاي از آنها آنچنان تنومندند كه بيننده را مبهوت عظمت و قدمت خود ميسازند.
روستاي شهداد – كرمان: شهداد يكي از بخشهاي شهرستان كرمان است و قناتهاي متعددي و باغهاي مركبات و نخلستانهاي زيبايي دارد. شهداد در شش ماهه دوم سال يكي از گردشگاههاي ديدني استان به شمار ميرود. خرابههاي شهر قديمي شهداد كه به 4000 سال قبل تعلق دارد ، در دشت لوت شهداد و در جوار شهر جديد كشف شده است.
روستاي سيرچ - كرمان: روستاي سيرچ بر سر راه شهداد - كرمان قرار گرفته است. سيرچ از قديم محل ييلاق بخش گرمسيري و كويري شهداد و آباديهاي تابعه آن بود و بهارستان نام داشت. ييلاق مذكور در ارتفاع 1550متري در دره رودي به همين نام قرار دارد. سيرچ چشم اندازي زيبا ، پوشيده از تودههاي انبوه درختان دارد. در مركزسيرچ چندين درخت كهنسال سرو و چنار نيز وجود دارد. اين آبادي هوايي مرطوب و خنك دارد و بر روي ارتفاعات قرار گرفته است. در اين منطقه انواع درختان صنوبر، انگور، انجير، گيلاس و آلبالو در دامنه لابلاي سنگلاخ كوهسارها كاشته شده است. اين منطقه يكي از قطبهاي اصلي جهانگردي استان محسوب ميشود.
دشت ها و کويرها – استان کرمان: استان كرمان با توجه به ويژگيهاي زمين ساختي و طبيعي ، دشتهاي مرتفع و فضاهاي كويري گستردهاي دارد كه برخي از آنها همچون دشتها و مناطق ييلاقي مورد استفاده تفرجگاهي قرار ميگيرند. دشتهاي شهداد و بم و جيرفت بسيار كم ارتفاع هستند و حداكثر 2100 - 1300 متر ارتفاع دارند. كوير وسيع لوت و نمكزارهاي آن قسمت عمدهاي از شمال شرقي استان را اشغال كردهاند. قسمت هايي از شمال غربي استان را نيز نمكزارها تشكيل دادهاند. كويرهاي ايران جذابيتهاي ويژهاي دارند. آب و هواي كوير حداقل براي نيمي از سال مطلوباست. آسمان پر ستاره كوير ديدني و شگفتانگيز است. سكوت محض ، مناظر و چشماندازهاي بديع ، سرابهاي اغواكننده ، زمينهاي سياه و سفيد ، خاكهاي برآمده ، موزائيكها و لايههاي نمكي و ساير مناظرطبيعي و زيبا را ميتوان در كوير تماشا كرد. علاوه بر اين ، كوير آثار تاريخي و باستاني متعددي مشتمل بركاروانسراها ، كاخها ، آب انبارها ، قناتها ، مراكز زيارتي و مذهبي و... را در دل خود جاي داده است كه نشاني ازقدمت و ديرينگي زيست انسان در حواشي و محدودههاي آن است.
مناطق حفاظت شده – استان کرمان: در استان كرمان به لحاظ موقعيت جغرافيايي ، طبيعي و شرايط اقليمي ، گونههاي مختلف حياتوحش درقسمتهاي كوهستاني و جلگهاي آن زندگي ميكنند و به همين دليل مناطقي از محدوده استان تحت حفاظت سازمان محيط زيست قرار گرفته و از نظر صيد و شكار جزء نواحي ممنوعه اعلام شده است. از مناطق حفاظت شده استان كه ويژگيهايي در خور توجه دارند ميتوان به مناطق خُبر و ارزوئيه بافت اشاره كرد. در اين نواحي پرندگاني نظير كبك ، تيهو، سينه سياه و انواع قوش و شاهين و كبوتر وحشي زندگي ميكنند. در نواحي سردسيري و گرمسيري استان نيز حيواناتي مانند پلنگ ، يوزپلنگ ، گرگ ، روباه ، خرس سياه ، شغال ، كفتار، خرگوش ، انواع مار، كل ، بز، ميش و قوچ زندگي ميكنند و در دشتها گورخر نيز گزارش شده است.
موزه مردمشناسي (حمام گنجعلي خان) – كرمان: حمام گنجعلي خان در ضلع جنوبي مجموعه گنجعلي خان قراردارد در سال 1020 هجري قمري به فرمان گنجعلي خان حاكم وقت كرمان ساخته شده است. اين حمام در سال 1350خورشيدي پس از تعميرات لازم و تهيه مجموعههايي از وسايل سنتي حمام ، همراه با صحنهها و پيكرههايي از شيوه ونحوه حجامت ، سرتراشي و چگونگي آداب و تشريفات استحمام براي نخستين بار به موزه مردمشناسي تبديل شد.
موزه ضرابخانه (موزه سكه) – كرمان: اين موزه در ضلع شمالي ميدان گنجعلي خان كرمان واقع شده است. طاقها و ايوانهاي اين موزه با گچبري زيبايي تزئين شده و در گذشته محل ضرب سكه و مسكوكات طلا و نقره دولتي بوده است. نماي داخلي موزه به شكل هشت ضلعي است و مشتمل بر يك اطاق و چهار غرفه در چهار گوشه است. در حال حاضر انواع سكههاي قديمي در غرفههاي آن به نمايش گذاشته شده است.
فضاهاي روستايي ويژه – استان کرمان: فضاهاي روستايي ويژه استان كرمان عبارتند از: روستاي بروات و روستاي باغ دشت در بم ، روستاي پاريز در سيرجان ، روستاي كشكوئيه در رفسنجان ، روستاي منوجان در كهنوج ، روستاي قريه العرب در بردسير، روستاي شاهماران در بافت و روستاي فارياب.
مساجد قديمي – استان کرمان: مساجد قديمي استان عبارتند از: مسجد وكيل الملك ، مسجد پامنار و مسجد امامزمان در كرمان.
مدارس قديمي – استان کرمان: مدرسه شفيعيه و مدرسه حياتي در كرمان از ديگر مدارس قديمي استان كرمان هستند.
قلعه ها – استان کرمان: قلعههاي استان عبارتند از: قلعه دختر در شهر كرمان ، قلعه سنگ در سيرجان ، قلاع جشار، سعيدخان ، منوجان ، كهنه ، داستوگان ، تل آتشي ، زاخت ، گبرها ، رستم و... در جيرفت و رودبار.
كاروانسراها – استان کرمان: كاروانسراهاي استان عبارتند از: كاروانسراهاي ميرزاعلينقي ، حاج مهدي و آقا علي وكاروانسراهاي حاج آقا عبدالله، گنجعلي خان ، هنود ، سردار، سراي جرّ، تيمچه لحاف دوزها و تيمچه كوزهگرها. دركرمان ، كاروانسراهاي سنگ نو و خانه سرخ در جاده كرمان - سيرجان ، كاروانسراهاي سورچ و هروز آباد در جاده كرمان - راور، كاروانسراي قلعه چشمه در جاده بم - زاهدان ، كاروانسراهاي چاه كرو و رباط در جاده كرمان - مشهد ، كاروانسراي ماهان در جاده كرمان - ماهان ، كاروانسراي باغين در جاده رفسنجان - كرمان ، كاروانسراي خرگور در جاده كرمان - سيرجان.
حمامها – استان کرمان: حمامهاي استان عبارتنداز: حمام باغ شازده در ماهان ، حمامهاي ته باغ لله و ميرزا اسماعيل وزير در كرمان حمام نگار در روستاي نگار از توابع كرمان و حمام سيد عباس در بم.
رودخانه ها – استان کرمان: رودخانههاي اين استان عبارتند از: آب بخشا در بردسير، راور در منطقه راور، خبر درمنطقه خبر بافت و رودخانه تنگوئيه (پلنگي) در سيرجان.
ارتفاعات – استان کرمان: ارتفاعات و قلههاي استان عبارتند از: كوه بيد شيرين ، كل كوهي و كوه گداركجاندركج در سيرجان ، كوه بيدويه در شهداد ، كوه باغ بالا و كوه گلچين در كرمان ، كوه قدمگاه در بم و كوه شاهزاده دربافت. كه حدود يا بيش از سه هزار متر ارتفاع دارند.
چشمه ها و مراکز آب درماني – استان کرمان: چشمههاي استان عبارتند از: چشمه آب معدني بوجان ، چشمه آب معدني بيشه ، چشمه آب معدني حوض باد ، چشمه آب معدني حوض نو ، چشمه معدني پاچنار در كرمان ، چشمه معدني رضاآباد در روستاي گزك كرمان ، چشمه آب معدني تنگل در زرند كرمان و چشمه آب معدني گليآونگ در سيرجان.
تفرجگاه هاي ييلاقي – استان کرمان: تفرجگاههاي ييلاقي استان عبارتند از: ييلاقات مسكون در جاده بم - جيرفت ، ييلاقات دلفارد و ييلاقات در بهشت در جيرفت.
صنايع و معادن - کرمان:
كرمان در زمينه صنايع ماشينی نيز دارای فعاليت های قابل توجهی بوده و به علت فراوانی ذغال سنگ، سرب، سنگ مرمر، آهك و گچ كارخانه های زيادی جهت بهرهبرداری از منابع فوق در اين شهرستان تاسيس شده است كه از آن جمله كارخانههاي توليد آجر، ساخت موزاييك و تهيه سيمان را می توان نام برد.
کشاورزی و دام داری - کرمان:
كشاورزی در كرمان رواج داشته ولی به علت كمی باران روش آبياری بيش تر به طريق آبی انجام می شود. از محصولات کشاورزی اين شهرستان میتوان پسته، زيره، كتيرا، حنا، گندم، جو، يونجه، تره بار و بنشن را نام برد. دامداری در كرمان به مقدار كم و منحصر به پرورش گوسفند، بز، شتر، اسب و الاغ می باشد.
مشخصات جغرافيايي - کرمان:
شهرستان كرمان مركز استان كرمان و يكی از شهرستان های آن از نظر جغرافيايی در 57 درجه و 7 دقيقه ی درازای خاوری و 30 درجه و 18 دقيقه ی پهنای شمالی و در ارتفاع 1755 متری از سطح دريا قرار دارد. شهرستان كرمان از شمال و خاور به كوير لوت از جنوب به شهرستان های بم و جيرفت و از باختر به شهرستان های راور، زرند، رفسنجان و بردسير محدود است. آب و هوای اين منطقه خشك و ميزان بارندگی سالانه به طور متوسط 142 ميلي متر است. بر اساس سرشماری سال 1375 جمعيت شهر كرمان 384991 نفر شامل 79483 خانوار بوده است. مردم شهرستان كرمان مسلمان شيعه و آريايی نژادند و به زبان فارسی با گويش كرمانی صحب می کنند.
مسيرهاي ارتباطي و دسترسي به اين شهرستان را راههاي زير تشكيل ميدهد.
- راه كرمان ـ اصفهان به سوی شمال باختری به درازای 703 كيلومتر
ـ راهی به سوی جنوب باختری به درازای 572 كيلومتر
ـ راه كرمان ـ شيراز که از 174 كيلومتری كرمان (سيرجان) راهی به درازای 496 كيلومتر به سوی جنوب كرمان ـ بندر عباس جدا می شود.
ـ راه كرمان ـ مشهد به درازای 853 كيلومتر
ـ راه كرمان ـ زاهدان به سوی خاور به درازای 541 كيلومتر که از 170 كيلومتری راهی به درازای 594 كيلومتر به سوی جنوب جدا شده و كرمان ـ بندر عباس را به هم پيوند می دهد
ـ راه كرمان ـ ماهان از طريق جوپار به سوی جنوب به درازای 52 كيلومتر( جوپار در 26 كيلومتری اين راه قرار دارد)
ـ راه آهن كرمان ـ بافق
اين شهرستان دارای فرودگاه است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - کرمان:
در مدارك تاريخی و جغرافيايی اسلامی نام اين منطقه «كرمان»، «كارمانيا»، «ژرمانيا»، «كرمانيا»، «كريمان»، «كارمانی» و «كرمانی» و در كتيبه بيستون به صورت ‹‹يوتيه›› ذكر شده است. «كارمان» از دو كلمه ‹‹كار›› به معنی جنگ و ‹‹مان›› به مفهوم محل تشکيل شده که به معنی ‹‹جايگاه دلاوری و نبرد›› می باشد. بعضی از جغرافيادانان، نام قديم اين شهر را «گواشير» (بردشير) خوانده اند که همان ‹‹كوره اردشير›› يا شهر اردشير بوده كه به تدريج به ‹‹گواشير›› تبديل شده است. در دوره ساسانيان فرمانروای كرمان، عنوان شاه داشت، چنان كه بهرام چهارم (388- 389 م) كه در زمان پدرش والی كرمان بود لقب كرمانشاه (شاه كرمان) را داشت. در اين دوره سيرجان مهم ترين ناحيه كرمان محسوب می شد.
كرمان در دوره اسلامی و مقارن با 21 تا 24 هـ . ق و سال های بعد از آن تلاطمات سياسی زيادی را شاهد بود. عمر بن خطاب دراين زمان سهيل عدی و عبدالله عتبان را مامور فتح كرمان كرد. سرداران نام برده با گرفتن اندك جزيه ای ازحاكم كرمان به مدينه مراجعت كردند. در سال 31 هـ . ق مردم كرمان به جرم ندادن جزيه مورد هجوم سردار عرب، عبدالله بن عامر قرار گرفتند. وی كه از سوی عثمان مامور فتح كرمان شده بود، بدون مقاومت اهالی، كرمان را فتح كرد و جزيه چندين سال عقب افتاده را هم از اهالی پس گرفت و مجاشع بن مسعود را با يك هزار تن سپاه به حكومت كرمان برگزيد و خود عازم خراسان شد. در درگيری هايی كه بين اهالی و سپاه عرب در گرفت كرمان با مداخله نيروهای كمكی عبدالله بن عامر، به تصرف كامل مسلمانان درآمد و مجاشع در دوران خلافت عثمان و علی بن ابيطالب عليه السلام، حاكم كرمان ماند. در دوره خلافت بنی اميه شورش هايی در كرمان بر پا شد. عبدالرحمن بن اشعث از طرف امويان به جای مجاشع به حكومت كرمان منصوب شد. در زمان خلافت عمر بن عبدالعزيز (99-101 هـ . ق) شخصی به نام غسان حكومت كرمان را بر عهده گرفت. در دوران حكومت وی كرمان رو به آبادی نهاد و بسياری از آتشكده های زرتشتيان كه به آن ها «مجوسيه» می گفتند، خراب شد.
در زمان خلفای بنی عباس حوادث مهمی در كرمان روی نداد. در اين دوره كرمان در معرض حمله اقوامی كه قبل از اسلام در بنادرخليج فارس می زيستند قرارگرفت. اما معتصم آن ها را شكست داده و از كرمان خارج كرد.
در سال 253 هـ . ق كرمان به تصرف يعقوب ليث موسس سلسله صفاريان درآمد. بعد از وی برادرش عمرو فارس، كرمان و سيستان را تصرف کرد. در سال 266 هـ . ق كرمان به تصرف سامانيان درآمده و در سال 267، عمرو بار ديگر بر كرمان استيلا يافت. بعد از درگذشت عمروليث حكام كرمان توسط امرای سلسله سامانی تعيين می شد.
در سال 315 هـ . ق معزالدوله ديلمی كرمان را تصرف و ديلميان چندين دهه بر اين شهر حكومت کردند. بعدها بر سر تصرف كرمان ميان خاندان آل بويه اختلاف افتاد و كشمكش ميان ديلميان و آل بويه تا سال ها ادامه داشت. در سال 433 هـ . ق كرمان به تصرف آلب ارسلان سلجوقی درآمد و وی موسس سلاجقه كرمان شد و حكومت آنان تا سال 583 هـ . ق ادامه داشت. به گفته ياقوت حموی كرمان در دوره سلاجقه از بهترين و آبادترين بلاد محسوب می شد. دراواخر دوران زمامداری اين سلسله، اوضاع داخلی كرمان، دچارهرج و مرج گرديد و نابسامانی آن با حمله غزان شدت يافت.
در سال 583 هـ . ق غزان بر كرمان مسلط شده و زرند را به طور موقت مركز ايالت خود قرار دادند. در اين دوره ملك دينار غزنوی حاكم كرمان بود. بعد از درگذشت وی پسرش علاءالدين فرخ شاه (591 – 592 هـ . ق) جانشين او شد. در دوران وی كرمان دستخوش آشوب و ناامنی گرديد و جمعی از امراء، به نام علاءالدين تكش خوارزمشاه خطبه خواندند (568 – 596 هـ . ق). خوارزمشاه هم از اين موقعيت استفاده كرده و سپاهی را ازخراسان مامور تصرف كرمان كرد. در نتيجه در سال 592 هـ . ق كرمان ضميمه قلمرو خوارزمشاهيان گرديد و هندوخان، پسر علاءالدين تكش خوارزمشاه حاكم آن جا شد. هم زمان با درگذشت تكش كرمان دوباره ميدان تاخت و تاز تركمانان غز شد. در اين زمان ملوك شبانكاره برای سركوبی غزان چندين بار به كرمان حمله کردند، تا سرانجام اين ايالت را به تصرف خود در آوردند. بر اثر ظلم و بيدادگری حكام شبانكاره اهالی عليه اين قوم سر به شورش کرده و عجم شاه يكی ديگر از پسران ملك دينار را كه در زمان هندوخان روانه خوارزم شده بود و در كرمان به سر می برد، به اميری انتخاب كردند. در همين زمان اتابك مظفرالدين سعد بن زنگی (599 – 623 هـ . ق) كه با ملوك شبانكاره در زد و خورد بود، كرمان را يك بار در سال 600 و بار ديگر در سال 602 هـ . ق به تصرف خود در آورده و اين شهر تا سال 607 به وسيله يكی از گماشتگان اتابك سعد اداره می شد. با سرپيچی گماشته اتابك از فرمان و آشفته شدن اوضاع كرمان، تاج الدين ابوبكر كه از طرف سلطان محمد خوارزمشاه بر شهر زوزن و قهستان حكومت می كرد، از اين هرج و مرج استفاده كرده و كرمان را به تصرف خود در آورد.
در سال 619 هـ . ق مقارن رسيدن چنگيز خان به خراسان، براق حاجب ( قتلغ خان)، از امرای خوارزمشاهی، بر كرمان استيلا يافت و رسما سلسله قراختاييان را بنيان نهاد. در زمان سلطنت اين سلسله( 619 تا 703 هـ . ق) در كرمان ماركوپولو سياح معروف ونيزی از كرمان ديدن كرد.
در سال 741 هـ . ق امير مبارزالدين محمد موسس آل مظفر، كرمان را تصرف كرد. بعد از انقراض اين سلسله كرمان ضميمه متصرفات امير تيمور گورگانی شد و پس از تيموريان به ترتيب كرمان تحت تصرف سلسله های قراقويونلو و آق قويونلو بود.
مقارن ظهور شاه اسماعيل اول موسس سلسله صفويه (905 – 930 هـ . ق) كرمان در تصرف پسران سلطان حسين بايقرا بود. شاه اسماعيل با اعزام يكی از سرداران خود به نام جان محمد به كرمان، اين شهر را بدون مقاومت و خونريزی به تصرف درآورد. در اين زمان عده ای از ازبكان از طريق خراسان به كرمان تاختند که برخی از سرداران شاه اسماعيل شكست خورده و عقب نشينی كردند. از اين تاريخ به بعد تا پايان سلسله صفويه كرمان در امنيت و آسايش بود. گنجعلی خان يكی از معروف ترين حكام دوره صفوی درمدت ماموريت خود در كرمان نسبت به آبادی و عمران آن سعی و كوشش زياد كرده و آثار زيادی را در آن شهر از خود به يادگار گذاشته است.
محمود افغان در سال 1132 هـ . ق به قصد تصرف اصفهان پايتخت صفويه از طريق سيستان خود را به كرمان رسانيد. در آن جا از لطفعلی خان والی فارس و برادر زاده فتحعلی خان وزير اعظم به سختی شكست خورد و به قندهار گريخت. محمود افغان بار ديگر در سال 1132 هـ . ق از راه سيستان به كرمان حمله کرد و پس از استيلا بر آن از طريق يزد راهی اصفهان شد. پس از دفع اشرف افغان توسط نادر و خلع شاه طهماسب دوم از سلطنت، كرمان مانند ساير مناطق ايران به تصرف نادر موسس سلسله افشاريه درآمد. بعد از كشته شدن وی كرمان دچار هرج و مرج گرديد و به وسيله افغان ها و بلوچ ها تاراج شد.
كريم خان زند، موسس سلسله زنديه (1163 – 1193 هـ . ق) بعد از سركوبی مخالفين خود، خدامراد خان زند را با سپاهی به كرمان فرستاد. اين سردار بدون هيچ گونه مانعی كرمان را تصرف كرد. بعد از انقراض سلسله زنديه به وسيله آقامحمد خان قاجار، روزهای تاريك و تيره روزی كرمانيان آغاز شد. آقا محمد خان همين كه از حركت لطفعلی خان زند به كرمان و انتخاب آن جا به پايتختی مطلع شد، با شتاب رهسپار كرمان گرديد و نزديك چهار ماه آن جا را در محاصره گرفت و در نهايت كرمان را به تصرف خود درآورد. آقا محمد خان پس از استيلا بر شهر، فرمان قتل عام اهالی بی گناه را صادر كرد و سپاهيان قاجار از هيچ جنايتی در حق اهالی بی گناه كرمان فروگذاری نكردند. روايت است كه به دستور آقا محمد خان بيش از 20 هزار نفر از نعمت بينايی محروم شدند و از سرهای عده ای از ساكنين بی گناه كله مناره ها بر پا گرديد. بعد ازمرگ آقا محمد خان در دوره سلطنت فتحعلی شاه، شهر جديد كرمان در شمال باختری شهر قديم بنا شد. شهر امروزی كرمان، به بركت توسعه صنعتی، كشاورزی و فرهنگی يكی از آبادترين شهرهای ايران به حساب می آيد.
اماکن مذهبی - کرمان:
مسجد چهلستون - كرمان: مسجد چهلستون به فرقه شيخيه تعلق دارد و در نبش خيابان شريعتي قرار گرفته است. اين مسجد به همت حاج آق علي رفسنجاني در سال 1286 هجري قمري به اتمام رسيده است. اين مسجد متشكل از چهل ستون سنگي يكپارچه و بخشهاي الحاقي است كه بر وسعت و زير بناي آن افزوده است.
مسجد گنجعليخان - كرمان: اين بنا در گوشه شمال شرقي مجموعه گنجعليخان كرمان واقع شده است و درواقع موزه كوچكي از هنرهاي تزئيني اسلامي نظير كاشيكاري ، گچبري و خطاطي است كه به سبك زيبايي آراسته شدهاند. اين مسجد در سال 1007 هجري قمري بنا شده و 14 باب مغازه از مجموعه ياد شده موقوفه اين مسجد شدهاند.
مسجد جامع - كرمان: اين مسجد جزئي از مجموعه مظفري است كه امير مبارزالدين محمد مظفر ميبدي يزدي درسال 750 هجري قمري آنرا به اتمام رسانده است. اين مسجد يكي از قديميترين بناهايي است كه از سلاطين ايراني بعد از آل بويه باقي مانده است. اين بنا سردري رفيع و عظيم در ضلع شرقي دارد كه با كاشي كاريهايي زيبا تزئين يافته و برج ساعت آن زينت بخش سر در رفيع آن است. ساختمان مسجد بر طبق اصول قرينه سازي ، دو ايوان بزرگ تابستاني و زمستاني دارد.
مسجد ملك (امام) – كرمان: اين مسجد چهار ايواني در قرن پنجم هجري قمري يعني زمان سلجوقيان بنا شده است. قسمتهاي مختلف مسجد مخصوصاً صفه اصلي در زمان وكيل الملك (1285 هجري قمري) و ايوان شرقي در قرن اخير بوسيله مرحوم ديلمقاني بازسازي شده است. آنچه از قسمتهاي اصلي دوره سلجوقي برجاي مانده ، برج آجري ضلع شمال شرقي و سه محراب گچبري شده است. برج آجري مذكور كه در گذشته فروريخته و فقط قسمتي از آن باقي مانده بود بعدها مورد حفاظت قرار گرفته و مرمت گرديده است.
امامزاده شاهزاده حسين – کرمان: اين امامزاده از بناهاي دوران صفويه در جوپار است. ساختمان اين امامزاده در فضاي مشجري قرار گرفته و معماري و طراحي جالب توجهي دارد.
امامزاده زيد – کرمان: يكي از اماكن متبركه استان كرمان ، امامزاده زيد شهداد ميباشد كه شجره نامهاش به امام رضا(ع) منسوب است. قديميترين قسمت اين بنا ايوان خشتي است كه احتمالاً در قرن هفتم هجري بنا شده است. تعميرات حفاظتي اين ايوان شامل مرمت طاق ، پي بندي ديوارها و كاشيكاري گنبد است. اين بنا در فهرستآثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است.
آرامگاه شاه نعمت الله ولي - كرمان: شاه نعمت الله ولي سر سلسله نعمت اللهيه (834 - 730 هجري قمري) يكي از عرفاي مشهور نيمه اول قرن نهم هجري قمري است. آرامگاه و خانقاه وي در شهرك ماهان كرمان واقع شده است. هسته مركزي مجموعه بقعه ماهان را بناي هزارشاه تشكيل ميدهد كه نخستين بار در سال 840 هجري قمري به هزينه احمد شاه بهمني از شاهان سلسله بهمنيه دكن ساخته شده و در هر دوره نيز قسمتهاي ديگري به آن افزوده شده است. صحن وكيل الملكي نيز روبروي بقعه در دوران قاجاريه به همت وكيل الملك كرماني بنا شده است. بقعه اصلي حرم و گنبد دو پوشه آن به شيوه معماري آذري (سبك معمول دوران ايلخاني تا پيش از صفويه) وساختمان رواق آن به شيوه معماري اصفهاني است. اين مجموعه يك اثر شگفتآور معماري كويري ايران است كه اهميت فراوان جهانگردي دارد.
آرامگاه شاهزاده حسين جوپار – كرمان: اين آرامگاه در بخش جوپار از توابع كرمان واقع شده است. بناي اين زيارتگاه به دوره صفويه مربوط است كه در دوره قاجاريه تعمير و تكميل شده است. كاروانسرايي نيز درمجاورت بقعه وجود دارد. بناي شاهزاده حسين متشكل از حياط ، حرم ، گنبد و رواق ميباشد. از تزئينات جالب توجه آن كاربندي رواق اطراف حرم را ميتوان نام برد. اين بنا در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است.
بقعه پير بابا مسافر – كرمان: اين بنا در شهداد كرمان واقع شده كه بنامهاي خانقاه آقوس ، آقوس گليسا يا پيرمسافرخوانده ميشود و شامل ديوارهاي حياط، ورودي و اتاق گنبددار است. اين بنا از آثار قرن هفتم هجري قمري است. دركتاب تذكره الاوليا كه در نيمه قرن دهم هجري قمري نوشته شده ، از محله آقوس و بناهاي مهم آن ياد شده است. در كتاب مذكور از شخصي بنام بابامسافركنجي ياد شده كه بطور ناشناس به شهداد آمده و در آنجا ميزيسته است و نيزاشاره شده كه قبر بابا مسافر در زير گنبدي در اندرون خانقاهي كه حضرت خواجه اختيارالدين عبدالقادر كرماني آنرا احداث كرده ، قرار دارد. اين بنا در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است.
گنبد مشتاقيه (سه گنبد) – كرمان: اين گنبد در فلكه مشتاقيه كرمان قرار دارد و در دوره قاجاريه احداث شده است. سه گنبد بر روي سه مقبره بنام مشتاق عليشاه ، شيخ اسماعيل و كوثر عليشاه بنا گرديده است. مشتاق عليشاه ازمتصوفه قرن سيزدهم هجري قمري است كه در سال 1206 هجري قمري به دليل اعتقادات خاص سنگسار شده است. جرم مشتاق اين بود كه قرآن را بانواي سهتار ميخوانده است. گنبدي كه بر روي مزار مشتاق قرار دارد در سال1260 هجري قمري بنا گرديده است. از جمله آثار هنري مقبره فوق كاشيكاري و تزئينات داخل آن است.
گنبد سبز – كرمان: گنبد سبز از بناهاي قرن هفتم هجري قمري شهر كرمان است كه به قپه سبز نيز معروف است. اين اثر از بقاياي مدرسه و آرامگاه قراختائيان كرمان به يادگار مانده است. در حال حاضر فقط سردر ورودي مدرسه به جا مانده است. سقف ايوان آن بر اثر زلزله فروريخته و در دوران بعد بازسازي شده است. زيباترين قسمت ايوان ، كاشي كاري معرق آن است. دو ستون دو طرف ايوان نيز زيبا و قابل توجه است.
مقبره خواجه اتابك - كرمان: اين مقبره كه در محله جنوب شرقي نزديك مسجد بازار قرار دارد از بناهاي دوره سلجوقي در قرن ششم هجري قمري است. نماي داخلي و خارجي بنا بوسيله گچبري و آجركاري تزئين شده است. از آثار با ارزش بناي مقبره خطوط كوفي و ثلث آن است كه گچ و آجر در نماي آن بكار رفته است. سقف مقبره فروريخته بود كه توسط اداره سابق ميراث فرهنگي پوشش داده شده. اين بنا در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است.
آثار تاریخی - کرمان:
ميدان گنجعليخان - كرمان: اين ميدان در پيرامون خود بعضي از عناصر شهري را بوجود آورده است. بطوريكه درسه ضلع آن بازار قرار دارد و در ضلع ديگرش مدرسه گنجعليخان بنا شده است. وجود حمام ، آب انبار، ضرابخانه و همجواري آن با بازارها و چهار سوق ، اين مجموعه به هم تنيده را كامل كرده است. از نقطه نظر نماي ظاهري معماري ، وجود طاقنماهاي آجري ، كاشي كاري ، فضاهاي سبز، حوض آب و... بر زيبايي آن افزوده است. اين ميدان حدوداً 100 متر طول ، 54 متر عرض و 5346 متر مربع مساحت دارد.
ضرابخانه گنجعليخان - كرمان: اين ضرابخانه در ضلع شمالي ميدان گنجعلي خان قرار دارد. نقشه آن هشت ضلعي است و از يك طاق ، چهار ايوان و چهار غرفه در چهار زاويه تشكيل شده است. مصالح اصلي بنا آجر وگچ و تزئينات آن گچبريهائي با طرحهاي خشتي است. اين بنا در حال حاضر محل موزه سكه است.
مجموعه بازار کرمان – کرمان: اين بازار بزرگ از ميدان ارگ شروع و به ميدان مشتاقيه ختم ميشود. از غرب به شرق نام راستههاي آن عبارتند از: راسته ارگ ، راسته گنجعلي خان ، راسته اختياري ، راسته سرداري ، راسته وكيل ، راسته عطاري ، راسته قدمگاه و راسته مظفري. هر قسمت از بازار كرمان در زمان يكي از حكام و فرمانروايان اين ديارساخته شده است. ويژگيهاي راستههاي ياد شده به شرح زير است.
*راسته ارگ: اين راسته از ميدان ارگ شروع ميشود و تا چهار سوق گنجعليخان ادامه مييابد. اين راسته به دو بخش فرعي بنام راسته نقارخانه و راسته سراجي تقسيم ميشود. راسته سراجي در حد فاصل راسته نقارخانه وچهارسوق واقع شده و بخشي از آن هم بدون سقف است. راسته سراجي در گذشته از رونق فراوان برخوردار بود ولي در سالهاي اخير به دليل جانشيني وسايل نقليه موتوري به جاي اسب و... از نقش راسته سراجي كاسته شده است.
*راسته گنجعليخان: اين راسته در ضلع شمالي ميدان گنجعليخان واقع شده است و در سمت راست اين راسته نيز حمام تاريخي و زيباي گنجعليخان و مغازهها قرار گرفتهاند. در سمت چپ آن نيز 16 طاقنما طراحي و اجرا شده كه منظري زيبا دارند. راسته گنجعليخان يادگار دوران صفوي است.
*راسته و مجموعه وكيل: راسته مجموعه وكيل در انتهاي راسته اختياري قرار دارد. محمد اسماعيل خان وكيلالملك و پسرش اين مجموعه بزرگ را كه شامل كاروانسرا ، راسته ، حمام و مسجد است از خود به يادگارگذاشتند. اين راسته مطابق الگوي راستههاي ايراني دراز و كشيده ساخته شده و هر صنفي در بخش خاصي از آن استقرار يافتهاند.
*راسته قدمگاه (راجي كرماني): راسته قدمگاه بخشي از بازار كرمان است كه عمود بر راسته مظفري است. مغازههاي سمت راست آن جديداً ساخته شدهاند و بيشتر بوتيك هستند ، در حاليكه مغازههاي سمت چپ آن قديمياند. تعداد كل مغازههاي راسته قدمگاه 121 باب است.
*راسته قلعه (محمود): راسته قلعه محمود در جنوبيترين بخش بازار كرمان واقع شده است. نقطه شروع آن زاويه راست تقاطع خيابان پيروزي به خيابان مطهري است كه به خيابان امام ، روبروي راسته ميدان قلعه ختم ميشود. اين راسته حدود 500 متر طول دارد. در گذشته اين راسته از اهميت بيشتري برخوردار بود. هنوز هم آهنگرهايي به سبك قديم در اين راسته فعاليت ميكنند.
*راسته ميدان قلعه: اين راسته از خيابان امام شروع شده و به چهار سوق گنجعلي خان ختم ميشود و ازرونق اقتصادي بهتري برخوردار است. اين راسته حدود 600 متر طول دارد و در آن حرفههاي لحاف دوزي ، پشتي دوزي ، قالي فروشي خواروبار فروشي و عطاري فعاليت دارند.
*راسته عطاري: ابتداي اين راسته از سردر ورودي راسته وكيل در سمت چپ آغاز و تا روبروي در ورودي مسجد جامع واقع در راسته قدمگاه ادامه مييابد و تقريباً 19 باب مغازه دارد.
*راسته مسگري: اين راسته جزيي از مجموعه گنجعليخان و شامل دو راسته غربي و شمالي است. راسته غربي و5/236 متر مربع و راسته شمالي نيز 588 متر مربع مساحت دارد.
*راسته كلاه مالي: اين راسته كه در حد فاصل راسته مسگري شمالي و راسته كفاشها واقع شده ، 13 باب مغازه دارد و از اهميت چنداني برخوردار نيست.
*راسته زرگري (قيصريه ابراهيمخان): راسته زرگرها بصورت يك راسته متقاطع عمود بر راسته كلاه مالي واقع شده است و جزء مجموعه ابراهيم خان ميباشد و 47 باب مغازه دارد كه بيش از 90 درصد آنها زرگري و طلافروشي است. يكي از ويژگيهاي اين راسته تجهيز آن به عناصر حفاظتي نظير درهاي محكم چوبي و... است.
*راسته كفاشها: راسته كفاشها از انتهاي راسته كلاه مالي شروع و تا اول راسته حاج آقاعلي ادامه مييابد. اين راسته سرپوشيده و بيش از 95 درصد مغازههاي آن كفاشي است و بيش از 160 باب مغازه و حجره دارد.
*راسته حاج آقا علي (رفسنجان): اين راسته از انتهاي راسته كفاشها آغاز شده و به خيابان شريعتي روبروي بازارعزيز خاتمه مييابد. تعداد مغازههاي آن همراه با حجرههاي كاروانسراي حاج آقا علي 86 باب است.
*راسته عزيز: راسته عزيز در شماليترين مجموعه بازار قرار دارد و جمعاً 70 باب مغازه را در خود جاي داده است. از عناصر قابل ذكر اين بازار خانقاه نعمت اللهي است. اين بازار تا نزديكي دروازه گبري ادامه دارد.
*راسته حاج آقا عبدالله (عطارها): اين راسته در سمت چپ بازار واقع شده و حجرههاي آن نقش انبار و كارگاههاي عطاري بازار را دارند و از دو بخش تشكيل شده كه بخش جلويي آن دو طبقه است و بخش دوم آن هم خانهاي است كه به آن الحاق شده است. اين راسته بيش از 1500 سال قدمت دارد و مجموعاً 27 حجره را در خود جاي داده است.
*راسته كوزهگرها: اين راسته دو طبقه در جوار راسته عطارها قرار دارد و بعنوان انبار ريس (قاليبافي) ، پشم و پنبه مورد استفاده قرار ميگيرد. در ورودي اين راسته بزرگ و چوبي است و طرح جالبي دارد.
*چهارسوق گنجعليخان - كرمان: در گذشته چهار سوق گنجعليخان مهمترين نقطه شهر محسوب مي شد و نقش چهار راه اصلي شهر را ايفا ميكرده است . نماي داخلي گنبد اين چهار سوق با گچبري هاي جالب و نقاشيهاي زيباي عصر صفوي (1034 – 1005هجري قمري) همراه با چهره شهروندان مهم آن دوره تزئين شده است و نورگيرهايي كه در اطراف گنبد تعبيه شده روشنايي لازم را تامين ميكند.
*راسته ميدان ارگ (توحيد): اين راسته غربيترين قسمت بازار كرمان است و حدود 140 باب مغازه دارد. اكثرمغازههاي راسته ميدان ارگ لباس فروشي هستند و نماي اطراف آن بيش از يك قرن قدمت دارد.
*ساير راستهها: ساير راستههاي بازار كرمان عبارتند از: راسته اختياري ، راسته سردار و راسته مظفري.
مدرسه ابراهيم خان – کرمان: اين مدرسه به فرقه شيخيه تعلق دارد. عناصر فضايي - كاركردي مدرسه عبارت استاز حجره ، محل تدريس ، كتابخانه ، مسجد ، اتاقهاي خادم ، چراغدار، آبكش و سرويسهاي بهداشتي. ساختمان آن از شاهنشين و محراب ، ايوانچهها و غرفههاي اطراف تشكيل شده است. تزئينات نماي داخلي بنا ، كاشي هفترنگ با نقش گل و بوته ، گلدان و باغ ، مقرنس كاري و گچبري است. تاريخ كاشي كاري اين مدرسه 1230 هجري قمري است. رفيعترين و زيباترين بادگير كرمان در بام اين مدرسه احداث شده است. ايوان شرقي و برج ساعت اين مدرسه كاشي كاري و چشم اندازي زيبا دارد.
مدرسه گنجعلي خان – کرمان: اين بنا در ميدان گنجعليخان كرمان واقع شده و روزگاري مدرسهاي پر رونق بود كه بعدها به كاروانسرا تبديل گرديد. بر كاشيهاي كتيبه سر در آن تاريخ 1007 هجري قمري مطابق با 1598 ميلادي نقش بسته ومعمار آن محمد سلطاني يزدي بوده است. حجرههاي متعدد آن در دو طبقه با شيوه معماري زيبايي طراحي شدهاند. اين بناي تاريخي در حال حاضر محل سازمان ميراث فرهنگي كرمان و دفتر مطالعات فني جهاد دانشگاهي است. نماي داخلي و خارجي اين مدرسه ، كاشي كاري معرق دارد كه از عصر صفوي به يادگار مانده است.
کاروانسراها:
كاروانسراهاي ايران از جمله بناهاي با ارزش معماري سنتي اين ديار محسوب ميشوند كه از روزگارهاي دور به يادگار ماندهاند. كاروانسراهاي ايران به دلايل تجاري ، اقتصادي ، سياسي ، مذهبي و... به وجود آمدهاند. هدف ازايجاد كاروانسراها توقف و اتراق موقت به منظور پيدا كردن آمادگي براي ادامه مسير يا بارگيري باراندازي و داد وستد بوده است. استان كرمان از حيث تعداد و تنوع كاروانسراها از جمله مناطقي است كه شمار قابل توجه و گنجينه با ارزشي را در خود جاي داده است.
كاروانسراي چهارسوق - كرمان: اين كاروانسرا در انتهاي بازار سراجي قبل از چهار سوق گنجعلي خان واقع شده است. كاروانسراي چهارسوق دو در ورودي دارد كه يكي به بازار سراجي و ديگري به بازار قلعه باز ميشود. اين كاروانسراي دو طبقه دو راسته كوچك در ضلع جنوبي و شرقي دارد.
سراي گلشن - كرمان: اين سراي دو طبقه در سمت چپ بازار اختياري واقع شده است. طبقه همكف 50 باب حجره و طبقه اول 37باب حجره دارد. اين سرا در سال 1370هجري قمري مرمت شده است.
كاروانسراي هندوها – كرمان: اين كاروانسراي دو طبقه به دست مرحوم حاج سيد جواد امام جمعه كرمان حدود سال 1150 خورشيدي ساخته شد. وجه تسميه آن از حضور و فعاليت هنديها در زمان قاجاريه اخذ شده است. درضلع شمالي اين كاروانسرا معبد هندوها با سبك معماري ويژهاي باقي مانده است. كاروانسراي مذكور از دوبخش تشكيل شده است.
كاروانسراي لحاف دوزيها – كرمان: اين كاروانسرا كه در سمت بازار واقع شده بنام ديماري نيز خوانده ميشود. 12 باب حجره دارد كه در آنها لحافدوزي ميكنند. قدمت آن حدود 100 سال است.
كاروانسراي ميرزاحسن - كرمان: يكي از كاروانسراهاي طولي كرمان ، كاروانسراي دو طبقه ميرزاحسن است كه 55 باب حجره دارد. يكي از درهاي ورودي آن به بازار زرگري ، دومي به بازار كفاشها و سومي به بازار كلاه مالي مرتبط است.
كاروانسراي وكيل - كرمان: اين كاروانسراي دو طبقه در سمت چپ بازار وكيل كرمان واقع شده است. بناي آن به فرمان محمد اسماعيل خان وكيل الملك والي كرمان شروع شد و در زمان مرتضي قليخان در سال 1287 هجري قمري به اتمام رسيد. تعداد حجرهها در طبقه اول 81 باب و در طبقه بالا 39 باب است. سردر ورودي اين بنا ازطرف بازار با كاشيكاري و گچبري تزئين شده است.
عمارت باغ هرندي - كرمان: باغ هرندي و ساختمان آن از بناهاي جالب توجه دوران اخير است كه به مناسبت توقف تاريخي رضاخان در مسير آخرين سفر (تبعيد) اهميت تاريخي نيز يافته است. باني اين باغ و عمارت مرحوم عدل السلطان است.
عمارت باغ شاهزاده ماهان - كرمان: اين باغ كه در 6 كيلومتري ماهان قرار دارد ، به دستور عبدالحميد ميرزا فرمانفرما حاكم كرمان در اواخر دوره قاجاريه احداث شد. عمارت زيباي اين باغ ، قسمتهاي مختلف از جمله سردر، شاهنشين و حمام دارد. از ديگر قسمتهاي ارزشمند اين باغ نحوه آبرساني و حوضهاي آب آن است كه به صورت پلكاني است.
گنبد جبليه - كرمان: اين گنبد كه به گنبد گبري نيز شهرت دارد در كرمان واقع شده است. پلان اين بنا ، هشت ضلعي است و طاقنماهاي متعددي دارد. مصالح آن سنگ و گچ است و گنبد آن از آجر ساخته شده است. شيوه سبك معماري آن گوياي تعلق آن به اواخر عصر ساساني است كه يا احتمالاً اوايل اسلام تعمير و مرمت شده و يا با الهام از معماري ساساني بنا گرديده است.
حمام گنجعليخان - كرمان: بناي اين حمام با كاشي كاري ، نقاشي و گچبري ، مقرنس كاري و كاربنديهاي زيباتزئين شده است. سردر ورودي اين حمام نيز با نقاشيهاي زيباي عصر صفوي تزئين شده است. معمار اين مجموعه و حمام استاد محمد سلطان يزدي بوده است. اين حمام داراي دو بخش رختكن و گرمخانه است. دقيقترين موضوع قابل توجه در معماري گرمخانه پيروي و هم شكلي سنگهاي كف گرمخانه با ساختمان سقف است. اگر سقف به شكل لوزي است ، سنگ مقابل كف آن نيز لوزي است. رختكن حمام به 6 غرفه تقسيم ميشود كه هر غرفه آن مخصوص يك صنف جامعه يعني سادات ، روحانيون ، خوانين ، رعايا ، اعيان و بازاريها بوده است و در حال حاضر در هر غرفه يك يا دو مجسمه از شمايل هر يك از طبقات ياد شده به نمايش گذاشته شده است. بخش گرمخانه شامل يك حوض آب سرد است با طاقي شبيه خيمه كه هشت ستون حمام بر زيبايي آن ميافزايند. سيستم كانال كشي آب و فوارهها چنان دقيق طراحي و اجرا شده است كه از عجايب معماري حمامها محسوب ميشود. يكي ديگر از عجايب حمام ساعت يا زمان سنج سنگي آن است.
حمام يا چايخانه سنتي وكيل - كرمان: بناي حمام قديمي وكيل در سال 1280 هجري قمري به شكل با شكوه و با تاثيرپذيري از سبك معماري عصر زنديه - قاجاريه احداث شده است. از كف تا ديوار آن كاشي كاري و سراميك كاري شده و به دو بخش رختكن و گرمخانه تقسيم ميشود. در دهههاي اخير اين حمام به چايخانه سنتي تبديل شده است. سردر اين حمام در سال 1369 خورشيدي بازسازي شد.بخش گرمخانه اين حمام امروز محل صرف غذاهاي محلي كرمان است.
حمام ابراهيم خان - كرمان: اين حمام قديمي در وسط بازار ابراهيم خان كرمان واقع شده و به دو بخش رختكن وگرمخانه تقسيم ميشود. اين حمام از سال 1321 هجري قمري تاكنون داير است.
آب انبار علي مردان خان - كرمان: آب انبار تاريخي عليمردان (پسر گنجعلي خان) كه در مجموعه گنجعليخان كرمان واقع شده ، ويژگيهاي معماري جالبي دارد كه توجه بينندگان را به خود جلب ميكند. تاريخ كتيبه موجود بنايمذكور 1209 هجري قمري است. سردر آب انبار كاشي كاري شده و برخي سنگهاي آن نيز حكاكي شدهاند. اين آبانبارحدود 2 ميليون ليتر آب را ذخيره ميكرده است. قسمتهاي عمده بناي اين آب انبار عبارتند از: منبع ذخيره آب ، پوشش منبع ، بارگير و هواكش ، راهپله و پاشير و سردر تزئيني كه جنگلي جذاب و ديدني هستند.
يخدان مؤيدي - كرمان: پلان يخدان مؤيدي دايرهاي و پوشش آن از خشت و ملاط رس است و بصورت گنبدي بزرگ احداث شده است. يخدان مؤيدي در شهر كرمان جاي گرفته و اطراف آن فضاي سبز جالبي احداث شده وآن را به عنصر جهانگردي جالب تبديل كرده است.
جغرافیای طبیعی - کرمان:
درياچه هامون جازموريان - استان کرمان: درياچه مهّم استان كرمان ، هامون جازموريان است كه ميزان آب و وسعت آن متغير است و جزو درياچههاي دائمي بشمار نميرود. رودخانه هليل رود از طرف غرب و رود بمپور از جانب شرق به اين درياچه ميريزند. چاله لوت واقع در شمال شرقي كوههاي كرمان را هم ميتوان يكي از آبگيرهاي منطقه به شمار آورد كه از خشكترين و كم آبترين حوزههاي آبريز ايران است. حاشيه غربي آن به علّت مجاورت با كوههاي كرمان به طور نسبي مرطوبتر از ديگر حواشي آن است. رودشور در شمال بيرجند و رودشور گز درجنوب آبگير از مهّمترين رودهاي چاله لوت هستند. اين درياچه در حد فاصل استانهاي سيستان و بلوچستان و كرمان واقع شده و حوزه آبريز بخش غربي آن ، مناطقي از استان كرمان را مشتمل بر شهرستان بافت ، كهنوج وسبزواران را در بر ميگيرد. درياچه جازموريان در واقع يك حوضچه تبخيري است كه محل تخليه تمامي زهكش منطقه و رودهاي هليل و بمپور و ديگر انشعابات فرعي رودهاي كوچك و فصلي موجود در حوزه است. اين درياچه فقط درسالهاي پرآب ، چند ماهي داراي آب و در ساير اوقات كاملاً خشك است.
درياچه جازموريان - استان کرمان: اين حوزه در حدود 8300 كيلومتر مربع مساحت دارد و مشتمل بر رودخانههايي است كه به درياچه هامون جازموريان ميريزند. مهمترين رودخانه اين حوزه هليل رود است كه شاخههاي مهمي مانند زردشت از گوفر، بافت از لالهزار، را بر از الفتح ، طيل از كوه هزار و اسفندقه از ارتفاعات اسفندقه به آن ميپيوندند و پس از مشروب نمودن اراضي جيرفت و شهرستان كهنوج وارد هامون جازموريان ميشود. مهمترين قابليت تفرجگاهي آن اطراف درياچه پشت سد جيرفت است.
حوزه آبريز نمکزارهاي مرکزي - استان کرمان: از رودخانههاي اين حوزه ميتوان فهرج رود و تهرود را نام برد. شاخههاي ديگر آنعبارتند از: لالهزار، رودشور، رفسنجان كوسك ، چاري ، ماهرنگ و كسك.
چشمه آب معدني ابارق - كرمان: اين چشمه در روستاي ابارق از توابع كرمان واقع شده است. آب چشمه از دسته آبهاي كلروره سديك و سولفاته كلسيك نيمه گرم است و براي دستگاه هاضمه بدن مفيد است. مصرف اين دسته آبها در درمان بيماريهاي مفصلي نيز توصيه ميشود.
چشمه آب معدني بغرا – كرمان: اين چشمه در بخش جوشان از توابع كرمان واقع شده است. آب آن، از دسته آبهاي سولفاته كلسيك و بيكربناته سديك گرم است. مصرف درماني اين دسته آبها بيشتر خارجي است و براي بيماريهاي مفصلي و نقرس استفاده ميشود.
چشمههاي آب معدني اختيارآباد – كرمان: چشمههاي آب معدني جوقن ، بيبي ، شراء ، جيوه و مرتضي علي درمجاورت دهكده اختيارآباد از توابع كرمان واقع شدهاند. آب اين چشمهها از دسته آبهاي كلروره سديك ، سولفاته كلسيك و منيزيم است.
چشمه آب معدني ته خاتون - كرمان: اين چشمه در روستاي جوشان از توابع كرمان واقع شده است. آب اين چشمه گرم از دسته آبهاي كلروره سديك و بيكربناته كلسيك گازدار است و داراي اثر آرام بخش در دردهاي مفصلي وعصبي است.
چشمه آب معدني غرغره (باب ترش) – كرمان: اين چشمه در راين كرمان واقع شده است. آب چشمه غرغره از دسته آبهاي كلروره سديك و بيكربنات كلسيك سنگين است. اين نوع آب در درمان خارجي بيماريهاي لنفاتيسم ، راشيتيسم ، بيماريهاي پوستي ، رماتيسمي و برخي بيماريهاي زنانه مؤثر است.
چشمه آب معدني ته خاتون - كرمان: اين چشمه در روستاي جوشان از توابع كرمان واقع شده است. آب اين چشمهگرم از دسته آبهاي كلروره سديك و بيكربناته كلسيك گازدار است و داراي اثر آرام بخش در دردهاي مفصلي وعصبي است.
چشمه حسين آباد – كرمان: اين چشمه در راين كرمان واقع شده و آب آن از دسته آبهاي بيكربناته سديك است. اين نوع آبها در دستگاه گوارش باعث قليائي شدن محيط معده و سپس تحريك ترشحات آن ميگردند و درسيستم كبدي و لوزالمعده و بزاق اثر بهبود بخشي دارند.
چشمه قلعه عسگر – كرمان: اين چشمه در روستاي سلطان آباد از توابع كرمان واقع شده است. آب اين چشمه ازدسته آبهاي كلروره سديك سنگين است و در بهبود بيماريهاي لنفاتيسم ، راشيتيسم ، برخي بيماريهاي پوستي ، روماتيسمي و نيز بيماريهاي زنانه مؤثر است.
كوه جوپار – كرمان: اين كوه با 4135 متر ارتفاع در كرمان واقع شده و 57 كيلومتر طول و بين 10 تا 24 كيلومترعرض دارد. مرتفعترين قلههاي آن بنام سهساخ بزرگ با 4200 متر ارتفاع و قله بلوچي با 4000 متر ارتفاع درماهان قرار دارند. دهستانهاي جوپار و ماهان در دامنههاي شمالي و شمال شرقي آن از ييلاقات مفرح استان هستند و دهستانهاي بهرامجرد و دهتازيان در دامنههاي جنوبي اين كوه قرار دارند و رودخانه تيگراني از دامنه شمالي آن سرچشمه ميگيرد.
كوه پلوار – كرمان: كوهستان پلوار 147 كيلومتر طول دارد و از سوي شمال غربي بطرف جنوب شرقي كشيده شده و 1450 كيلومتر وسعت دارد. بلندترين قله اين كوهستان كوه پلوار با 4233 متر ارتفاع است. مهمترين كوههاي اين كوهستان از شمال به جنوب عبارتند از تيغه سياه ، تل زرد ، تل شورد ، دينر، ميانكوه ، سياه كوه گورك ، ده ماني روز، خرخسرو، گودرچاه و... مهمترين رودهايي كه در دامنههاي شرقي اين كوهستان جريان دارند و به كوير لوت ميريزند از شمال به جنوب عبارتند از: شيرين رود ، رود حرجند ، رود دهن غار ، رود خرشگي ، رود شهداد ، رود درسخت ، جفتان و خفتان و... و از جمله رودهايي كه بسوي غرب جريان مييابند ازشمال به جنوب عبارتند از: رودخانه چترود ، آب حسين آباد و رودسفيد.
