قزوین/مرکز استان:
قزوين:
شهر قزوين در فاصله 144 كيلومتري غرب تهران در دشت وسيعي استقرار يافته است. بناي اوليه شهرقزوين به منظور جلوگيري از تهاجمات ديالمه در زمان شاپور اول ساساني (معروف به شادشاپور) ايجاد شده و به مرور توسعه يافته و هسته اصلي شهر قزوين را به وجود آورده است. بعد از حمله اعراب به ايران و آغاز دوره فتوحات اعراب ، يكي از سرداران عرب بنام براء بن عازب در سال 24 هجري قمري قزوين را محاصره كرد. دراوايل دوره اسلامي قزوين به پايگاه و مبداء عمليات لشگريان عرب تبديل شد. مسجد جمعه كه تا زمان هارون‌الرشيد از معتبرترين مساجد قزوين بود در زمان امويان ، احداث گرديد. در سال 176 هجري قمري قلعه يا شهر ديگري درمقابل شهر قديم قزوين ساخته شد كه به مدينه مباركيه معروف گرديد. هارون الرشيد دستور داد حصار و مسجدي نيز در مدينه مباركيه احداث كنند. از اواخرقرن پنجم هجري قمري تا زمان حمله هلاكو به قلاع اسماعيليه ، سرزمين قزوين تحت تأثير حوادث نهضت حسن صباح و جانشينان او قرار داشت. قزوين در زمان صفويه بعنوان پايتخت انتخاب شد و آثار و بناهاي متعددي در آن بنا گرديد. دردوره قاجاريه تهران بعنوان پايتخت انتخاب شد و قزوين به علت استقرار در مسير جاده تهران به اروپا و روسيه اهميت قابل ملاحظه‌اي يافت و در حال حاضر به يكي از شهرهاي مهم كشور تبديل شده است.
بررسي‌هاي تاريخي نشان مي‌دهند كه ساخت خانه‌هاي گروهي حصاردار از سه هزار سال پيش از ميلاد مسيح ، با طرح‌ها و نقشه‌هاي مختلف آغاز شده است. اينگونه خانه‌ها كه بيشتر براي دفاع از مهاجمان و دشمنان ساخته مي‌شدند ، امروزه بنام قلعه يا دژ نام برده مي‌شود که در استان قزوين ، قلعه‌هاي متعددي وجود دارد.
قزوين كه لقب « باب الجنه» يا «دروازه بهشت» را به خود اختصاص داده از مناطق مهم ايران است كه در زمينه هاي تاريخي, طبيعي, اقتصادي, فرهنگي, صنعتي و گردشگري داراي اهميت زيادي است. شهرستان قزوين به لحاظ صنايع و معادن, راه ها و مسيرهاي ارتباطي, پيشينه تاريخي غني, اقتصاد قوي , كشاورزي و بازرگاني مناسب و جاذبه هاي گردشگري طبيعي و تاريخي از اهميت و ارزش زيادي برخوردار است.
قله ها وغارهاي مشهور و زيبا, قديمي ترين مسجد ها و عمارت ها, درياچه هاي زيباي طبيعي, زيباترين كاروان سراها, جاذبه هاي غني ژئوتوريستي به منظور گردشگري علمي, قديمي ترين قلعه ها و پل هاي عمراني, رودخانه هاي متعدد و پرآب, چشمه هاي متعدد آب گرم جهت توريسم درماني وتفريحي و ده ها جاذبه اجتماعي و فرهنگي ديگر از جاذبه هاي گردشگري شهرستان قزوين است كه در كنار رونق تاريخي, اقتصادي و تجاري منطقه يكي از مهم ترين شهرستان هاي ايران را به وجود آورده است.
روستاي گازرخان - قزوين: گازرخان از روستاهاي معروف ناحيه الموت قزوين است كه چهار درخت چنار هزار ساله در ميدان روستا دارد. در سمت جنوب ميدان نيز بنايي مركب از يك مسجد و يك مقبره متصل به يكديگر وجود دارد. بناي مزبور با نقشه مستطيل از سنگ سياه و ملاط گچ ساخته شده و كتيبه‌اي ديواره اي دارد. در اتاق مقبره 18 قبر باگچ در كنار هم قرار دارند. در دو طرف نماي خارجي ديوار اين بنا آثاري از دو برج مدور ديده مي‌شود. تاريخ ساخت اين بنا را قرن هفتم هجري قمري مي‌دانند كه در سال 852 هجري قمري تعمير شده است.
روستاي هرزويل – قزوين: روستاي بسيار قديمي هرزويل بعد از پل لوشان و نرسيده به درياچه سد سفيدرود واقع شده است. خانه‌هاي روستا از سنگ لاشه ، كاهگل و چوب بنا شده‌اند. در فاصله بين هر رديف از خانه‌ها ، كوچه باريكي قراردارد. در جلوي تعدادي از خانه‌ها ، ايواني است كه سقف آن بر روي تيرهاي چوبي استوار شده است. حكيم ناصرخسرو در سال 438 هجري قمري از اين روستا ديدن كرده است. در اين روستا درخت سرو بسيار قديمي و معروف سر به آسمان كشيده است. در گذشته‌هاي دور اين روستا در مسير جاده ابريشم قرار داشته است.
موزه عمارت کلاه فرنگي - قزوين: اين بنا به دوره صفويه تعلق دارد و در دوره قاجار نيز سعد السلطنه فرماندارقزوين آنرا تعمير اساسي كرده و نام آن را چهلستون خوانده است. عمارت مذكور دو اشكوبه است. ازاره سازي آن با سنگ و بقيه بنا با آجر ساخته و بندكشي شده است. انواع آثار تاريخي ، باستاني ، مردم شناسي در اين موزه به نمايش گذاشته شده است.
مساجد قديمي – استان قزوين: مساجد قديمي استان قزوين عبارتند از: مسجد بي‌بي آمنه خاتون از آثار دوره صفوي ، مسجد زبيده و حليمه خاتون ، مسجد سوخته‌چنار و مسجد محمديه از آثار قرن سيزدهم هجري قمري.
آرامگاه ها – استان قزوين: آرامگاه ميرابراهيم بن‌معصوم در گورستان عتيق ، آرامگاه شيخ احمد غزالي در خيابان پيغمبريه ، آرامگاه خليل بن غازي قزويني درمحله آخوند.
بقعه‌ها و امامزاده‌ها – استان قزوين : امامزاده سلطان سيد محمد در خيابان مولوي ، امامزاده محمد طاهر در آبادي آوج ، امامزاده سلطان ويس در روستاي نياق ، امامزاده زرآباد در قريه زرآباد ، امامزاده بي‌بي زبيده ، امامزاده اسماعيل در روستاي دودهه ، امامزاده علي اكبر در روستاي سگزآباد قزوين و امامزاده زلان در روستاي نرجه و بقعه پير در جنب قبرستان تاكستان.
قلعه ها – استان قزوين: قلعه‌هاي استان عبارتند از، قلعه سنگرود ، قلعه شيركوه و قلعه ايوان نياق در قزوين ، قلعه قسطين لار، شهرك رشگين. ميمون ذر در دهستان رودبار.
تپه هاي باستاني – استان قزوين: تپه‌هاي باستاني استان قزوين عبارتند از: تپه حاجي آباد در جنوب غربي آبيك ، تپه نصرت آباد در جنوب حسن آباد ، تپه رادكان در روستاي رادكان دو دانگه ، تپه قزانچال در روستاي زاغد در بشاريات ، مشگين تپه در روستاي عصمت آباد ، تپه آرش (آقابابا) در روستاي آقابابا ، تپه كي وران درروستاي داغلان و گورستان حسن آباد در قزوين.
کاروانسراها – استان قزوين: كاروانسراها و سراهاي استان قزوين عبارتند از: كاروانسراي پنبه ، سراي رضوي و سراي گلشن در قزوين.
آب انبارها و حمام هاي قديمي – استان قزوين: حمام‌ها و آب انبارهاي اين استان عبارتند از: حمام آخوند ، صارم لشگر ووزير در محله آخوند ، اميني در خيابان فردوسي ، امجد در خيابان سپه ، بلاغي نزديك مسجد و مدرسه حيدريه ، سعيد داخل تيمچه شرقي سراي سعدالسلطنه ، قوشه در محله سكه شريحان ، ميرزا رحيم در محله پنبه ريسه نزديك ميدانگاه ، حاج محمد رحيم مردانه و حاج محمد رحيم زنانه در بازارچه حاج محمد رحيم ، يزدي ، ديمج نزديك بازارچه آمعصوم و حاج ميرزا كريم در كوچه مدرسه پنجه علي و آب انبارهاي حكيم پشت بازارچه قزوين ، سردار بزرگ در خيابان راه آهن ، پنجه علي در محله خيابان قزوين ، حاجي بابا (خطيب) پشت بازارچه‌آمعصوم ، حاج ملاآقا روبروي مسجد مدرسه حاج ملا آقا حاج كريم و شيشه‌گر در محله درب كوشك يخچال دركوچه يخچال و... كه كلاً در شهر قزوين قرار دارند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - قزوین:
در مورد علت نام گذاری قزوين؛ نظرات زيادی در متن های تاريخی مطرح شده است. تاريخ نگاران ايرانی و عرب عقيده دارند كه واژه «قزوين» از جمله «اين كش وين» گرفته شده است، به اين شرح که وقتی سركرده سپاه كسرا به هنگام نبرد، در صف لشكريان خود خللی ديد، با عبارت «اين كش وين» (يعنی به آن كنج بنگر) زير دست خود را مأمور رفع خلل كرد و در نتيجه سپاهيان او پيروز شدند. آن گاه در آن محل شهری بنا كردند و آن را «كشوين» ناميدند و در دوره اسلامی، عرب ها، اين واژه را معرب كرده و آن را «قزوين» ناميدند. عقيده يونانيان دراين مورد بر اين است که پيش از دوران هخامنشی، مردمی كه آن ها را «كاسی» يا «كاسيت» می ناميده اند، در كرانه باختری دريای قزوين می زيستند كه به گفته بعضی از تاريخ نگاران يونانی و آريايی جزو نژاد «ميت تانی» به حساب می آمدند. اين قوم ظاهرا مدت ها پيش از مادها به ايران آمده و قرن ها در كرانه باختری دريای كاسپين (خزر) استقرار يافته بود. نام قزوين نيز از نظر آنان، از نام دريای كاسپين گرفته شده است. نظر ديگری، وجه تسميه قزوين را متأثر از موقعيت طبيعی، جغرافيايی و حوادث تاريخی روی داده درآن می داند. گفته می شود كه كوهستان های شمالی قزوين همواره زيستگاه مردمان سركش بوده و آبادی های دشت قزوين پيوسته دست خوش تاخت و تاز و تاراج طايفه های گوناگون قرار داشته است. به فرمان حاكم وقت، برای جلوگيری از تاخت و تاز كوه نشينان، يك دژ در مدخل كوهستان شمالی قزوين و دژ بزرگ ديگری برای استقرار سپاهيان در محل كنونی قزوين بنا كردند. اولی را «دژ بالا» و دومی را «دژ پايين» ناميدند که با گذشت زمان، نام «دژ پايين» دچار دگرگونی شده و به «دژپين»، «گژوين» و سپس «كشوين» تبديل شده است. در دوران شاپور ذوالاكتاف قلعه ای - در جای همان دژ - بنا كرده و همان کشوين ناميده شد. اين نام در دوره اسلامی معرب شده و به قزوين تغيير يافته است.
بنای اوليه شهر قزوين، به شاپور اول ساسانی معروف به شادشاپور نسبت داده می شود. او شهر قزوين را برای جلوگيری از تهاجمات ديالمه بنا کرد و سپاهيان خود را در دژها و استحكامات زيادی که در آن ايجاد کرده بود، مستقر نمود. به مرور زمان؛ اين پايگاه نظامی توسعه يافت و هسته اصلی شهر قزوين - که همواره به عنوان گذرگاه مهم طبرستان و دريای مازندران (خزر) اهميت فراوان داشته؛ به وجود آمد. با آغاز دوره فتوحات اسلامی و حملات اعراب به ايران در سال 24 هـجري قمري قزوين به محاصره براء بن عازب - از سرداران معروف عرب - درآمد و چون مردم اين شهر مانند بسياری ديگر از شهرهای ايران اسلام را پذيرفتند، ازپرداخت جريمه معاف شدند. قزوين در دوره اسلامی نيز همانند دوره ساسانيان - كه پايگاه مستحكمی برای جلوگيری ازهجوم مهاجمان ديلمی بود – اهميت جنگی پيدا کرده و پايگاه و مبدأ عمليات بعدی لشكريان عرب شد.
در زمان امويان، پسرحجاج بن يوسف؛ نخستين مسجد جمعه آن را بنا نهاد كه به «مسجد الثور» معروف شد. اين مسجد تا زمان هارون الرشيد معتبرترين مسجد قزوين بود. در سال 176 هـجري قمري, قلعه يا شهر ديگری توسط خليفه هادی موسی بن عباسی در مقابل شهر قديم قزوين ساخته شد كه به «مدينه موسی» يا «مدينه مباركيه» معروف شد. وقتی هارون الرشيد - خليفه عباسی – به قصد خراسان از راه قزوين می گذشت، از گرفتاری های مردم قزوين در مقابل هجوم های ديالمه و مقاومت شجاعانه آن ها آگاهی يافت و به سعد بن العاس - والی عراقين و قزوين - دستور داد كه حصاری به دور «مدينه موسی» بكشد و مسجدی نيز در آن بسازد، اما با مرگ او حصار ناتمام ماند، تا اين كه يكی از فرماندهان ترك دستگاه عباسی به نام موسی ابن بنا كه مأمور جنگ با حسين بن زيد علوی شده بود، در سال 256 هـ جري قمري بنای آن را به اتمام رساند.
از اواخر قرن پنجم هجری تا زمان حمله هلاكو به قلعه های اسماعيليان، اين سرزمين تحت تأثير حوادث مربوط به نهضت حسن صباح و جانشينان او قرارداشت و شاهد نبردها و جنگ های طولانی ميان سپاه حكومت مركزی و اسماعيليان بود. با روی کار آمدن سلسله صفويه و برگزيده شدن شهر قزوين به پايتختی، منطقه اعتبار بيش تری يافت و آثار و بناهای متعددی درآن بنا شد. دردوره قاجاريه نيز با انتخاب شهر تهران به عنوان پايتخت، قزوين به علت استقرار در مسير جاده تهران به اروپا و روسيه اهميت قابل ملاحظه ای يافت. ناصر خسرو قباديانی در سفرنامه خود در سال 438 هـجري قمري اين شهر را چنين توصيف كرده است: «باغستان بسيار داشت، بی ديوار و خار، و هيچ مانعی از دخول در باغات و قزوين را شهری نيكو ديدم، با روی حصين و كنگره بر آن نهاده و بازارهای خوب، مگر آن كه آب در آن اندك بود و منحصر به كارگرها در زير زمين و رييس آن شهر مروی علوی بود.» امروزه مركز شهرستان قزوين از شهرهای زيبای استان قزوين است و شهرستان قزوين هم اكنون نيز از مهم ترين منطقه هاي ايران است كه نقش بسيار مهمي در اقتصاد, صنعت, فرهنگ كشور ايفا مي كند.
مشخصات جغرافيايي - قزوین:
شهرستان قزوين ازنظرجغرافيايی بين 58 درجه و 49 دقيقه تا 50 درجه و 02 دقيقه درازای خاوری و 14 درجه و 36 دقيقه تا 19 درجه و 36 دقيقه پهنای شمالی و در بلندی 1280 متری از سطح دريا قرار دارد. رودهای اين شهرستان بيش تر فصلی و موسمی بوده و بيش تر دربخش شمالی جاده قزوين- رشت به سوی منطقه قزوين روانند. درداخل شهر, رودخانه ای از شمال به جنوب روان است و كوه های البرز نيز در شمال قزوين سربرافراشته اند و بر زيبايی شهرافزوده اند. شهرستان قزوين از شهرها و دهستان هاي زيادي تشكيل شده است و از شمال به استان گيلان، از خاور به استان تهران، از جنوب به بويين زهرا و از باختر به استان زنجان محدود است. براساس سرشماری سال 1375 جمعيت اين شهرستان 574740 نفر برآورد شده كه 291117 نفر از آن ها در مركز شهرستان ساكن بوده‌اند. راه های منتهي به شهرستان قزوين عبارتند از:
- بزرگ راه قزوين - تهران به درازای 146 كيلومتر
- بزرگ راه قزوين - زنجان به درازای 184 كيلومتر
- راه قزوين - تاكستان به درازای 32 كيلومتر
- راه قزوين - رشت به درازای 177 كيلومتر
- راه قزوين - معلم كلايه به درازای 85 كيلومتر
- راه قزوين - بويين زهرا به درازای 59 كيلومتر
- ايستگاه راه آهن تهران - زنجان از اين شهرستان عبور مي كند و اين شهرستان داراي يك فرودگاه محلي نيز است.
مکان های دیدنی و تاریخی - قزوین:
شهرستان قزوين كه از مناطق زيبا, با فرهنگ و متمدن ايران است در كنار طبيعت زيبا, خدادادي و مناظر بهشت گونه خود از غناي تاريخي و فرهنگي قابل توجهي نيز برخوردار است. رودخانه هاي پرآب, قله هاي زيبا و مشهور, چشمه هاي آب گرم, حيات وحش, پوشش گياهي غني و درياچه هاي چشم نوازمنطقه؛ مهم ترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان قزوين را تشكيل مي دهند. در كنار آثار متعدد تاريخي و معماري در قالب مسجد ها, امام زاده ها, مدرسه ها, بازارها, حمام ها, شهرهاي قديمي و كاروان سراها؛ اين شهرستان از جاذبه هاي اجتماعي چون: جشن ها, غذاهاي خاص و جاذبه هاي فرهنگي چون: صنايع دستي, موسيقي و لباس هاي خاص محلي برخوردار است. همه اين جاذبه ها دست به دست هم داده و مجموعه اي ديدني در قالب شهرستان قزوين به وجود آورده اند كه سبب شده اين منطقه به يكي از جذاب ترين و مهم ترين شهرستان هاي ايران تبديل شود. شهرستان قزوين به واسطه پشتوانه غنی تاريخی و طبيعي خود از مكان هاي طبيعي و تاريخي زيادي برخورداراست كه فهرست و اطلاعات كامل آن ها به تفصيل در آيتم هاي مربوطه آورده شده است.
صنايع و معادن - قزوین:
صنايع شهرستان قزوين شامل دو دسته صنايع ماشيني و صنايع دستي مي شود. صنايع دستی مردم قزوين زيبا, هنرمندانه و جالب توجه است. كاشی سازی، منبت كاری، گچ بری، قالی بافی، سنگ تراشی، حكاكی و خطاطی از جمله هنرهای دستی شهرستان قزوين هستند. صنايع ماشيني در اين شهرستان ازشكوفايی خاصی برخورداراست. استقرار شهر صنعتی البرز در 11 كيلومتری جنوب خاوری شهر قزوين در زمينی به مساحت 900 هكتار - كه 347 كارخانه و حدود 70 كارگاه صنعتی و توليدی را در خود جای داده - بر اهميت صنعتی استان و شهرستان قزوين افزوده است. صنايع فلزی، شيميايی، نساجی و غذايی از جمله مهم ترين صنايع شهرستان قزوين هستند. معادني چون: مس، سرب، منگنز، سيليس آلونيت و كائولن نيز باعث شکوفايی اقتصادی بيش تر اين شهرستان شده است.
شهرستان قزوين در امربازرگانی موقعيت ممتازی دارد و در امر صادرات و واردات از اهميت زيادی برخوردار است. انواع خشك بار، ميوه، سيب زمينی، پودرهای شوينده و محصولات فلزی از جمله صادرات اين شهرستان هستند. در ضمن مواد اوليه كارخانه هاي محصولات غذايی و ساختمانی از خارج از شهرستان وارد می شود.
کشاورزی و دام داری - قزوین:
شهرستان قزوين يكی از مراكز مهم كشاورزی استان قزوين است كه با مكانيزه شدن كشت و زرع و دسترسی به آب های روان توسعه فراوانی يافته است. آب كشاورزی اين شهرستان از چاه های ژرف تأمين می شود. فرآورده های کشاورزی قزوين شامل گندم، جو، يونجه، عدس، لوبيا، سيب زمينی، تره بار، سيب درختی، گردو، انگور، هندوانه و ذرت علوفه ای مي شود.
شهرستان قزوين در زمينه دام پروری و پرورش طيور از اهميت و موقعيت ممتازی برخوردار است. دراين شهرستان دام پروری به صورت صنعتی و سنتی رواج دارد که در سال های اخير، به دليل افزايش نياز منطقه و استان های مجاور به گوشت سفيد و تخم مرغ، مرغ داری های سياری نيز برای پرورش مرغ گوشتی, مادر و توليد تخم مرغ در شهرهای قزوين و تاكستان داير شده اند.
اماکن مذهبی - قزوین:
مسجد جامع كبير - قزوين: اين مسجد از آثار دوره‌هاي سلجوقي و صفوي است و در خيابان شهداي قزوين قراردارد. حياط مسجد مربع مستطيل است و در وسط آن حوض بزرگي احداث شده است. مساحت مسجد بيش ازچهار هزار متر مربع است. در چهار جهت آن ، چهار ايوان بلند قرار دارد. در دو سوي ايوان شمالي آن ، دو مناره زيبا قرار دارد. در دو سوي هر ايوان نيز دو رواق طولاني ساخته شده است. همه اجزاي ساختمان مسجد با آجرساخته شده‌اند. قديمي‌ترين قسمت مسجد ، بناي كوچك گنبد داري است كه به دهليز درِ شرقي مسجد راه دارد. اين بنا از خشت‌هاي بزرگ خام و گِل ساخته شده و تاق هاروني يا مقصوره كهن ناميده مي‌شود. اين بنا در سال 192 هجري قمري به دستور هارون الرشيد احداث شده است. دومين بخش بناي مسجد از لحاظ تاريخي گنبد آجري دو پوسته دوره سلجوقي و شبستان بي مانند آن است كه يكي از شاهكارهاي معماري قرن ششم هجري قمري محسوب مي‌شود. اين شبستان را مقصوره خمار تاشي گويند و در فاصله سال‌هاي 509-500 هجري قمري احداث شده است. در اين مقصوره پنج عدد كتيبه وجود دارد. امير خمارتاش در دو سوي مقصوره دو شبستان ديگر نيزساخته است كه امروزه به آتشكده معروفند. ايوان و صفه بلند جلو شبستان گنبددار سلجوقي در دوره صفويه ودر سال 1069 هجري قمري ساخته شده‌اند. در راهرو اين ايوان دو ستون عظيم قرار دارد كه بر هر يك لوحه‌هايي ازسنگ مرمر نصب گرديده است. ايوان غربي ، ايوان شمالي و دو مناره آن به احتمال قوي از بناهاي دوره صفوي است. ايوان شمالي و مناره‌هاي آن بارها تعمير و مرمت شده است.
مسجد النبي - قزوين: اين مسجد از بناهاي دوره صفويه است كه در دوره قاجاريه از نو بازسازي شده است. حياط مسجد طرحي مستطيل دارد و يك حوض بزرگ نيز در وسط آن ساخته شده است. هر يك از جهات چهارگانه مسجد ، ايواني بلند دارد و دو گوشواره و سپس دو شبستان در دو سوي آن بنا شده است. شبستان‌هاي شمالي وجنوبي هر يك چهار طاقنما و شبستان‌هاي شرقي و غربي نه طاقنما دارد. ايوانهاي چهارگانه با كاشي‌هاي مينايي تزئين شده و در هر ايوان ، كتيبه‌اي از كاشي لاجوردي به خط نسخ كار گذاشته شده است. در بالاي ايوان شمالي ، مأذنه وسيعي وجود دارد. مقصوره بلندي با طرحي مربع به ايوان جنوبي متصل است كه ازاره‌هاي آن با سنگ و ديگر بخش‌هاي آن با گچ سفيد پوشيده شده است. ازاره مقصوره محراب ديوار جنوبي از سنگ مرمراست كه با كاشي‌هاي مينايي رنگارنگ تزئين شده است. گنبد عظيم مقصوره از داخل گچ‌كاري و از خارج كاشيكاري شده است.
مسجد حيدريه - قزوين: اين مسجد در گذر بلاغي و در محله پنبه ريسه قزوين واقع شده است. حمدالله مستوفي وامام رافعي اين مسجد را بنام جامع اصحاب معرفي كرده‌اند. گچبريهاي اين مسجد مانند گچبريهاي مسجد جامع كبير نفيس است و بعيد نيست كه گچبريهاي هر دو مسجد كار يك هنرمند باشد. اين مسجد در زمان صفويه هم داير و آباد بود ، ولي بتدريج از رونق افتاده است. در دوره قاجاريه ايواني در مقابل شبستان با حجره‌هايي دراطراف به آن افزوده شده است. اين بنا به تمامي از آجرهاي تراش خورده ساخته شده و درز آنها نيز گچ كشي شده است. محراب مسجد يكي از باشكوه‌ترين محراب‌هاي دوره سلجوقي است. در درون محراب سوره‌هايي ازقرآن كريم با گچ در زمينه آبي نوشته و تكرار شده است. كتيبه‌هاي كوفي مسجد از شاهكارهاي هنر خطاطي با گچ است. در اطراف محراب شش كتيبه به خط نسخ و خط كوفي وجود دارد. از ديگر تزئينات اين بنا هشت طاقنما در گوشه‌هاي آن است.
مسجد پنجه علي - قزوين: اين مسجد از آثار دوره صفوي است و در خيابان پيغمبريه قزوين واقع شده است. داخل مسجد محوطه سرپوشيده‌اي است كه سقف آنرا تاق‌هاي آجري پوشانده است. ازاره‌هاي ديوارهاي اطراف و ده ستون وسط آن از سنگ مرمر است. ازاره‌هاي بالاي سنگ‌ها به پهناي بيش از نيم متر كاشيكاري شده است. در وسط تاق دوم محرابي وجود دارد كه نام ائمه (ع) در آنها نقش شده است. محراب مزبور با اسلوب مقرنس سازي ، گچبري و رنگ آميزي شده است. در جبهه محراب و در وسط ديوار آن ، قطعه سنگي از مرمرصيقلي كار گذاشته شده است كه پنجه بزرگي بر روي آن نقش بسته است. نقش روي اين سنگ را پنجه علي(ع)مي‌نامند. بقيه تاق‌ها و ديوارهاي مسجد را با گچ ، سفيدكاري كرده‌اند.
مسجد و مدرسه صالحيه - قزوين: اين بنا در خيابان مولوي قزوين قرار دارد. در طرف جنوب بنا ، ارسي‌هايي تعبيه شده است كه به حياط مدرسه گشوده مي‌شوند. ساختمان مسجد را با آجر و سقف آنرا با تاق‌هاي آجري پوشانده و سفيد كرده‌اند. مدرسه در دو طبقه ساخته شده و هر دو طبقه حجره‌هايي براي استفاده طلبه‌ها دارد. بالاي سردرمدرسه تزئيناتي از كاشي دارد. اشعاري به خط نستعليق زيبا و به رنگ ليمويي در متن كاشي‌هاي لاجوردي سردر، كتيبه شده است. اين مسجد و مدرسه ، از آثار نيمه اول قرن سيزدهم هجري قمري است.
مسجد سنجيده - قزوين : اين مسجد كوچك قديمي در محله راه ري قزوين قرار دارد. تاق اين مسجد مخروطي و بسيار بلند است. در داخل مسجد كتيبه‌اي از كاشي مشتمل بر مناجات حضرت علي (ع) وجود دارد. در وسط حياط اين مسجد ، يك حوض آب لوزي شكل قرار دارد.
مسجد و مدرسه سردار – قزوين: اين بنا در خيابان تبريز قزوين قرار دارد و از آثار دوره قاجار (سال 1231 هجري قمري) است. نقشه بنا مربع مستطيل و ساختمان آن دو اشكوبه است. ازاره بنا با سنگ و بقيه آن با آجر تراش خورده ساخته شده و با كاشي‌هاي رنگارنگ تزئين يافته است. دورتا دور حياط مدرسه را از چهار سو با اشعار مرحوم محتشم كاشاني به خط نستعليق زيبا كتيبه كرده‌اند. در دو بخش شرقي و غربي مدرسه ، حجره‌هايي ساخته شده است. طبقه دوم نيز مانند طبقه اول است ولي چهار حجره باريك ديگر در بالاي گوشواره‌هاي آن ساخته شده است. در جنوب حياط مدرسه مهتابي بزرگي كار شده است. در جنوب بنا و متصل به اين مهتابي ، مسجدي جاي دارد كه سقف آن روي سه تاق آجري قرار دارد. در بالاي تاق مياني مسجد ، گنبدي با طرح مخروطي استوار شده است. در ورودي بنا در سمت شمال و در وسط قرار دارد. در به هشتي وسيعي راه دارد كه از دو سو با دو در، به دو شبستان منتهي مي‌شود. سردر مدرسه با كاشي‌هاي رنگي زيبا زينت يافته است و اشعاري به خط نستعليق ممتاز در سنگ مرمر كنده كاري شده و در آن كار گذاشته شده است.
مسجد و مدرسه شيخ الاسلام (مسعوديه) – قزوين: اين بنا كه در خيابان شهداي قزوين قرار گرفته به دستور اميرآقاسي يكي از اميران تركمانيه قزوين بنا شده است. اين بنا در سال 1321 هجري قمري تجديد بنا شده و بصورت مسجد و مدرسه در آمده است. ساختمان مدرسه آجري است كه وسط آنها با گچ بندكشي شده است. در ورودي مدرسه از جانب غربي است و از كنار آن در ديگري به حياط كوچك مدرسه منتهي مي‌شود. در بزرگ مدرسه به فضايي اتصال دارد كه تاق بزرگي آنرا پوشانده است. حياط مدرسه پلاني مربع با حجره‌هايي در پيرامون براي اسكان و تحصيل طلبه‌ها دارد.
پيغمبريه - قزوين: اين بقعه در كناره شرقي خيابان پيغمبريه قزوين قرار دارد. گويا در اين بنا ، چهار تن از پيامبران خدا بنام‌هاي سلام ، سلوم ، سهولي و القيا دفن شده‌اند . داخل حرم آن بصورت چهارگوش است. ازاره داخل حرم از كاشي است و سوره مباركه جمعه به خط نسخ در گلويي حرم گچبري شده است. در جنوب حرم ، ايوان مشرف به حياط قرار دارد كه از دو سو به دو كفش كن اتصال دارد و بوسيله راه پله‌هاي سنگي به حياط مرتبط مي‌شود. حياط بزرگ در گودي واقع شده است و يك حوض نيز در وسط آن قرار دارد. در سردر بزرگ اين بقعه كتيبه كوچكي از كاشي نصب شده است.
امامزاده ولي - قزوين: اين آرامگاه در وسط ميدان مركزي ضياء آباد قزوين واقع شده و طرح مربع دارد. ازاره بنا با قطعه سنگ‌هاي قهوه‌اي و بخش بالايي آن با آجرهاي ساده ساخته شده است. بر بالاي بقعه ، گنبدي با غلام گردشي در اطراف و گردني استوانه‌اي استوار گرديده است. در داخل بقعه براي ايجاد پوشش گنبدي ، چهار فيل پوش از كف بقعه ساخته شده است. در ورودي كه با طرح‌هاي ساده تزئين شده است ، به دوره قاجاري مربوط است. اصل اين بنا احتمالاً از آثار قرن ششم هجري قمري است.
امامزاده شاهزاده حسين - قزوين: اين بنا در داخل شهر قزوين واقع شده و آرامگاه حسين ، فرزند حضرت‌علي بن موسي الرضا (ع) است ، كه در سال 201 هجري قمري وفات يافته است. تاريخ اوليه بناي كنوني را به دوره شاه صفي نسبت مي‌دهند. قديمي‌ترين تاريخ بنا ، به ضريح چوبي بسيار نفيس بقعه مربوط است كه تاريخ سال 806 هجري قمري بر روي آن حك شده است. اين بنا در اوايل قرن چهاردهم هجري قمري بازسازي شده است. بناي امامزاده مشتمل بر آستانه و صحن و بقعه است. بالاي قوس سر در امامزاده ، تزئينات كاشي با نقش هندسي وجود دارد و در دو سوي بنا نيز دو مناره قرار گرفته است. در ورودي امامزاده بسيار بلند و مجلل است و بر هر لنگه آن ، كوبه‌اي نصب شده است كه در زير هر كوبه ، كلمه (يا مفتح الابواب) با خط نسخ زيبايي نوشته شده است. كتيبه سر در كه به سال 1307 هجري قمري تعلق دارد مشتمل بر 12 بيت شعر است. پس از آستانه ، هشتي قرار دارد كه به صحن وسيعي منتهي مي‌شود. ديوارهاي اين صحن طاقنماسازي شده است. در دو سوي آستانه ، پنج حجره ايوان دار و در سه جانب ديگر آن ايوان‌ها بنا شده‌اند. در وسط صحن ، سقاخانه بزرگي با طرح هشت ضلعي وجود دارد كه كتيبه‌اي بر آن نصب شده است. گنبد خانه اصلي در ميان چهار ايوان كه در چهار جهت اصلي ساخته شده‌اند ، قرار دارد. خود بقعه ، بناي كوشك مانندي است كه از درون آن و از چهار جهت مي‌توان به بيرون نظر انداخت.
امامزاده علي - قزوين: اين آرامگاه در روستاي شكرناب قزوين قرار دارد. نقشه حرم اين امامزاده هشت ضلعي است. در وسط هر يك از ضلع‌هاي بنا ، پنجره مستطيل جاسازي شده است. داخل بناي امامزاده دو پنجره با شيشه‌هاي رنگي دارد. كف امامزاده با كاشي‌هاي كف پوش معروف به ابر و باد دوره قاجار پوشيده شده است. درميان حرم ، يك ضريح چوبي قرار دارد كه بر روي مرقد امامزاده جاي گرفته است. در بالاي سردر ورودي ، كتيبه‌اي وجود دارد كه تاريخ بناي بقعه را سال 884 هجري قمري نشان مي‌دهد.
امامزاده آمنه خاتون - قزوين: اين آرامگاه در محله پنبه ريسه قزوين قرار دارد. نقشه حرم آن كثيرالاضلاع هشت ضلعي است كه در هر يك از آنها ، طاقنمايي با قوس كِليل احداث شده است. پوشش حرم ، به كمك‌كاربندي‌هاي ميان قوس‌هاي هشت‌گانه به صورت گنبدي با سقف هشت‌پر درآمده است. بقعه مزبور، از خارج طرح دايره دارد. قسمت بالاي بقعه طرح استوانه‌اي بنا را بخوبي نشان مي‌دهد. مردم شخص مدفون در اين بنا رابه دختر امام جعفر صادق (ع) منسوب مي‌دانند. اين بنا ، احتمالاً از آثار دوره صفوي است.
امامزاده بي‌بي سكينه - قزوين: اين آرامگاه كه در ميان آثار ويرانه‌هاي سنقر آباد قديم قرار دارد و از دو قسمت ايوان و حرم اصلي تشكيل شده است. حرم امامزاده نقشه مربع دارد. در وسط هر يك از ضلع‌هاي چهارگانه بنا ، طاقنماي توگودي شبيه نورگير تعبيه شده و سپس در بالاي تيزه طاقنماهاي مزبور، ترنبه‌هاي چهارگانه و پس ازآن ، پوشش مخروطي يك پوسته بنا ، ساخته شده است. اين بنا از نقطه نظر نحوه پوشش تخم مرغي شكل و ازنظر كاربندي‌هاي چهار گوشه به بناهاي دوره ساساني شباهت دارد. بناي مزبور به تمامي از آجر ساخته شده است. در لبه ايوان حرم ، يك رشته سنگ قبرهاي مرمر نقش دار زيبايي ، جلب توجه مي‌كند. تاريخ روي يكي ازسنگ‌هاي مزبور 922 و ديگري 1145 هجري قمري است.
امامزاده اسماعيل - قزوين: اين بنا در پشت خيابان شهداي قزوين قرار دارد و از آجر ساخته شده است. بنا كه داراي دو حياط در شمال و جنوب است ، ايواني در جنوب دارد كه بالاي سردر آن كاشيكاري شده است. در دو سوي ايوان ، اتاق‌هاي دو طبقه‌اي ساخته شده است. نقشه داخل حرم ، چهار ضلعي است و در هر ضلع آن شاه‌نشيني ساخته شده و طرح داخلي حرم به بيست ضلعي تبديل شده است. ديوارهاي صحن حرم با آيينه كاري و گچبري تزئين شده است و در سقف آن ، طرح‌هاي گل و بوته گياهي نقش شده است. كف حرم را با كاشي‌هاي سفيد آبي دوره قاجار ، معروف به ابرو باد ، پوشانيده‌اند. رواق سمت غرب حرم ، چهار ضلعي است و در ضلع جنوب آن ، محرابي با مقرنس‌هاي گچي جاي گرفته است. گنبد روي بقعه دو پوسته است و سطح آن در سال 1300خورشيدي كاشي كاري شده است. گور اين امامزاده ، در سردابه زيرين قرار دارد. نسبت امامزاده را به امام صادق(ع) مي‌رسانند.
امامزاده عبدالله - قزوين: اين بناي آجري در وسط قبرستاني در روستاي فارسجين قزوين قرار دارد. بقعه امامزاده ازخارج به يك هشت ضلعي شبيه است. گنبد بنا برفراز پايه هشت ضلعي مستقر شده است. قسمت بالاي استوانه گنبد قطار بندي تزئيني جالبي دارد. در داخل بنا نقشه هشت ضلعي به دايره تبديل شده است. بناي امامزاده عبدالله از آثار قرن ششم هجري قمري است.
امامزاده فضل الله – قزوين: اين آرامگاه در فاصله 200 متري روستاي فارسجين قزوين قرار دارد. امامزاده فضل الله را از نظر نسب ، برادر امامزاده عبد الله مي‌دانند. طرح بنا از خارج مستطيل است و از دو بخش بقعه امامزاده وايوان مقابل آن تشكيل شده است. ايوان با خشت و گل ساخته شده است. قسمت بالاي بقعه ، طرح كثير الاضلاع هشت ضلعي است. گنبد بنا از نوع عرقچيني با خيز زياد است كه سطح آن با آجرهاي چهارگوش پوشيده شده است. برفراز گنبد ، قبه آجري ساخته شده و سپس بر روي آن يك هرم آجري بنا شده است. داخل بقعه طرح هشت ضلعي دارد و به هشت طاقنماي توگود تقسيم شده است. بالاي طاق نماها بتدريج همانند دايره‌اي پوشش قوسي بنا را بوجود آورده است. بخش اصلي بنا احتمالاً در قرن ششم هجري قمري ساخته شده است.
امامزاده كمال - قزوين: اين آرامگاه در روستاي ضياء آباد قزوين واقع شده است. ساختمان اين امامزاده بنايي شش‌ضلعي با گنبد مخروطي رُك است كه به تمامي از آجر ساخته شده است. گنبد بنا بر روي پايه‌اي شش ضلعي استوار شده است. بخش پايين گنبد استوانه‌اي است. داخل حرم شش ضلعي است و بر روي هر جرز آن ، طاقنمايي برپا شده است. به كمك طاقنماها و كاربندي‌هاي بين آنها پايه‌اي گرد براي استقرار گنبد بوجود آمده‌است. در داخل حرم نقش و نگارهايي بصورت گلدان و گل و بوته با رنگ‌هاي آبي آسماني ، سبز و صورتي وجود دارد. بر بالاي سردر ورودي ، كتيبه‌اي سنگي وجود دارد كه سال 861 هجري قمري را نشان مي‌دهد.
امامزاده نجم الدين - قزوين: اين آرامگاه در روستاي بكندي قزوين واقع شده و نقشه چهار ضلعي دارد. ديوارهاي ضلع‌هاي چهارگانه بنا تا ارتفاع چهار متري با قطعه سنگ‌هاي سياه رنگ لاشه و سنگ‌هاي سبز با ملاطي بسيارمحكم و چسبنده ساخته شده است. در ارتفاع بالاي 4 متر، ضلع‌هاي چهارگانه به يك هشت ضلعي منظم تبديل گرديده‌اند. در فاصله كمي از لبه هشت ضلعي ، پوسته گنبدي خوش تركيب زيرين بنا بر پا شده است. داخل‌امامزاده مانند نماي خارجي آن ، يك چهارضلعي است كه در بالا و در گوشه‌هاي آن چهار ترنبه ايجاد شده است.
حسينيه اميني‌ها - قزوين: اين بنا در انتهاي غربي خيابان قزوين قرار گرفته و مشتمل بر شانزده عمارت تودرتو وپيوسته است كه در سال 1275 هجري قمري توسط حاج محمد رضا اميني از تاجران قزوين ساخته شده است. بناي حسينيه از سه تالار موازي در جهت شرقي و غربي تشكيل شده كه با ارسي‌هاي چوبي زيبايي به يكديگر ارتباط پيدا مي‌كنند. تالار جنوبي نه دهانه ارسي كشويي مشبك با شيشه‌هاي رنگي بسيار زيبا دارد و سقف آن نيز تزئينات نقاشي همراه با آيينه كاري دارد. تالار مياني داراي طاقچه‌ها و رف‌هاي كاسه‌اي مزين به آيينه‌كاري و گچبريهاي بسيار زيباست. اين تالار با دو پنج دري به تالارهاي شمالي و جنوبي متصل مي‌شود. در نيم دايره بالاي پنج دري كه به ايوان شمالي راه مي‌يابد بروج دوازده گانه نقش شده‌اند. سقف اين تالار تزئينات گچبري همراه با آيينه كاري و نقاشي روي چوب دارد. در زير تالارها ، بخش‌هايي چون سردابه ، زير زمين ، شربت خانه ، انبار و آشپزخانه ساخته شده‌اند كه به حياطهاي شمالي و جنوبي راه دارند. ديواره جبهه شمالي حياط جنوبي سنگي است ونقش‌هاي برجسته فراواني دارد.
آثار تاریخی - قزوین:
قلعه الموت - قزوين: اين قلعه بر فراز كوهي قرار دارد كه اطراف آنرا پرتگاه‌هاي عظيم و بريدگي‌هاي شگفت فرا گرفته است. تنها راه دسترسي به اين قلعه ، راه بسيار باريكي در جانب شمال آن است. قلعه الموت از دو بخش شرقي و غربي و هر بخش از دو قلعه پايين و قلعه بالا تشكيل شده است. طول قلعه حدود 120 متر و عرض آن‌در نقاط مختلف بين 10 تا 25 متر متغير است. ديوار شرقي قلعه بالا كه از سنگ و ملاط گچ ساخته شده ، حدود 10 متر طول و 5 متر ارتفاع دارد. در جانب شمال غربي قلعه بالا دو اتاق در داخل سنگ كوه كنده‌اند. كه در يكي‌از آنها چاله آب كوچكي وجود دارد. در پاي اين اتاق ديوار شمالي قلعه به طول 12 متر و پهناي 1 متر قرار دارد وپايين‌تر از سطح قلعه ساخته شده كه پرتگاه مخوفي دارد. در جانب شرقي قلعه ، پاسداران قلعه و خانواده‌هاي آنها ساكن بوده‌اند. ديوار غربي اين قسمت به ارتفاع 2 متر همچنان پابرجاست. در اين سمت سه آب انبار كوچك نيزدر دل سنگ كنده شده است. بين قلعه بالا و پائين ميدانگاهي است كه بر گرداگرد آن ، ديواري محوطه قلعه را به دو قسمت تقسيم كرده است. از برج‌هاي قلعه ، سه برج گوشه‌هاي شمالي و جنوبي و شرقي همچنان پابرجاست. دروازه و تنها راه ورود به قلعه در انتهاي ضلع شمال شرقي قرار دارد. مدخل راه منتهي به دروازه ، از پاي برج شرقي است كه چند متر پايين‌تر از آن واقع شده است. مصالح قسمت‌هاي مختلف قلعه سنگ ، ملاط گچ ، آجر، كاشي و تنپوشه سفالي است. در سمت غرب قلعه ، قبرستان قديمي اسب كله چال قرار دارد كه در بالاي تپه مجاور آن بقاياي چند كوره آجرپزي نمايان است. سال بناي قلعه الموت در كتاب نزهه القلوب حمدالله مستوفي ، 446 هجري قمري ذكر شده كه همزمان با خلافت المتوكل خليفه عباسي است.
قلعه لمبسر- قزوين: دژ لمبسر يكي از عظيم‌ترين و وسيع‌ترين دژهاي استان است كه نينه رود و لمه‌در در دو سوي آن جريان دارند. قلعه لمبسر از سه جهت شرق ، جنوب و شمال به پرتگاه‌هاي مخوفي منتهي مي‌شود. باروي جنوبي و شرقي قلعه هنوز باقي است. دروازه جنوبي قلعه شامل دو دَر پي‌درپي است كه 6 متر اختلاف سطح دارند. در دو طرف دَر اول برج‌هاي بلندي با ارتفاعي بيش از 6 متر به جامانده است. ديوار و تاق درگاه دوّم از سنگ تراشيده ساخته شده است. ساختمان‌هاي مهم اين دژ در كنار دروازه شمالي قرار داشته‌اند كه برجي از آن به جا مانده است. در قسمت جنوبي 12 اتاق باريك وجود دارد كه رو به شرق ساخته شده‌اند. اتاق‌هاي ديگري نيزبا تاق‌هاي ضربي در داخل باروي قلعه ديده مي‌شوند. قسمت جالب توجه دژ، كانال آب آن است كه از طرف شمال وارد دژ مي‌شود و به آب انبارهاي مكعب مستطيل شكلي منتهي مي‌شود. اين آب انبارها در دل سنگ كنده شده‌اند. سه آب انبار ديگر در طرف شمال و شرق و در خارج از ديوارهاي دژ ديده مي‌شود. در آخرين قسمت محوطه شيب دار دژ نيز چند آب انبار نزديك يكديگر در دل سنگ كنده شده‌اند. قلعه لمبسر يكي ازشگفت‌انگيزترين قلعه‌هاي ايران است و قدمت آن به دوران پيش از اسلام مي‌رسد.
قلعه محمد زمان خان رشوند - قزوين: اين قلعه در قسمت شمالي قزوين قرار دارد و محل اقامت محمد زمان خان رشوند بود كه توسط وي از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است در بناي برج‌هاي قلعه از سنگ‌هاي بزرگ استفاده شده است. قلعه داراي سه بخش اندروني ، بيروني ، محل زندگي خدمتكاران ، حمام ، آسياب و اصطبل است. تالار بزرگ بيروني قلعه هنوز پا برجاست. آب انبار بزرگ قلعه با آجرهاي بزرگ ساخته شده و در حال حاضر نيزمورد استفاده است.
قلعه نويزرشاه - قزوين: اين قلعه بر فراز كوهي در شمال شرقي روستاي گرم رود واقع شده است. از بناهاي آن چند اتاق و ساختمان بزرگ و قسمتي از ديوار قلعه هنوز برجامانده است. در اين ناحيه ويرانه برج‌ها و قلعه‌هاي ديگري چون ايلان ، سفيددر و قلعه روستاي فرندج مشاهده مي‌شود كه اغلب آنها در مسير راه‌هايي بوده‌اند كه به قلعه الموت منتهي مي‌شده‌اند.
قلعه سميران - دهستان طارم - قزوين: اين قلعه در بالاي كوه بر روي يك تپه سنگي ساخته شده است. در حال حاضرقسمت‌هايي از ديوارهاي قلعه ، پابرجا مانده است. ناصر خسرو نقل كرده كه قلعه سه ديوار تودرتو داشته است.در حال حاضر سالم‌ترين بخش قلعه ، ديوار شمالي است. كه ميان دو برج مدور سالم محصور است. برج‌ها وديوار با سنگ‌هاي لاشه و ملاط گچ ساخته شده‌اند. در سمت غرب ديوار قلعه نيز ساختمان‌هايي به جامانده است. بر روي زمين‌هاي اطراف قلعه تا مسافتي بسيار، قطعه‌هاي فراوان سفال پراكنده است. سفالينه‌هاي مزبوربه دوره‌هاي پس از اسلام مربوط است. اين قلعه علاوه بر كاركرد دفاعي و نظامي كاربرد سكونت نيز داشته است.
قلعه ساسان (آرامگاه بزرگ) - قزوين: اين قلعه بر فراز تپه بلندي در دهستان طارم قرار دارد و از سه جهت داراي شيب تند است كه دسترسي به آن را دشوار مي‌سازد. قلعه همانند برجي هشت ضلعي است كه دورتا دور آن را ديواري با ارتفاع 2 متر و طول 5/6 متر فرا گرفته است. پنجره ، يك در و سردر بلند و با شكوه قلعه بسيار جالب توجه‌است. پوشش زيرين بنا ، به كمك هشت ترنبه و هشت شكنج رسمي برپا شده و با نقش گشنيز تزئين شده است. اين اثر از يادگارهاي قرون اوليه دوره اسلامي و احتمالاً به دوره آل بويه مربوط است.
برج باراجين - قزوين: در فاصله 12 كيلومتري از شمال قزوين مكان خوش منظره و خوش آب و هوايي وجود دارد كه برج باراجين بر فراز ارتفاعات آن واقع شده است. اين برج بر روي سكويي هشت ضلعي با هشت نيم ستون مدور بر گرداگرد بدنه برج احداث شده است. در ساختن بنا از سنگ قلوه ، سنگ لاشه ، آجر و ملاط گچ استفاده شده و از آثار قرن 4 يا 5 هجري قمري است.
برج‌هاي آرامگاهي خرقان - قزوين: اين برج‌ها در يك كيلومتري روستاي حصار ارمني و در 32 كيلومتري جاده قزوين - همدان قرار دارند. كه در محوطه وسيعي به فاصله كمي از يكديگر قرار گرفته‌اند. بناي برج شرقي داراي نقشه هشت ضلعي با ستون‌هاي مدور در هشت گوشه است كه قسمت ازاره آن در سال 1347 خورشيدي تعمير ومرمت شده است. تمامي بنا با آجرهاي ساده ساخته و تزئين شده است. اين بنا نخستين گنبد دو پوسته قرن پنجم هجري قمري است. قاب‌هاي تزئيني داخل طاق‌هاي ضلع‌هاي هشت‌گانه طرح و نقش متفاوتي دارند. درسر در ورودي برج كتيبه‌اي با مضمون (به تاريخ سنه ستين و اربعمائه (460) عمل محمد بن مكر الزنجاني‌القبه) كار شده است. بناي برج غربي نيز هشت ضلعي است كه ستون‌هاي مدوري دارد. گنبد خارجي اين بنا رگه‌هاي برجسته آجري دارد و قسمت بالاي ساقه گنبد را با نقشهاي هندسي بسيار زيبا تزئين كرده‌اند كه در زيرآن ، كتيبه‌اي باريك كار شده است. كتيبه‌اي نيز بر سردر آن با مضمون (عمل ابوالمعالي بن مكر الزنجاني به تاريخ سنه و ثمانين و اربعائه) اجرا شده است.
برج سنگي - قزوين : برج سنگي با كتيبه كوفي در دهستان طارم از ديگر برج‌هاي تاريخي استان است.
دروازه هاي قزوين - قزوين: شهر قزوين در گذشته هشت دروازه داشت كه بنام‌هاي دروازه رشت ، باغ شاه ، درب كوشك ، تبريز، تهران ، شيخ آباد ، امامزاده حسين و خندقبار معروف بودند. امروزه از آن ميان ، تنها دو دروازه درب كوشك و تهران باقي مانده‌اند. دروازه درب كوشك كه در انتهاي خيابان آزادي قرار دارد ، در دوره قاجاريه ساخته شده و درسال 1296 هجري قمري كاشيكاري شده است. دروازه قديم تهران نيز كه در خيابان تهران قديم قرار دارد ، از بناهاي دوره قاجاريه است كه در سال 1347 خورشيدي مرمت و كاشيكاري شده است.
گنبد گورستان حسن آباد – قزوين: روستاي حسن آباد در سمت راست مسير رود شاهرود و در فاصله يك كيلومتري آن قرار گرفته است. گورستان اين روستا بر بالاي تپه بلندي مشرف به جاده واقع شده است. بر روي تپه مزبور يك بناي سنگي با طرحي هرمي قرار دارد كه بر روي پايه‌هاي آن ، گنبدي با طرح مخروطي نامنظم بنا شده است. مصالح بكار رفته در بنا عبارتند از: سنگ قلوه ، سنگ لاشه و ملاط. اين اثر احتمالاً به دوره ساساني يا آل‌بويه تعلق دارد.
كافر گنبد - قزوين: اين گنبد هشت ضلعي در روستاي نياق قزوين قرار دارد. ازاره بنا از سنگ و بقيه آن با آجرساخته شده است. در وسط سه ضلع از هشت ضلع بنا ، سه در ورودي تعبيه شده است كه دو در شمالي و غربي‌آن قوسي تيز دارد. بر روي ديوار شرقي ، يك سردر با طرحي هلالي تعبيه شده است. در حال حاضر، بر بالاي بنا ، بقاياي پوشش گنبد مدوري به چشم مي‌خورد. در داخل بنا و در وسط هر ضلع ، طاقنمايي با قوس تيزه دار قراردارد. در حد فاصل هر دو طاقنما و در بالاي جرزهاي هر كنج قالبي گچي تعبيه گرديده است كه داخل آنرا با آجرپركرده‌اند. به اين ترتيب ، طرح هشت ضلعي را به كمك طاقنماها و پاباريك‌ها به يك طرح دايره تبديل كرده‌اند. اين بنا ممكن است آرامگاهي مربوط به قرن ششم يا هفتم هجري قمري بوده باشد.
يله گنبد - قزوين: اين بنا بر فراز ارتفاعات در 37 كيلومتري جاده قزوين ، رشت قرار دارد و از آجر و سنگ لاشه وبصورت مدور ساخته شده است. بر روي نماي خارجي بنا ، پنج برجستگي به صورت ستون‌هاي مدور طراحي و اجرا شده است. ورودي بنا در ميان جلوخان مستطيلي قرار دارد و در خصوص تاريخ ساخت بنا و شخصيت مدفون در آن ، مدارك يا اطلاعاتي موجود نيست.
آرامگاه پير سفيد (مزار پير سفيد) - قزوين: اين آرامگاه در محله پنبه ريسه قزوين قرار دارد و به احتمال قوي به يكي از بزرگان صوفيه مربوط است و گفته مي‌شود آرامگاه شيخ جمال الدين رشيق القطني يكي از دوازده مريد شيخ نجم الدين كبري است كه در سال 650 هجري قمري درگذشته است. آرامگاه مزبور، چهارتاقي مقفي است كه با آجرساخته شده و در وسط آن قبري با معجر چوبي قرار گرفته است. در پائين پاي قبر، قطعه سنگي به شكل قلب در زمين فرو رفته است كه در حاشيه آن نوشته‌اي به خط نسخ حجاري شده است.
آرامگاه حمدالله مستوفي - قزوين: اين آرامگاه در محله پنبه ريسه قزوين قرار دارد و به گنبد دراز نيز معروف است. حمدالله مستوفي جغرافي‌دان معروف كه از خاندان مستوفيان بود ، در سال 680 هجري قمري در اين شهر به دنيا آمد و تاحدود سال 750 هجري قمري زيست. اين آرامگاه از آثار دوره مغول است. نقشه بنا در خارج مربع است كه در بالا به هشت ضلعي و سپس استوانه‌اي تبديل شده است. بخش استوانه‌اي بنا ، مقرنس‌كاري شده است. اين بنا از آجرساخته شده و گنبدي مخروطي بر روي آن استوار شده است. در چوبي آرامگاه در غرب آن قرار دارد. خود قبر درسردابي است كه روي آن ، اتاق چهارگوشي ساخته‌اند. ازاره اين اتاق از كاشي فيروزه‌اي ساده است و زير پايه‌هاي گنبد ، دورتا دور، كتيبه‌اي جاي دارد كه در آن سوره مباركه دهر را با خط نسخ گچبري كرده‌اند. كف اين اتاق صاف است و سطح آن با سنگ‌هاي معمولي فرش شده است. سقف اتاق نيز گنبدي است و از كتيبه به بالا ، با آجرساخته و بندكشي شده است. در ورودي با رنگ لاجوردي بندكشي شده است. مقرنس سازي دورتا دور دايره پائين گنبد غالباً ريخته و دوباره بازسازي شده است. زيرمقرنس سازي ، كتيبه‌اي از كاشي لاجوردي جاي داده‌اند كه در آن ، به خط نستعليق زندگينامه حمدالله مستوفي ، به اختصار بيان شده است.
آرامگاه رئيس المجاهدين - قزوين: اين آرامگاه دو طبقه در كنار جاده قزوين ، كرج واقع شده و نقشهاي مستطيل‌دارد ، طبقه زيرين ، شامل سرداب و آب انبار است كه با آجر و سنگ ساخته شده و در طبقه بالا ، اتاق چهارگوش آرامگاه قرار دارد كه در وسط هر يك از ضلع‌هاي چهارگانه آن ، طاقنماهايي باقوس نعل اسبي ايجاد شده است. درچهار گوشه آرامگاه ، چهار اتاق قرار دارد كه با قوس گهواره‌اي پوشيده شده‌اند. اتاق آرامگاه نيز چهار فيل پوش ، دارد. بر روي اتاق آرامگاه ، گنبدي آجري استوار است كه روي آن با كاشي‌هاي رنگي داراي طرح هندسي تزئين شده است. بر روي سنگ مزار آن تاريخ 1333 هجري قمري حك شده است. سنگ قبر (آسيه) همسر رئيس المجاهدين در ديوار شمالي اتاق آرامگاه نصب شده است. شخصيت مدفون در اين آرامگاه ، ميرزا حسن از مجاهدان دوره مشروطيت در قزوين است كه در فتح تهران با سپاه آزاديخواهان گيلان همكاري كرده است.
آرامگاه صدر جهان (امامزاده اباذر) – قزوين: اين آرامگاه در ارتفاعات شمال شرقي قزوين و در ناحيه كوهستاني خوش آب و هوا و بسيار زيبايي قرار گرفته است و گفته مي‌شود كه از فرزند امام جعفر صادق (ع) است. داخل بقعه يك چهار ضلعي است. بخش زيرين بنا با چهار فيل پوش پوشيده شده است. ضريحي در وسط بقعه قراردارد ، و سنگ قبري با كنده‌كاري و نوشته در كنار در ورودي به چشم مي‌خورد. شخص مدفون در اين قبر، صدرالدين احمد خالدي ملقب به صدر جهان ، وزير غازان خان است. گنبد بنا از دو بخش گردني و كاسه گنبد تشكيل يافته كاشيكاري آن در سال 1343 خورشيدي همزمان با مرمت انجام شده است. سطح گنبد نيز با كاشي‌هاي نقش‌هندسي دوره قاجار پوشيده شده است. در اين بنا تعدادي كتيبه قديمي و تاريخي وجود دارد.
گورستان شاه کوه - قزوين: در آنسوي شاهرود در ميان قبرستان دامنه شاه كوه دو آرامگاه سنگي قرار دارد. نقشه بناي هر دو آرامگاه يكسان است. نقشه پايه بنا عبارت است از يك چهار ضلعي ، كه چهار ديوار آن به ارتفاع حدود 2 متر با سنگ لاشه و ملاط ساخته شده است. در يكسوي آن دري كار گذاشته شده كه بالاي آن نيزپنجره‌اي براي تامين نور داخل بقعه تعبيه شده است. بر روي پايه سنگي مزبور، گردني بلند گنبد سنگي به ارتفاع تقريبي 4 متر با مصالح سنگ لاشه و ملاط بر پا شده است. گردني مزبور در قسمت بالا بطرف داخل متمايل شده و حالت گنبدي ايجاد كرده است. اين آرامگاه‌هاي سنگي به احتمال زياد به دوره ساساني تعلق دارند.
عمارت چهل ستون - قزوين: اين بناي تاريخي ، يادگاري از دوران صفوي است و در وسط يك باغ قرار دارد. اين بنادر دو طبقه ساخته شده و تالار بزرگي دارد و در روزگار رونق ، درهاي خاتم كاري ، راهروهايي با تزئينات نقاشي ، كاشي كاري و طلاكاري داشته است كه به مرور زمان ، از بين رفته و زيبايي اوليه خود را از دست داده است.
سر در عالي قاپو – قزوين: يكي از بناهاي مهم دوره صفوي قزوين حياط نادري با عمارت‌ها و باغ‌هاي بسيار زيبا بود كه هفت در داشته است و يكي از آنها را عالي‌قاپو مي‌ناميدند. سردر عالي‌قاپو درگاه بلندي دارد كه به هشتي بزرگي متصل است. در عالي‌قاپو جلوخاني دارد كه در دو طرف آن ، دو سكوي پهن با سنگ ساخته شده است. ازاره‌هاي سردر با كاشي و بقيه قسمت‌هاي آن با گچ پوشيده شده است. در قسمت مياني سردر و بالاي در، كتيبه‌اي به خط ثلث جَلي (به قلم عليرضا عباسي ، نقاش معروف) بر روي كاشي معرق نوشته شده است. امروزه سردر عالي‌قاپو و حياط و ساختمان‌هاي شمالي آن ، محل اداره شهرباني قزوين است.
مجموعه بازار قزوين - قزوين: مجموعه بازار قزوين از آثار دوره صفوي است و معماري جالب توجه و ديدني دارد. هسته اين بازار به قبل از صفويه مربوط است ولي در دوره صفويه وسعت يافته است هر راسته‌اي از بازار به صنفي خاص اختصاص دارد و در گذر هر يك از اين راسته‌ها مسجد ، حمام ، سرا و تيمچه احداث شده است. قيصريه قزوين چهار در دارد. درِ شمالي به تيمچه سرباز، درِ جنوبي به تيمچه سرپوشيده ، درِ شرقي به سراي وزير و درِ غربي به چهار سوق كوچكي متصل مي‌شود. بازارچه سعد السلطنه نيز از آثار قديمي بازار قزوين است كه هشتي بسيار زيبايي دارد. اهم قسمت‌هاي بازار قزوين عبارتند از:
*تيمچه سرباز: بناي دو طبقه تيمچه سرباز در شمال قيصريه قرار دارد. در ورودي اين تيمچه داراي قوس كليل است. لچكي‌هاي طاقنماي حجره‌هاي آن با كاشي‌هاي زرد و صورتي صحنه‌هاي شكار، گل و بوته و پرندگان رانشان مي‌دهد. درها نيز اُرسي‌هاي چوبي بسيار زيبايي دارند.
*تيمچه سرپوشيده: اين تيمچه در جنوب قيصريه قرار گرفته و سقفي پوشيده دارد. اين تيمچه نيز در دو طبقه ساخته شده و حجره‌هائي در اطراف دارد.
*تيمچه حاج سيد كاظم: اين تيمچه در ميان بازار، روبروي راسته سراج‌ها واقع شده و هم اكنون مركز چرم فروشي بازار قزوين است.
*تيمچه رضوي: اين تيمچه توسط حاج سيد ابوالقاسم رضوي اصفهاني ساخته شده و اينك در دست بازماندگان اوست و به چوب فروشي تبديل شده است.
*تيمچه درويش مهدي: اين تيمچه در ميان چهار سوق بزرگ و در برابر درِ جنوبي سراي ضرابخانه واقع شده كه قبلاً جايگاه شاهين سازها بود و اينك بار فروشي است.
*تيمچه حاج محمد تقي: اين تيمچه توسط حاج محمد تقي يزدي ساخته شده و بازار آهنگرها بوده است كه اينك به بار فروشي تبديل شده است.
سراي سعديه (سعدالسلطنه) - قزوين: اين سرا كه در خيابان امام قزوين واقع شده توسط سعدالسلطنه در دوره قاجار احداث شده است. سراي سعديه در يك طبقه ساخته شده كه حياطي بسيار بزرگ و حجره‌هايي دراطراف دارد و تاق آنها يزدي بندي شده است. هشتي بنا با آجر و كاشي تزئين يافته و سقف آن نيز يزدي بندي شده است. در ضلع‌هاي شرقي ، غربي و جنوبي حياط اصلي نيز حياطهاي كوچكتري وجود دارد كه در اطراف آنها نيز حجره‌هايي ساخته شده است.
سراي شاهرودي - قزوين: اين سرا در غرب رودخانه شهر قزوين قرار دارد و توسط حاج محمد حسن شاهرودي بنا شده است. اين سرا پناهگاه مشروطه خواهان در جنبش مشروطيت بود.
سراي وزير - قزوين: اين بناي دو طبقه در محوطه بازارچه وزير - روبروي قيصريه - قرار دارد. طبقه پائين آن حياطي وسيع است كه در چهار جانب حجره‌هايي دارد. حجره‌هاي طبقه بالاي اين بنا درهاي چوبي زيبايي دارند. از ويژگي‌هاي خاص اين سرا ، لچكي‌هاي طبقه بالاي آن است كه با كاشي‌هاي بسيار زيبايي به رنگ‌هاي سبز، زرد ، لاجوردي و آبي با نقشهاي زيبايي مانند شكارگاه ، خورشيد ، پرندگان و گل و بوته تزئين شده است.
سراي ضرابخانه - قزوين: اين سرا در ميان بازار قزوين و نزديك به چهار سوق بزرگ قرار دارد. در شرقي آن به بازار بزازها و در جنوبي آن بطرف بازار گشوده مي‌شود. در اين سرا دو محل ضرب سكه بوده است. سراي ضرابخانه پيش از جنگ جهاني اول ، مركز فعاليت تجاري بوده كه اينك از رونق افتاده است.
سراي حاجي رضا - قزوين: اين سرا در دو اشكوب ساخته شده و بوسيله تاق‌هاي زيبايي بصورت يك تيمچه درآمده است. در شمال اين سرا ، محوطه شترخان و جايگاه بارانداز قرار دارد. در حال حاضر از حجره‌هاي اين سرا بعنوان انبار استفاده مي‌شود.
كاروانسراي محمدآباد خُره (خورهه) - قزوين: اين كاروانسرا از بناهاي دوره صفوي است كه در مسير جاده قزوين - بوئين زهرا واقع شده است. كاروانسرا طرح پنج ضلعي و دو برج مدور دارد. حياط كاروانسرا نيز نقشهاي مستطيل دارد. بناهاي چهار جانب كاروانسرا با پيروي از اصل قرينه سازي كامل ساخته شده‌اند ، چنانكه در ميان هر يك از جهت‌هاي چهارگانه ، قوس بلندي جاي گرفته است كه در سمت جنوب آن ، سردر ورودي و در سه سوي ديگر آن ايوانهايي بزرگ ساخته شده است. در هر طرف ايوان شمالي ، پنج طاقنما و در دو طرف ايوانهاي نماي غربي و شرقي نيز شش طاقنما طراحي و اجرا شده است. اين بنا كلاً با آجر ساخته شده و تنها در نماي داخل حياط و دالان شمالي سنگ نيز بكار رفته است.
كاروانسراي قربان علي غازان - قزوين: اين كاروانسرا پيش از نهضت مشروطيت توسط حسن خان يوزباشي بنا شده است. اين كاروانسرا در زمان جنگ جهاني اول به توقفگاه نيروهاي پياده نظام روس تبديل شده بود. بعدها به بار فروشي و سپس به كارخانه خشكبار تبديل شد.
كاروانسراي سلطان آباد - قزوين: اين كاروانسرا كه از آثار دوره قاجاري است در فاصله 10 كيلومتري قزوين و درسمت چپ جاده قزوين - تاكستان قرار دارد. نقشه اين كاروانسرا مستطيل است ولي در گوشه‌هاي آن چهارطاقنما ساخته شده و آن را به هشت ضلعي تبديل كرده است. در كاروانسرا در وسط ضلع شمالي آن كار گذاشته شده است. از ويژگي‌هاي جالب توجه اين كاروانسرا چهار محوطه باپلاني مستطيل است كه در وسط هر يك ، دو ستون چهار گوش آجري در امتداد ديوارهاي پشت حجره‌ها افراشته شده است. بر روي اين ستون‌ها ، در چهارجهت ، قوس‌هايي احداث شده و سقف بر روي آنها استوار شده است. سقف همه حجره‌هاي اين بنا ، گنبدي است.
پل شاه عباسي - قزوين: پل شاه عباسي در مسير جاده قزوين به بوئين زهرا واقع شده است. اين پل سه دهانه دارد كه دو دهانه آن بزرگتر است. دهانه‌هاي سه گانه قوس‌هاي تيزه‌دار دارند. وسط پل از دو جانب آن بلندتر است. قسمت‌هاي پايين و پايه پل با سنگ و ملاط آهك و قسمت‌هاي بالاي آن با آجر ساخته شده است.
پل لوشان - قزوين: اين پل در جاده قزوين - رشت واقع شده و چهار دهانه دارد كه دهانه سوم آن از دو دهانه اول بزرگتر است. ارتفاع دهانه چهارم نيز از همه دهانه‌ها بيشتر است. هر چهار دهانه قوس‌هاي جناغي دارند و تيزه دهانه چهارم از سه دهانه ديگر بلندتر است. در فاصله دو دهانه كوچك و همچنين در فاصله دهانه سوم و دهانه چهارم غرفه‌هايي ساخته شده است. اين پل از آثار سال 1209 هجري قمري است.
سد قديمي سپهسالار - قزوين: در فاصله 3 كيلومتري سد سيد علي خان بند سنگي ديگري وجود دارد كه بنام سد سپهسالار معروف است. اين بند در سال 1336 هجري قمري بنا شده است. اين سد به كمك سنگ‌هاي تراشيده و با دريچه‌هاي آهني با قطر زياد ساخته شده و آثاري از آن به جا مانده است.
سد قديمي سيد علي خان - قزوين: اين سد بر روي رودخانه ارنزك در گردنه كماسمار، احداث شده كه اينك آثاري از آن به جامانده است. در ساخت اين سد از قلوه سنگ و سنگ‌هاي تراش خورده و ملاط ماسه و آهك استفاده شده است. اين سد حدود 20 متر طول و 10 متر عرض و ارتفاع دارد.
گرمابه صفا - قزوين: اين حمام در انتهاي خيابان مولوي قزوين واقع شده و از دو بخش مردانه و زنانه تشكيل شده است. تاريخ ساخت بنا 1259 هجري قمري و باني آن حاجي حسن بن حاجي عبدالله تبريزي است. در اطراف حوض سربينه ، چهار سنگ آب كاسه‌اي و تنديس چهار شير مرمرين با كشكول بر پشت نصب شده است. ميان سنگ آب‌ها يك صندلي سنگي قرار داده شده است. پوشش گنبدي شكل سربينه بر روي هشت ستون سنگي بسيار زيبا استوار شده است. گرمخانه نيز تاقي گنبدي دارد كه بر روي ستون‌هاي سنگي استوار شده است. تمام سربينه ، خلوت‌ها ، صحن ، ازاره‌هاي داخل حمام ، حوض‌ها ، سنگ‌ها و چاله حوض از سنگ مرمر صيقلي نفيس ساخته شده است. استخر در قسمت غرب گرمابه قرار دارد. مصالح بكار رفته در ساختمان حمام سنگ ، آجر، سنگ مرمر و ملاط ساروج است.
آب انبار مسجد جامع كبير - قزوين: اين آب انبار در شمال مسجد جامع كبير قزوين قرار گرفته و از آثار اواخر سده يازدهم هجري قمري است. كتيبه اين آب انبار به خط نستعليق و در روي سنگ مرمر كنده شده است.
آب انبار حاج كاظم - قزوين: اين آب انبار در انتهاي خيابان تبريز شهر قزوين قرار دارد. اين آب انبار 37 پله ازسنگ‌هاي تراشيده ساخته شده و دو شير آب دارد. پوشش سقف آن مسطح است و در گذشته چهار هواكش داشت كه امروزه تنها يكي از آنها باقي مانده است. هواكش و سردر آب انبار تزئينات آجري و كاشي دارد. واژه علي بصورت خط بنايي در دو طرف راه پله ، در نماي آجري ، اجرا شده است. باني آب انبار، مرحوم حاج كاظم‌كوزه‌گر است كه به دستياري حاجي اسماعيل نامي در سال 1256 هجري قمري آب انبار را بنا كرده‌اند.
آب انبارخان - قزوين : اين آب انبار در خيابان امام قزوين قرار دارد و در سال 1177 هجري قمري احداث شده و در سال 1251 هجري قمري مرمت و تكميل شده است. جنس اين آب انبار از سنگ مرمر است كه اشعاري به خط نستعليق بر روي آن كنده شده است.
آب انبار لالو - قزوين: اين آب انبار كه در خيابان سعدي و روبروي بازارچه آقا در قزوين قرار دارد در تاريخ 1224هجري قمري ساخته شده است. قطعه‌اي از سنگ مرمر با اشعاري بر در قسمت درگاه آب انبار كار گذاشته شده است.
آب‌انبار سردار كوچك - قزوين: اين آب انبار روبروي مسجد - مدرسه سردار قزوين قرار گرفته است و 37 پله و چهار شير آب دارد. سقف آب انبار چهار گنبد و چهار هواكش دارد. ازاره راه پله‌ها با سنگ و نماي بنا نيز با آجر وكاشي تزئين يافته است.
آب انبار زرگره كوچه - قزوين: اين آب انبار در زرگره كوچه خيابان امام قزوين قرار دارد و از آثار سال 1245 هجري قمري است. اين آب انبار كتيبه‌اي به خط نستعليق دارد كه به رنگ سفيد در زمينه بنفش نوشته شده است.
جغرافیای طبیعی - قزوین:
درياچه اوان - قزوين: قله اوان با 3750 متر ارتفاع در خط الرأس اصلي رشته كوه البرز و در شمال رودبار واقع شده و به خشته چال نيز معروف است. اين كوه در جهت جنوب غربي به گردنه و قله سيالان و از جهت شمال غربي به قله‌هاي بزاكوه و پارچ كوه متصل است. رودخانه‌هاي ازگين ، سفيد آب و اوان از ارتفاعات جنوبي و رودخانه چالك رود از ارتفاعات شمالي اين كوه سرچشمه مي‌گيرند. در دامنه جنوبي اين كوه ، درياچه زيباي اوان قراردارد كه آب آن از چشمه‌هاي درون آن تامين مي‌شود.
رودخانه شاهرود - رودبار الموت: اين رودخانه از دامنه جنوبي البرز سرچشمه مي‌گيرد و مشتمل بر دو شاخه اصلي طالقان رود و الموت رود است كه در شمال غربي روستاي شير كوه به هم مي‌پيوندند. اين رود با جهت شرقي - غربي ، پس از طي مسافتي و گذشتن از لواسان در تنگ منجيل به درياچه سد سفيدرود مي‌ريزد. سرشاخه‌ها ، حواشي و دره‌هاي اين رودخانه طبيعت و چشم‌انداز زيبايي دارد.
خر رود – قزوين: اين رود از كوه‌هاي قزل داغ در خرقان خمسه سرچشمه مي‌گيرد و پس از عبور از نزديك آب گرم جاده قزوين- همدان و پس از دريافت آب رودهاي آوه و كلنجين از طريق ساوجبلاغ به رودخانه‌هاي شور وكردان مي‌پيوندند. اين رود پس از رسيدن به شهريار با دريافت آب رودخانه كرج و رودهاي ديگر، با نام رودشوربه طرف شوره‌زارهاي و درياچه حوض سلطان سرازيرمي‌شود.
چشمه‌هاي آب معدني آب ترش و لرزان - قزوين: اين چشمه‌ها در فاصله 45 كيلومتري جاده قزوين - رشت و درفاصله چند صد متري از يكديگر قرار گرفته‌اند. آب هر دو چشمه از گروه آبهاي سولفاته كلسيك سرد گازدار و آهن‌دار است.
چشمه آب گرم خرقان - قزوين: اين چشمه در فاصله 95 كيلومتري قزوين در همدان قرار دارد. آب چشمه خرقان ازگروه آبهاي كلروره سديك و بيكربناته كلسيك گرم ، اسيدي و همراه با سيليس است كه استفاده از آن در درمان‌دردهاي عصبي ، سياتيك ، رماتيسم ، عفونت‌هاي راه‌هاي تنفسي ، ورم گلو و برونشيت مزمن (بصورت بخور ودوش بيني) توصيه شده است. آشاميدن اين آب ، در درمان بيماري‌هاي دستگاه گوارش ، از قبيل سوء هاضمه ناشي از ضعف قوا توأم با يبوست و احتقان مفيد است.
چشمه يله گنبد - قزوين: اين چشمه در روستاي يله گنبد قاقازان ، در شمال غربي قزوين قرار دارد. آب اين چشمه از گروه آبهاي معدني بيكربناته كلسيك آهن‌دار و گازدار بسيار گرم است. استحمام در اين آب ، تسكين دهنده وضد درد است. از اين آب در درمان بيماري‌هاي عصبي - مفصلي ، رماتيسم و بيماري‌هاي عصبي استفاده مي‌شود. آشاميدن آن نيز در بهبود كار دستگاه گوارش، كبد و مجراهاي صفراوي و در درمان بيماري‌هاي معده‌اي و رودهاي توصيه شده است.
قله اوان – قزوين: اين قله با 3750 متر ارتفاع در خط الرأس اصلي رشته كوه البرز و در شمال رودبار واقع شده وبه خشته چال نيز معروف است. اين كوه در جهت جنوب غربي به گردنه و قله سيالان و از جهت شمال غربي به‌قله‌هاي بزاكوه و پارچ كوه متصل است. رودخانه‌هاي ازگين ، سفيد آب و اوان از ارتفاعات جنوبي و رودخانه‌چالك رود از ارتفاعات شمالي اين كوه سرچشمه مي‌گيرند. در دامنه جنوبي اين كوه ، درياچه زيباي اوان قراردارد كه آب آن از چشمه‌هاي درون آن تامين مي‌شود. صعود به اين قله از مسير های زير امكان‌پذير است:
*جبهه غربي: از طريق قزوين و معلم كلايه و شمس كلايه و اوان.
*جبهه شمالي: از طريق تنكابن، شيررود، دره رودخانه چالك رود و سرچشمه رودخانه چالك رود.
*جبهه جنوب غربي: از طريق گردنه سيالان و گردنه گرم كوه.
