زاهدان/مرکز استان:
زاهدان:
زاهدان در فاصله 1605 كيلومتري تهران واقع شده است. زاهدان مركز استان سيستان و بلوچستان است. آب و هواي آن در قسمت جنوبي گرمسيري و در نواحي شمالي نسبتاً معتدل است. در اوايل سلطنت فتحعلي‌شاه قاجار، در محل زاهدان ، چاه آبي بود كه مورد استفاده راهزنان بود. در سال 1315 هجري قمري يكي ساكنان آن ، كاريزي حفر كرده و آبادي كوچكي به وجود آمد كه (دزدآب) نام گرفت. با ورود متخصصان بلژيكي جهت دايركردن گمرك خانه به تدريج بر وسعت و جمعيّت دزدآب افزوده شد. از سال 1314خورشيدي ، دزدآب به زاهدان تغييرنام يافت و با توسعه بعدي شهر، زاهدان به صورت مركز استان درآمد.
موزه زاهدان - زاهدان: اين نمايشگاه در بخشي از ساختمان اصلي موزه در حال احداث زاهدان بر پا شده و شامل دو بخش مردم‌شناسي و باستان‌شناسي است. آثار مكشوفه از حفاري‌هاي منطقه در بخش باستان‌شناسي و ابزار و اشياء زندگي سنتي مردم سيستان و بلوچستان در بخش مردم‌شناسي به نمايش گذاشته شده است. ازسال 1369 خورشدي نمايشگاه دائمي عكس از شئون مختلف زندگي و نحوه معيشت مردم اين منطقه درجوار اين نمايشگاه برگزار شده است.
شهرها و تپه هاي باستاني – استان سيستان و بلوچستان: بقاياي شهر زاهدان كهنه در پشت آب زابل(مربوط به دوره تيموري) ، تپه‌هاي كلاتي بخشان ، روباهك ، مهتاب خزانه كوهك ، ميل هارد در سراوان (مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد) ، تپه‌هاي سيد ميرعمر در بخش جالق و تاسوكي در زابل و سياهبون در چابهار (مربوط به دوره‌هاي قبل از اسلامي و اسلامي).
قلعه ها – استان سيستان و بلوچستان: قلاع استان سيستان و بلوچستان عبارتند از: قلعه زابلي مربوط به دوره قاجار در 125كيلومتري سراوان ، قلعه‌هاي قديمي پيشين ، دامن ، اسپيدژ و سعيد آباد در ايرانشهر، قلعه قدمي در 153 كيلومتري چابهار - نيك شهر، قلعه قديمي قصرقند در 34 كيلومتري چابهار، قلعه پيپ در 142 كيلومتري ايرانشهر، قلعه بخش ميان كلنگي در شمال زابل و قلعه دوست محمد خان در شمال شرق زابل ، قلعه سه كوهه در بخش شيب آب زابل، قلعه فيروزآباد راسك در 190 كيلومتري جنوب ايرانشهر، قلعه‌هاي چانف و بمپور در بمپور، قلعه نمرود درجنوب بخش شيب زابل ، قلعه هريدوك در 130 كيلومتري ايرانشهر، قلعه بزمان در جاده ايرانشهر - بزمان و قلعه سيب در 47 كيلومتري سراوان.
مساجد قديمي – استان سيستان و بلوچستان: مسجد جامع زاهدان مسجد جامع تشيع زاهدان مسجد حكيم ومسجد شريفي در زابل و مسجد قديمي سراوان و دارالعلوم در سراوان.
امامزاده ها – استان سيستان و بلوچستان: قدمگاه حضرت علي (ع) درمرز مشترك ايران و افغانستان. زيارتگاه بابا جامي در سراوان - هيتوك امامزاده بي بي دوست در زابل و امامزاده ضحاك در سراوان.
مقبره ها – استان سيستان و بلوچستان: بقعه خواجه مهدي بن محمد حنيفه در زابل.
چشمه ها و مراكز آب درماني - استان سيستان و بلوچستان: چشمه آبگرم كنتي در شمال جازموريان و 300 كيلومتري شمال غربي ايرانشهر، چشمه آبگرم تنگ در غرب روستاي تنگ از بخش بزمان ، چشمه آبگرم مكسان در مسير جاده بزمان به‌مكسان ، چشمه آبگرم تشت در روستاي تشت در 38 كيلومتري بزمان ، چشمه آبگرم اسپيدژ در مسير جاده بزمان به روستاي اسپيدژ، چشمه آبگرم پاي كوه سرخ در مسير جاده بزمان به دلقان، چشمه معدني اسكل آباد در مسيرجاده زاهدان - خاش ، چشمه آب معدني جم‌چين در شمال غربي كوه تفتان ، قنات آب معدني كوكلو در مسير خاش- ميرجاوه ، چشمه آب معدني دو شينگ در مسير راه خاش - زاهدان ، چشمه آب معدني برآب در شمال روستاي تمندان و غرب كوهستان تفتان ، چشمه‌هاي معدني شرق تفتان ، چشمه آب معدني زنگ و چشمه معدني مرغاب درروستاي سنگان و چشمه‌هاي معدني ترشاب بالا و ترشاب پايين در جنوب آتشفشان تفتان. چشمه آب معدني گنج‌امين در شرق كوه تفتان ، چشمه‌هاي زيارت گوربند ، لقمت كوه و يارمحمدي در جنوب زاهدان ، چشمه باغ در مسيرجاوه و چشمه آبگرم نصرت آباد در نصرت آباد.
رودخانه ها – استان سيستان و بلوچستان:رودخانه‌هاي استان عبارتند از: رود كاجو در شمال قصرقند ، رودخانه كهير در 38كيلومتري شمال غربي نيك شهر، رودخانه كارواندَر از شعبات اصلي رودخانه بمپور، رودخانه ماشكل (ماكشيد) در 98 كيلومتري غرب سراوان و رودخانه سيانجان (تلخ آب) در 15 كيلومتري شرق زاهدان.
قله ها و ارتفاعات – استان سيستان و بلوچستان: كوه‌هاي استان عبارتند از: كوه ملك سياه در كنار راه زاهدان - زابل ، كوه بم دشت درحد فاصل سراوان و چابهار، رشته كوه‌هاي آهوران كه دو شهرستان ايرانشهر و چابهار را از يكديگر جدا مي‌سازد وتنگه معروف سرحد بين آنها واقع شده است.
مکان های دیدنی و تاریخی - زاهدان:
پل محرابي (زرنج)، قلعه سام، مسجد شاه علي، زيارتگاه ملك سياه، شهر باستاني زرنج، كاروانسراي رباط شورگز، منار سكوت (دخمه‌هاي زرتشتي)، پيشاوران، مسجد زرنج، مصلاي زرنج، بيمارستان زرنج، قلعه فتح، قلعه گاوك،قلعه كوهلك وتخته پل از جمله مكان‌هاي ديدني وتاريخي شهرستان زاهدان به شمار مي‌آيند.
صنايع و معادن - زاهدان:
توليدات صنايع كارخانه‌ای زاهدان که در سال های اخير داير شده است نيازهای محلی را به مقدار قابل توجهی مرتفع می سازد. كارخانه‌هاي آرد سازی، تهيه نان ماشينی، يخ سازی، توليد پوشاك،موزاييك سازی، توليد وسايل چوبی خانگی، مصنوعات فلزی، سنگ‌بری، آجرپزی، آهك پزی و كارخانجات سيلو از جمله صنايع اين شهرستان هستند. زاهدان معادن زيرزمينی زيادی دارد كه عبارتند از: معادن سنگ و آهك، معدن سنگ مرمر و سنگ تراورتن سعيد آباد و معدن سنگ سرخ حاجی آباد.
کشاورزی و دام داری - زاهدان:
دام‌داری در جوار كشاورزی و تنها در نواحی كوهستانی جنوب و نيز قسمت هايي از نواحی خاوری شهرستان زاهدان رايج است.
مشخصات جغرافيايي - زاهدان:
زاهدان از نظر جغرافيايی در 60 درجه و 52 دقيقه درازای خاوری و 29 درجه و 29 دقيقه پهنای شمالی قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دريا 1385 متر است و با مرز مشترك ايران و پاكستان 83 كيلومتر فاصله دارد. زاهدان از شمال به شهرستان زابل، از خاور به مرز ايران و پاكستان، از باختر به استان كرمان و از جنوب به شهرستان خاش محدود می شود. رود فصلی لار كه در شمال خاوری از كوه لار سرچشمه گرفته با چند شاخه خود زمين های اطراف زاهدان را تا حدی آبياری می کند. آب و هوای اين منطقه گرم و خشك می باشد. اين شهرستان در سرشماری سال 1375 تعداد 487.031 نفر جمعيت داشته است.
- راه زاهدان- ميرجاوه به طول 80 كيلومتر به سوی جنوب خاوری.
- راه زاهدان- خاش به طول 190 كيلومتر.
- راه اصلی زاهدان - بيرجند به درازی 465 كيلومتر كه در 5 كيلومتری زاهدان به دو شاخه تقسيم می‌شود. يكی به سوی شمال خاوری به طول 210 كيلومترتا شهر زابل و ديگری به سوی باختر به طول 335 كيلومتر تا شهر بم.
- فرودگاه شهر زاهدان نيز به شهرهای مختلف ايران و پاكستان پرواز دارد.
- راه آهن زاهدان - كراچی و بالعكس از طريق ميرجاوه و كويته اين شهرستان را به چند شهر داخلی و خارجی متصل می کند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - زاهدان:
قدمت شهر زاهدان که امروزه مركز سيستان و بلوچستان است به اوايل پادشاهی فتحعلی شاه قاجار می رسد. آن زمان در محل زاهدان چاه آبی بود كه در اطراف آن جنگل های انبوهی از درختان تاغ و گز بود، اما اكنون اثری از آن ها نيست. راهزنان پس از حمله به كاروان ها و چپاول دارايی آنان، ساعتی يا شبی را در آنجا سپری می كردند. در سال 1315 هـ . ق يكی از ساكنان آن محل، كاريزی در آنجا حفر كرد و کم کم در آن محل آبادی كوچكی به وجود آمد كه «دزد آب» نام گرفت. چهارسال بعد، متخصصان بلژيكی - كه در استخدام دولت ايران بودند - جهت داير كردن گمرگ خانه به «دزد آب» آمدند. از اين زمان به بعد، به تدريج بر وسعت و جمعيت «دزد آب» افزوده شد تا اين که در سال 1314 شمسی نام آن به زاهدان تبديل شد و با احداث خط آهن از كويته پاكستان به زاهدان اولين نشانه های شهرنشينی در آن پديدار شد. سوداگران هندی و ايرانی بارهای خود را از اين راه به كويته می آوردند و از آنجا به مشهد و يزد و ساير نقاط ايران حمل می كردند. طرح اوليه شهر در اطراف مركز و با تقاطع های نامنظم و شكلی شطرنجی بر روی اراضی باير پياده شد، اما در سال های بعد اراضی باير اطراف خطوط راه آهن به رايگان به بازرگانان داده می شد تا در آن جا ساختمان های مسكونی و تجاری خود را بنا كنند. بدين ترتيب شهر گسترش يافت و با مهاجرت تجار و انتخاب زاهدان به عنوان يک مركز بازرگانی فضاهای مسكونی تازه ای در اطراف طرح اوليه شهر پديد آمد و ديری نگذشت كه زاهدان مركز استان سيستان و بلوچستان شد و با استقرار سازمان های دولتی و تاسيسات خدماتی، آهنگ رشد شهر سريع تر گشت. اين شهر جديد الاحداث بر سر راه كرمان به مشهد، كرمان به چابهار و نزديك مرز پاكستان و افغانستان واقع شده است.
آثار تاریخی - زاهدان:
كاروانسراي رباط شورگز - زاهدان: در جاده زاهدان به نصرت آباد واقع شده و قدمت آن به دوره سلجوقي وصفوي مي‌رسد.
قلعه سام - زاهدان: اين قلعه در فاصله 28 كيلومتري جاده زاهدان به زابل واقع شده و ساختمان آن به شكل ذوزنقه نا منظم است. قلعه سام دو دروازه شمالي و جنوبي با برج نگهباني دارد. اين قلعه به زمان پارت‌ها مربوط است و از خشت‌خام ساخته شده است. اين قلعه 36 برج ديده‌باني دارد كه 9 برج آن در گوشه‌هاي قلعه و 28 برج ديگر در اطراف قلعه ساخته شده‌اند.
قلعه تيمور- زاهدان: قلعه تيمور در جنوب غربي زاهدان كهنه و در بخش پشت آب زابل واقع شده و به ساختمان‌آن دوره‌هاي مغول و صفويه مربوط است.
جغرافیای طبیعی - زاهدان:
چشمه آب گرم برآبك - زاهدان : اين چشمه در شمال كوه تفتان در فاصله 14 كيلومتر روستاي سنگان قرار دارد . علت جوشش آب آن نظير ساير چشمه‌هاي اطراف در ارتباط با فعاليت‌هاي آتشفشاني زيرزميني كوهستان تفتان‌است. بالا بودن مقدار دي اكسيد سيلسيم و مزه تلخ آن نشان دهنده منشاء عميق آب اين چشمه است. آب اين چشمه در رديف آب‌هاي سولفات كلسيم همراه با منيزيم با واكنش اسيدي و ولرم است و خاصيت درماني دارد و به دليل دسترسي آسان ، مورد استفاده مردم روستاي سنگان و مسافران قرار مي‌گيرد.
دشت لوت - زاهدان: بزرگترين چاله فلات داخلي ايران دشت لوت است و بخشي از آن بين سيستان و بلوچستان قرار دارد. اين دشت يكي از خشك‌ترين و گرم‌ترين دشت‌هاي جهان است و كمتر اثري از آب در آن ديده مي‌شود. در قسمت غرب دشت لوت ، بيابان ديگري به نام نمكزار وجود دارد كه در فصل بارندگي بسيار صعب العبورمي‌شود. نيمه شرقي دشت لوت را ريگ‌روان پوشانيده است. قسمتي از لوت جنوبي اين سرزمين هموار و قابل عبور است. در دشت لوت بر اثر تابش شديد آفتاب و بادهاي شمالي و غربي ، توده‌هاي بزرگ ماسه ، همواره به طرف جنوب و جنوب شرقي در حركت اند و تپه‌هاي ماسه‌اي زنجيره‌اي را تشكيل مي‌دهند.
