اهواز/مرکز استان:
اهواز:
اهواز در فاصله 874 کيلومتري تهران واقع شده و آب و هواي گرم و مرطوب دارد. اهواز بزرگترين شهر ومركز استان خوزستان است. نام قديم آن (هرمزد اردشير) و سپس (سوق الاهواز) و در ادوار متأخر (ناصري) بود. برخي از مورخين اهواز را با شهر (آلگينيس) كه استرابون از آن نام برده است ، تطبيق كرده‌اند. به احتمال زياد شهر اهواز در محل شهر قديم (تاريانا) است كه (نئار خوس) در سفر خود به خليج فارس در كنار آن لنگر انداخت. اردشير اول ساساني (تاريانا) را از نو ساخت و آن را هرمزد اردشير ناميد. در دوره او و جانشينانش اين شهر رونق فراوان يافت و به جاي شوش پايتخت (سوزيانا) خوزستان شد. هنگامي كه اعراب سوزيانا را تصرف كردند ، هرمزد اردشير را سوق الاهواز ناميدند ، كه به معني بازار هوري‌ها يا خوزي‌هاست. اهواز در دوره امويان و عباسيان نيز آباد و پررونق و مركز زراعت نيشكر بود ، ولي در اواخر قرن سوم هجري قمري به سبب شورش (صاحب الزنج) رو به انحطاط گذاشت. بعدها در آباداني آن كوشيدند ، ولي از بين رفتن سد بزرگ آن در اواسط قرن نهم هجري قمري سبب خرابي واقعي اين شهر گرديد و از مركزيت افتاد. حفر كانال سوئز، گسترش بازرگاني و كشتيراني بر روي رود کارون ، ايجاد (بندر ناصري) در دوره قاجار رونق دوباره‌اي به اهواز داد و نام اهواز به ناصريه تبديل شد. در دوره پهلوي اين شهر نام قديمي خود (اهواز) را بازيافت. در حال حاضر شهر اهواز پيشرفته‌ترين و پر جمعيت‌ترين شهر استان خوزستان است و از مراكز مهّم اقتصادي و صنعتي ايران محسوب مي‌شود.
اهواز قديمی ترين شهر خوزستان و مركز استان خوزستان است كه در كتيبه های باستانی از آن نام برده شده است. اين منطقه در زمان سلاطين عيلام شهري آباد و پر سكنه بوده است كه به نظر مي‌رسد در حملات آشور بانيپال يا اسكندر ويران شده است. اين منطقه برخلاف ظاهر جديد آن كه از دوره ناصرالدين‌شاه قاجار شكل گرفته ريشه‌در تمدن هاي عيلامي و اشكاني و ساساني دارد. پل سفيد(پل معلق)، پل سياه(پل پيروزي)، هتل قو، كارخانه‌ريسندگي و بافندگي، علي بن ميزيار اهوازي، دانشكده ادبيات (سه گوش)، كاروان‌سرا و ساباط معين التجار، پل بند شادروان اهواز، بافت قديمي اهواز و خانه قديمي ماپار برخي از ديدني هاي اين منطقه را تشكيل مي دهند. در اهواز 50 كارگاه نقره كاري موجود است كه لوازم آن با سبك مخصوص تهيه مي شودكه مورد توجه مشتريان است. عبدالغفار نجم الملك در سفرنامه خوزستان خود مي گويد: صنعت زرگري در تمام خوزستان رواج دارد، حتي در دهات و كپرهاي فقير و بيش‌تربراي ساختن گوشواره و آويز بيني و طوق گردن و خلخال و دست برنجي كه فقير و غني استعمال مي كنند. از ديگر صنايع دستي اهواز مي توان مسگري، نمدمالي، عبا، حصير و بوريا و گليم بافي را ذكر نمود.
رودخانه كارون – استان خوزستان: رود كارون پرآب‌ترين و طويل‌ترين رودخانه ايران است که ازچشمه سارهاي دامنه كوههاي ونگ و زردكوه در دهستان شوراب در 91 کيلومتري شهرکرد سرچشمه گرفته و به نام آب كوهرنگ از دره غربي زردكوه به سوي جنوب غربي روان مي‌شود و پس از ورود به درياچه سد كوهرنگ قسمتي از آب آن توسط تونلي كه درشكم كوه كاركنان حفر شده به سرچشمه زاينده رود مي‌ريزد و قسمتي از آب آن توسط تونلي كه در شكم كوه كاركنان حفر شده به سرچشمه زاينده رود مي‌ريزد و قسمت ديگري از آن از سد عبور كرده و از طريق دره غربي زرد كوه پس از طي مسير طولاني و پرپيچ و خم قبل از ورود به خوزستان با رودخانه خرسان مخلوط شده و پس‌از طي بخشي از دهستان ميان كوه ، از استان چهار محال و بختياري خارج شده و به استان خوزستان وارد مي‌گردد. اين دهستان با چند ريزابه كوچك مخلوط گشته و رو به شمال شرقي وارد دهستان سوسن مي‌گردد ودره شرقي كوه لندر را با پيچ و خم‌هاي بسيار طي مي‌كند و به دره شمالي كوه گزير وارد مي‌شود. رودخانه كارون پس از طي مسيري طولاني و پيوستن به رودها و ريزابه‌هاي متعدد در 8 كيلومتري شمال غربي شوشتر با رودخانه شور مخلوط و پس از عبور از شوشتر به دو شاخه تقسيم مي‌شود. شاخه غربي پس از مخلوط شدن با رودخانه هورام در بند قير مجدداً بر شاخه غربي متصل شده و در همانجا با رودخانه دز كه بزرگترين و مهمّترين شاخه كارون است در هم مي‌آميزد و با پيمودن پيچ و خم‌هاي بسيار به سوي شهر اهواز جريان مي‌يابد و پس ازآنكه وارد خرمشهر گرديد در شرق شهر خرمشهر به دو شاخه تقسيم مي‌گردد. شاخه غربي به نام بهمنشير رو به جنوب غربي جريان يافته و از طريق خورموسي به خليج فارس مي‌ريزد و شاخه شرقي در جنوب خرمشهر به رودخانه اروندرود مي‌ريزد. اين رودخانه نيز مانند رودخانه کرخه از سرچشمه‌ها تا انتها حيرت‌انگيز و ديدني است.
رودخانه كرخه – استان خوزستان: رودخانه كرخه كه بعد از رودخانه‌هاي کارون و سفيد رود از نظر طول سومين رود ايران است از آبخيزهاي جنوب شرقي کرمانشاه سرچشمه گرفته و پس از طي مسافتي طولاني و پيوستن به ريزابه‌هاي متعددبه رود (قره‌سو) تغيير نام داده و در طول مسير با رودخانه‌هايي مانند تنگ كنشت ، گاماسياب مخلوط گرديده ازدره ميان كوه گلّه و كوه سفيد در غرب به سوي جنوب روان مي‌شود. در اين محل با رودخانه گشاني در هم آميخته و رودخانه سيمره را تشكيل مي‌دهد. رودخانه سيمره پس از طي مسافتي طولاني و پيوستن به رودهاي مختلف ديگر وارد خرم آباد مي‌شود ، رودخانه سيمره از ميان كوههاي شيره غره ، هول ، قلعه سام و پاپله گذشته وارد استان ايلام مي‌گردد. دراين استان نخست با رودخانه چرداول مخلوط مي‌گردد و پس از پيمودن دره نسبتا تنگ و پرپيچ و خم دامنه غربي (كوه گوار) و (لاره) تغيير مسير داده و به سوي جنوب منحرف مي‌شود. اين رودخانه پس از گذشتن از روستاهاي متعدد و پيوستن به رودهاي مختلف با رود آب فتح در هم مي‌آميزد و ازطريق منطقه قلاسوره به دهستان سرخه از شهرستان دزفول وارد مي‌گردد و پس از گذشتن از سرخه نادري به بستر پهناوري داخل مي‌شود و شاخه‌اي از آن به نام شاوور جدا شده و به سوي شهر شوش جريان مي‌يابد و رودخانه اصلي كرخه پس از مخلوط شدن با رودخانه روفايه از 2 كيلومتري شوش عبور مي‌كند و پس از عبور از منطقه‌اي به نام (لحيُزر) در 36 كيلومتري شمال غربي اهواز بسوي جنوب غربي تغيير مسير مي‌دهد و از كنار شهر حميديه گذشته و به دهستان حومه از شهرستان دشت آزادگان وارد مي‌گردد و بعد از آن وارد دهستان دبستان مي‌شود وسپس به شاخه‌هاي متعددي تقسيم شده و به هورالعظيم مي‌ريزد و سرريز آن در فصل‌هاي پر باران به دجله ختم مي‌شود. مسير اين رودخانه از آغاز تا پايان حيرت‌انگيز و بسيار جذاب است.
شهر هاي باستاني - استان خوزستان: روستاي ساساني شمي در شهرستان ايذه ، شهر ساساني در انديمشک ، ويرانه شهر مختارك در رامهرمز، شهر باستاني آسك (كلات) در هنديجان و روستاي صالحك در بهبهان.
تپه‌هاي باستاني - استان خوزستان: هفت تپه ، تپه‌هاي شوش (شهرصنعتگران) در شوش ، تل سود يا رزيني در رامهرمز و تپه‌هاي باستاني گلگير در مسجد سليمان.
پل هاي تاريخي – استان خوزستان: پل‌هاي قديمي استان خوزستان عبارتند از: پل لشكر، پل ساساني بندگرگر در شوشتر، پل حاج خدايي ، پل ساساني يا ارجان در بهبهان ، پل نگين در بخش انديكا در مسجد سليمان ، پل بندبكان دربهبهان ، پل صفوي نفس كش يا شاه علي در شوشتر و پل برد قمچي در انديكا در مسجد سليمان.
كتيبه ها و سنگ نوشته ها – استان خوزستان: سنگ نوشته و نقش‌هاي استان خوزستان عبارتند از: نقش جونگ اژدل يا اژدر ، مجسمه سوسن و كتيبه هاني در ايذه به زمان عيلامي‌ها مربوط است.
مساجد قديمي – استان خوزستان: مساجد قديمي استان خوزستان عبارتند از: مسجد جامع بكان در بهبهان از آثار قرون اوّليه اسلامي ، مسجد شيخ در محله شيخ شوشتر، مسجد لب خندان و مسجد بازار كهنه در دزفول ، مساجد امامزاده حيدر و عمر در بهبهان ، مساجد صعصعه ، شيخ اسماعيل و شيخ معزي در دزفول ، مساجد حسن شوشتر، سلطان محراب ، شاه صفي ، سيد ناصر الدين ، سيد محمد ماهرو و حسين در شهرستان شوشتر.
امامزاده ها – استان خوزستان: بقاع و امام‌زاده‌هاي قديمي استان خوزستان عبارتند از: امام زاده اباذر در بهبهان ، امام زاده سيد حسن در شوشتر، بقعه امام رضا ديمي در شوشتر، بقعه ابودانيال در دزفول ، بقعه پيراسحاق در هفت تپه دزفول ، بقعه پيرروبن در دزفول ، بقعه سيد محمد گياهخوار در شوشتر، بقعه سيد محمّد ماهرو در شوشتر، بقعه شابوالحسن (شامرد در شوشتر) ، بقعه شاه ابوالقاسم در مسجد سليمان ، بقعه عباس علي (عباس عظيم)در دزفول ، بقعه بابا زيد گيلاني در مسجد سليمان ، امامزاده شهسوار ابراهيم در ايذه ، امام‌زاده‌هاي آغابركت ، عنبر و سادات لالي در مسجد سليمان ، بقعه سيد حسن زاهدان در رامهرمز و بقعه پير شجاع در شوش و غيره.
خانه هاي قديمي – استان خوزستان: خانه‌هاي قديمي استان خوزستان عبارتند از: خانه حاج منعم ، امين التجار (امين‌زاده) ، افضل و دورقي در شهرستان شوشتر.
حمام ها و آب انبارهاي قديمي – استان خوزستان: حمام‌ها و آب انبارها استان خوزستان عبارتند از: حمام محله بكان در كناره رودخانه تاب و حمام كرناسيون در دزفول.
آثار تاريخي - استان خوزستان: اهم آثار تاريخي: توعاشقون (اتاق عاشقان) و كلاه فرنگي در شوشتر ساساني ، طاق نصرت ساساني و آرامگاه هرمز ساساني در رامهرمز.
قلعه ها و برج ها - خوزستان: قلعه‌ها و برج‌هاي استان خوزستان عبارتند از: قلعه شاپور ساساني سلاسل ، قلعه رستم عقيلي در شوشتر، قلعه تُل در ايذه ، قلعه تُزك دِز در مسجد سليمان ، قلعه خواجه ، قلعه لِيْت (ريت) در بخش انديكا در شهرستان مسجد سليمان ، قلعه ديزه وِراز فرامرز اشكاني ، قلعه ارك يا ارخ ، قلاع گلاب ، گل و ده مرد در سمت‌شرقي سردشت ، قلعه باستاني بابا سيف در شرق جاده هنديجان.
چشمه ها – استان خوزستان: چشمه‌هاي آبگرم استان خوزستان عبارتند از: چشمه سي زنگر در شوشتر و چشمه و حوض گلگير در مسجد سليمان.
درياچه ها و سدها - استان خوزستان: بندهاي تاريخي استان خوزستان عبارتند از: بند دارا ، بند دختر ، بند قير و بند خاك در شوشتر كه آثار دوره ساسانيان است.
رودخانه ها – استان خوزستان: رودخانه‌هاي استان خوزستان عبارتند از: رودخانه‌هاي خور، نهربهره ، نهرگاهي، شاهور و...در شهرستان اهواز. رودخانه‌هاي آب سر حوض ، آب سوسن ، آب شلا ، ابوالعباس ، اعلا ، بولاواس ، صيدون ، ليراب وآب دم دلي و آب سوسن و مرغاب در شهرستان ايذه. رودخانه‌هاي آب بيد ، آب چم چولي ، آب دز، آب زالكي ، آب‌سرخ ، آب ممك ، آب ميره ، سرخاب ، روفايه ، گلال لب سفيد ، گلال مورت ، ليوس ، بختياري و شورلالي ، گلال و آب‌گوررو در شهرستان دزفول. رودخانه‌هاي آب دره نج ، ابوالفارس ، تلخ ، دره ديم خركن ، دره سليماني ، گزين ، گوپال ، مارون ، ليراب ، سمه ، سوردز گيلي و ماله ، رامهرمز و... در شهرستان رامهرمز. رودخانه‌هاي آب بركه ، آب پيدا ، آب چگامن ، آب دره كولاه ، آب كيارس ، سبز آب ، تيريفي ، تينا ، هركش ، آب شور و... در شهرستان مسجد سليمان.رودخانه نهر شادگان و... در شهرستان خرمشهر.
قله ها و ارتفاعات – استان خوزستان: ارتفاعات خوزستان عبارتند از: كوههاي تپه فولي ، خرفخون ، خنريره ، سربال ، ميش‌داخ و...در شهرستان اهواز. كوههاي آرام ، آهنگري ، بدرنگان ، چلا ، زرين كوه ، سام ، گيلان ، سه پران ، سلطان ابراهيم و... در شهرستان ايذه ، كوههاي بند گلال ، پازنان ، شيبكر ، عربون ، قلعه احمد و محمود و... در شهرستان بهبهان ، كوههاي بيشه بزان ، كيگا ، اسكندر خندان ، پالنگان ، نساراوله ، نودر، آب سوركلي و... در شهرستان دزفول ، كوههاي تنبلان ، قلعه نجف ، دشت كلات و... در شهرستان رامهرمز. كوههاي آب انبار، پيراحمد ، تل ، گچ ، گلك ، هفت چشمه و... در شهرستان شوشتر. كوههاي آسماري ، انبار اسبي ، بابا زاهد ، تل گاوي ، چال ميدان ، گچ نرگس ، نونار ، ابورستان و... در شهرستان مسجد سليمان.
مکان های دیدنی و تاریخی - خوزستان:
پل سفيد(پل معلق)، پل سياه(پل پيروزي)، هتل قو، كارخانه‌ريسندگي و بافندگي، علي بن ميزيار اهوازي، دانشكده ادبيات (سه گوش)، كاروان‌سرا و ساباط معين التجار، پل بند شادروان اهواز، بافت قديمي اهواز و خانه قديمي ماپار برخي از ديدني هاي اين منطقه را تشكيل مي دهند.
صنايع و معادن - خوزستان:
از نظر صنعتی شهرستان اهواز شاهرگ حياتی استان خوزستان محسوب می شود ودر آن كارخانه‌هاي و كارگاه های‌بزرگ صنايع‌غذايی، معدنی، فلزی، شيميايی تاسيس شده است. رونق كشاورزی و صنايع در منطقه سبب رونق بازرگانی‌شده و انواع توليدات صنعتی از قبيل ورق آهنی، لوله، پروفيل، پارچه متقال، مخازن تحت فشار و مبدل‌های حرارتی، انواع آهن آلات، نفت و توليدات كشاورزی مانند گندم، جو، تره بار، خرما از مهم‌ترين صادرات اين منطقه محسوب می شود.
کشاورزی و دام داری - خوزستان:
اقتصاد شهرستان اهواز بر اساس صنعت، كشاورزی و دام داری استوار است. از دير باز كشاورزی در حوالی اهواز رواج فراوان داشته و سابقا زمين های رسوبی و حاصل خيز اهواز بوسيله سدهای بزرگ «بند قير» و سد اهواز آبياری می شده اند و در ساليان اخير با بستن سد كارون اراضی فراوانی به زير كشت رفته اند. از عمده ترين فرآورده های كشاورزی اهواز خرما، نيشكر، گندم، جو، برنج، تره بار را می توان نام برد كه از اين ميان خرما، نيشكر و تره بار جنبه صادراتی دارند. دامداری نيز از فعاليت های قابل توجه اين شهرستان به شمار می رود كه البته از توليدات دامی، 80 درصد به مصرف نيازمندی های محلی می رسد و مازاد آن به شهرهای مجاور صادر می گردد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - خوزستان:
اهواز قديمی ترين شهر خوزستان است كه در كتيبه های باستانی از آن نام برده شده است. نام اهواز در ابتدا (دوره عيلاميان) «اوكسين» بوده و سپس درزمان ساسانيان به «هرمز شهر» تبديل شده است. مورخين بنای آن را به اردشير بابكان و عده ای نيز به دوران حكومت شاپور اول و از طرفی به دوران هخامنشيان نسبت می دهند. نام اهواز با كالای شكر و پارچه در همه جهان مشهور و به بزرگی موصوف بود وبه همين جهت بعد از حمله اعراب به ايران نام آن به سوق الاهواز يعنی بازار هوزی ها تبديل شد. البته اصل و ريشه هوز اشاره به قبيله ای بوده كه در اهواز زندگی می كردند و نيز به معنی نيشكر هم آمده است. ساسانيان بناهای زيادی در اهواز و پل ها و سدهايی بر روی كارون بنا کردند، اما از قرن ششم به بعد به علت خراب شدن سدها از جمله سد شادروان و نيز جنگ ها و اغتشاشات داخلی، اهواز ويران شد و در زمان ناصرالدين شاه قاجار به رونق دوباره ای دست يافت. علت رونق اين منطقه حفر كانال سوئز در مصر و توجه اروپاييان به منظور بهره برداری سياسی به جنوب ايران بود كه تحولاتی را در بازرگانی اين شهر بوجود آورد. ناصرالدين شاه از اين فرصت برای گسترش كشتيرانی برروی كارون استفاده كرد و توسط والی خوزستان در كنار اهواز قديم بندر گاهی به نام بندر«ناصريه» ايجاد كرد ولی سال های بعد اين شهر نام قديمی خود اهواز را باز يافت.
آثار تاریخی - اهواز:
گورستان زرتشتيان - اهواز: در كوهستان شرقي اهواز دخمه‌هايي در دل كوه تراشيده شده كه مدفن زرتشتيان اهواز در دوران پيش از اسلام است. وضع موجود دخمه‌ها چنين مي‌نمايد كه شايد ابتدا معبدي بوده باشند كه بعدها به مدفن مردگان تبديل شده‌اند.
جغرافیای طبیعی - اهواز:
تالاب هورالعظيم - سوسنگرد - اهواز: طول اين هورعظيم 100 كيلومتر و عرض آن 75- 15 كيلومتر است. از طرف مغرب به وسيله رودخانه دجله ، از طرف مشرق بوسيله جلگه صاف ايران محدود شده است. سراسر هور از ني پوشيده است. عمق آب آن در كناره‌هاي هور كم و در وسط آن بيش از 7 متر است. حركت در هور با قايق‌هاي مخصوص انجام مي‌گيرد. طبيعت هور و زندگي مردم پيرامون آن بويژه از نظر مردم‌شناسي جالب توجه است.
