گناباد:
گناباد:
شهرستان گناباد در 1091 كيلومتري تهران و در يك منطقه دشتي واقع شده است. رشته ارتفاعاتي ازمغرب به مشرق آن كشيده شده و آب و هواي آن نسبتاً گرم است. گناباد از شهرهاي قديمي ايران است كه بناي آنرا به پادشاهان هخامنشي نسبت مي‌دهند. اين شهر در اوايل حكومت صفويان محل نزاع صفويان با ازبكان بود. گناباد در اوايل قرن سيزدهم توسط ايل شيباني از مخالفان سلسله قاجار تصرف شد و شهر آسيب‌هاي فراوان ديد ، ولي مجدداً نوسازي شد و توسعه يافت. آثار بجامانده اين شهر به قرن هفتم هجري قمري تعلق دارد.
مردم گناباد اصيل و ايرانی هستندو به زبان فارسی و لهجه شيرين خراسانی سخن می گويند. همه مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفری هستند.گنابادی ها مردمانی استوار، سخت كوش و مهمان دوستند. جمعيت شهرستان گناباد در سرشماری عمومی نفوس ومسكن سال 1375 هـ . ش، 103.625 نفر بوده است كه از اين شمار 51.590 نفر مرد و 52.035 نفر زن بوده اند. مهم‌ترين صنايع‌دستي‌اين‌شهرستان سفال‌گري و سراميك‌سازي، فرش‌بافي، نمدمالي، گليم‌بافي، رنگرزي، سنتي بافندگي پارچه و دستار، سبدبافي، كارهاي چوبي است. قالي‌هاي اين شهرستان با طرح‌هاي مشهدي و محلي و بلوچي و در رنگ‌هاي قرمز، لاكي، قهوه اي و … عرضه مي‌شود.
سفال‌گري و سراميك سازي در شهرستان گناباد بسيار رواج دارد در كارگاه‌هاي اين شهرستان در روستاي هند در يك كيلومتري شمال شهر گناباد قرار دارند. مواد اوليه در تهيه سفال و سراميك عبارتند از: گل‌رس، لعاب، رنگ، مواد سوختي، مهم‌ترين توليدات اين كارگاه عبارتند از: كاسه سفيد، قهوه اي، زيرسيگاري، قندان، شكلات خوري، پياله و استكان و نعلبكي، پارچ و ليوان، بشقاب كوچك، كشك سياسي، كاسه و بشقاب بزرگ. بازار فروش اين محصولات در گذشته بيش‌تر به خود گناباد اختصاص داشته است. گليم را پلاس نيز مي گويند بافت آن در كارگاه‌هاي افقي و در روي زمين است به واسطه رونق فرش بافي گليم بافي و تهيه نمد رنگرزي هم رونق دارد. گليم مرغوب از پشم و گونه نامرغوب از رشته پتوهاي كهنه با رنگ آميزي استفاده مي‌شود. نمد نيز از ديگر صنايع دستي اين منطقه به شمار مي‌آيد. نمد در اصل گونه اي فرش است كه از پشم تهيه مي‌شود و از رخنه رطوبت و سرما جلوگيري مي كند نمد براي مصرف هاي گوناگون و نقش هاي رنگارنگ است. توليد سبد و حصيربافي كه ماده اوليه ان كم ارزش است مواد اوليه اين توليد كاه، شاخه هاي نازك درختان است.
مکان های دیدنی و تاریخی - گناباد:
آرامگاه‌جغتای، امام‌زاده‌سلطان عابد، جامع‌عتيق جويمند، دژ دختر، دژ رستم، دژ فرود، گورپيران ويسه، گور ميثور و مسجد جامع گناباد از مكان هاي تاريخي و ديدني اين شهرستان به شمار مي روند.
صنايع و معادن - گناباد:
از صنايع ماشينی‌‌اين‌شهرستان می توان از كارخانه‌های ماكارونی، ملامين‌سازی، سنگ‌بری، واكس، كاشی سازی، آجرفشاری، و … نام برد. از صنايع دستی اين شهرستان مي توان فرش بافی، نمدمالی، گليم بافی، رنگرزی، سنتی، سفال‌گری و سراميك، بافندگی پارچه‌و‌دستار،سبدبافی،كارهای‌چوبی‌و‌صابون‌پزی را نام برد.
مهم‌ترين‌صنايع‌دستي‌اين‌شهرستان سفال‌گري و سراميك‌سازي، فرش‌بافي، نمدمالي، گليم‌بافي، رنگرزي، سنتي بافندگي پارچه و دستار، سبدبافي، كارهاي چوبي است. قالي‌هاي اين شهرستان با طرح‌هاي مشهدي و محلي و بلوچي و در رنگ‌هاي قرمز، لاكي، قهوه اي و … عرضه مي‌شود. سفال‌گري و سراميك سازي در شهرستان گناباد بسيار رواج دارد در كارگاه‌هاي اين شهرستان در روستاي هند در يك كيلومتري شمال شهر گناباد قرار دارند. مواد اوليه در تهيه سفال و سراميك عبارتند از: گل‌رس، لعاب، رنگ، مواد سوختي، مهم‌ترين توليدات اين كارگاه عبارتند از: كاسه سفيد، قهوه اي، زيرسيگاري، قندان، شكلات خوري، پياله و استكان و نعلبكي، پارچ و ليوان، بشقاب‌كوچك، كشك سياسي، كاسه و بشقاب بزرگ. بازار فروش اين محصولات در گذشته بيش‌تر به خود گناباد اختصاص داشته است. گليم را پلاس نيز مي گويند بافت آن در كارگاه‌هاي افقي و در روي زمين است به واسطه رونق فرش بافي گليم بافي و تهيه نمد رنگرزي هم رونق دارد. گليم مرغوب از پشم و گونه نامرغوب از رشته پتوهاي كهنه با رنگ آميزي استفاده مي‌شود. نمد نيز از ديگر صنايع دستي اين منطقه به شمار مي‌آيد. نمد در اصل گونه اي فرش است كه از پشم تهيه مي‌شود و از رخنه رطوبت و سرما جلوگيري مي كند نمد براي مصرف هاي گوناگون و نقش هاي رنگارنگ است. توليد سبد و حصيربافي كه ماده اوليه ان كم ارزش است مواد اوليه اين توليد كاه، شاخه هاي نازك درختان است.
کشاورزی و دام داری - گناباد:
فرآورده های كشاورزی گناباد و آبادی های پيرامون آن عبارتند از : غلات، گياهان علوفه ای، عدس، ماش، لپه، سبزی، دانه‌های روغنی، محصولات جاليزی، چغندرقند، پنبه، زيره، زعفران، درختان ميوه، چون سيب، گلابی، به، گيلاس، انار، انجير، توت، انگور، زرشك، بادام، پسته، گردو، فندق.بيش‌تر خانواده های كشاورز، همراه با كارهای كشاورزی، گوسفند، بز، گاو، شتر، و اسب نيز پرورش و نگاه‌داری می كنند. پرورش مرغ برای توليد گوشت، تخم مرغ، و پر يكی از منابع مهم درآمد مردم اين ناحيه به شمار می آيد. در گناباد پرورش كرم ابريشم از گذشته رايج بوده است. در حال حاضر نيز پرورش كرم ابريشم رواج زيادی دارد. هم چنين با توجه به فراوانی باغ های ميوه، كشت شبدر و يونجه، زعفران، … پرورش زنبور عسل رايج است.
مشخصات جغرافيايي - گناباد:
شهرستان گناباد، با پهنه‌ای حدود 9715 كيلومتر مربع، در مركز خراسان رضوي، از نظر جغرافيايی در 34 درجه و 21 دقيقه پهنای شمالی و 58 درجه و 42 دقيقه درازی خاوری و بلندی 1150 متر از سطح دريا قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان های تربت حيدريه و كاشمر، از خاور به شهرستان خواف، از باختر به شهرستان فردوس، و از جنوب به شهرستان های قاينات و فردوس محدود است. آب و هوای گناباد به دليل قرار گرفتن در كنار كوير و دوری از دريا، بيابانی و گرم وخشك است. بيش ترين درجه حرارت در اين شهرستان، در تابستان، 47 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان، 17 درجه زير صفر است. بخش های كوهستانی شهرستان گناباد جزء نواحی خوش آب و هوا و ييلاقی شمرده می شود و بلندی های ميان سنو و كاخك برف گير و زمستان ها پوشيده از برف است. ميانگين بارندگی سالانه، حدود 160 ميلي‌متر اندازه گيری شده است.
راه های مهم گناباد عبارتند از :
1- راه يزد – طبس – فردوس – گناباد، به درازای 675 كيلومتر
2- راه فردوس – گناباد، به درازای 72 كيلومتر
3- راه گناباد – تربت حيدريه – مشهد، به درازای 265 كيلومتر
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - گناباد:
درباره علت نام‌گذاری گناباد، داوری های گوناگونی ابراز شده است. برخی آن را در اصل «گون آباد» مرکب از «گون» ترکی (به معنای‌خورشيد) و «آباد» دانسته و نام را وسيله‌ای برای انتساب محل به خورشيد دانسته اند. بعضی نيز آن را «گيو آباد» دانسته بر اين باورند كه گيو، پسر گودرز آن را بنا كرده است. ديگر آراء نيز هر يک نام شهر را به واژه ای منسوب دانسته اند. همانند «کان آباد» که به کان های موجود در منطقه اشاره می کند، و «گون آباد» که به فراوانی گياه «گون» در محل دلالت دارد. گناباد را در گذشته «جويمند» نيز گفته اند. گناباد پيش از اسلام، گذرگاه درونی فلات ايران و بخش های خاوری آن، محل برخورد ميدان جنگ لشگريان ايران و توران بوده است كه «جنگ يازده رخ» در آن روی داده است. گناباد از مناطق كهن ايران است و بنای آن را به شاهان هخامنشی نسبت داده اند. اين شهر درحدود سال 31 هـ . ق، به دست مسلمانان افتاد. در دوران سلجوقی و خوارزمشاهی آباد و از اعتبار و اهميت ويژه ای برخوردار بوده است. گناباد در دوره تيموريان نيز اهميت داشت و بر پايه نوشته نورالدين لطف الله، سرشناس به حافظ ابرو، حاكمان ايالت قهستان در آن می نشستند. در همين دوره است كه دومين مسجد دو ايوانی اين ناحيه در بجستان ساخته شد. گناباد در اوايل حكومت صفوی، مدت ها محل نبرد بين ايران و اوزبكان بود، با اين حال در اين دوران، مورد توجه بود و گسترش يافت. بناهايی چون امام زاده سلطان محمد عابد (ع)، كاخك، مسجد جامع گناباد، آب انبار و كاروان‌سراهای شاه عباسی، بيان‌گر اين داوری است.
اماکن مذهبی - گناباد:
امامزاده احمد - گناباد: اين آرامگاه در قريه بيمَرغ در 25 كيلومتري گناباد واقع شده است. مزار امامزاده احمد به شكل برج ، هشت ضلعي است. گنبد مقبره با كمك گوشواره‌ها و به بلندي 4 متر استوار گرديده است. ديوارهاي داخلي بنا داراي نقاشي‌ها و طرح‌هاي اسليمي و يك قرنيز به ارتفاع 40 سانتي متر است. بناي امامزاده از آثار دوره صفوي است. در كتيبه ورودي بنا ، به مرمت آن در قرن سيزدهم اشاره شده است. امامزاده احمد را فرزند موسي بن جعفر(ع) مي‌دانند.
امامزاده سلطان محمد عابد - گناباد: اين آرامگاه در شهر كاخك ، در 24 كيلومتري جنوب گناباد قرار دارد. محمد بن جعفرالصادق (ع) عموي بزرگوار امام رضا(ع) است كه به (محمد العابد) شهرت داشته است. بنا به روايتي ، اين‌بنا توسط اميرعبدالله توتي در اواخر دوره سلجوقي ساخته شده است و در دوره‌هاي تيموري و صفوي مورد تعمير قرار گرفته است. بر سردر ايوان شمالي كتيبه‌اي به خط عليرضا عباسي قرار دارد كه تاريخ 980 و نام شاه اسماعيل صفوي را نشان مي‌دهد. اين بنا در زلزله شهريور 1347 خورشيدي صدمه ديد و بعدها بازسازي شد. بناي مقبره عبارت است از يك تالار مربع با درگاهي در وسط هر ضلع ، دو تالار مستطيل شكل در شرق و غرب تالار، يك ايوان در وسط جبهه شمالي و دو ايوانچه در طرفين و يك فضاي بدون سقف در جلوي ايوان. فرم كلي مقبره از خارج مكعب مستطيل بنظر مي‌رسد. بالاي اين مكعب ، با بقيه گوشواره‌ها و طاق نماها به كثير الاضلاع تبديل شده و گنبد بر آن قرار گرفته است. مصالح عمده بنا را آجر و گچ و ساروج تشكيل مي‌دهد و در تعميرات اخير آن ، سيمان نيز به كار رفته است. در وسط تالار مربع شكل ، صندوق زيباي قبر قرار دارد كه از پايين به بالا ، با يك ازاره و يك سطح مشبك و يك كتيبه مزين گرديده است.
بقعه سلطان – گناباد: سلطان محمد بن حيدر محمد، ملقب به سلطان علي شاه عارف و مؤسس سلسله گنابادي و از فضلاي نيمه دوم قرن سيزدهم و ربع اول قرن چهاردهم هجري قمري است. مجموعه بناي كنوني عبارت است از: چهار صحن سنگ فرش شده بنام‌هاي پايين ، بالا ، كوثر و فردوس ، دو حوض آب با لبه‌هاي سنگي ، گنبد همراه با كتيبه دور آن شامل سوره فتح و جمله (لااله‌الاالله) و اسامي پيغمبران مرسل وائمه و تكرار جمله محمدرسول الله و چهار مناره در چهار زاويه بنا ، چهار كفش كن و يك برج ساعت ، ايوان و اتاق مقبره و چهار درِ منبت‌كاري شده و حجراتي بر گرد صحن‌ها. باني اين بنا حاج سلطان حسين تابنده رضا علي شاه و معمار آن حاج محمد ابراهيم بيدختي است. در ميان مقبره دو سنگ قبر وجود دارد يكي به حاج شيخ محمد حسن صالح علي‌شاه متوفاي 1345 خورشيدي و ديگري به عارف سلطان محمد علي شاه تعلق دارند. مزار سلطان علي شاه توسط استاد عبد الولي و سنگ مزار صالح علي شاه توسط غلامحسين اصفهاني حجاري شده است.
آثار تاریخی - گناباد:
آتشکده گناباد – گناباد: درآبادي‌هاي پيرامون آبادي گيسور واقع در شهرستان گناباد ، آتشكده‌اي وجود دارد كه از دوران هخامنشيان بر جاي مانده است. در اطراف اين آتشكده چند قلعه باستاني بنام‌هاي دختر شورآب ، قبر پيران ويسه و پشن قرار گرفته‌اند. اين قلعه‌ها به دوره‌هاي پيش از اسلام و بعد از اسلام تعلق دارند.
آرامگاه جغتين گيسور - گناباد: اين بنا در قريه گيسور، در 72 كيلومتري شمال شرقي گناباد واقع شده است. اين بنا در زمره مقابر دوره مغول است و احتمالاً به يكي از شاهزادگان يا صاحب منصبان آن سلسله تعلق دارد. نقشه اين‌بنا در داخل مربع و در خارج هشت ضلعي و مشتمل بر يك تالار مربع به ابعاد هر ضلع ۶/۷۳ متر، چهار درگاه درچهار ضلع ، چهار ايوان در چهار ضلع خارجي، چهار طاق نما و چهار جفت جرز شش ضلعي غير منتظم درطرفين ايوانها مي‌باشد.
