تایباد:
تايباد:
اين شهرستان از دو بخش جلگه‌اي و كوهستاني تشكيل شده است. آب و هواي تايباد بياباني و نيمه بياباني و نيمه خشك و در بخش جنوبي زمستان‌هاي سرد و تابستان‌هاي معتدل دارد. وجه تسميه تايباد را به مفاهيم پاكان ، نيكان و مردان نيكو نسبت داده‌اند.
ناحيه تايباد يا همان ناحيه باخزر، در دوران پيش از تاريخ و هم چنين در دوران های گوناگون پادشاهی ايرانيان، وجود داشته زير نظر شاهان ايرانی، چون هخامنشيان و اشكانيان و پس از آن ساسانيان اداره می شده است.مردم تايباد از دير باز تاكنون سخت كوش، با فرهنگ، متدين، نيكوكار، و مهمان نواز بوده اند. مردانی بزرگ و سرشناس چون علی حسن باخزری، كه وزارت شاهان سلجوقی را داشت، شيخ المشايخ سيف الدين و … در اين ديار پرورش يافته و به مردم خدمت كرده اند. مردم تايباد از تبار آريايی و ايرانی الاصل هستند. زبان آنان فارسی با گويش محلی است. همه مردم اين شهر مسلمان و پيرو مذهب سنی و شيعه جعفری هستند. مهم‌ترين صنايع دستي اين شهرستان قاليچه بافي و پرورش كرم ابريشم رايج است. از روزگار كهن قالي‌بافي در اين شهرستان رايج بوده است مواد اوليه قالي در اين شهرستان با پشم گوسفندان تهيه مي‌شود. هم چنين از گذشته هاي دور پرورش كرم ابريشم در اين شهرستان رايج بوده است ركن الدوله در روزگار قاجار به اين شهر سفر كرده است مي نويسد: «تايباد قلعه معتبر و آبادي است ابريشم هم جاي عمل مي آيد وخالي از امتياز نيست». برج كلات در نزديكی روستای كلات، ميان تايباد و خواف، كاروان‌سرای شاه عباسی و مسجد و آرامگاه شيخ زين الدين تايبادی مهم ترين ديدني هاي اين منطقه را تشكيل مي‌دهند.
مکان های دیدنی و تاریخی - تایباد:
برج كلات در نزديكی روستای كلات، ميان تايباد و خواف، كاروان‌سرای شاه عباسی، مسجد و آرامگاه شيخ زين الدين تايبادی مهم ترين ديدني هاي اين منطقه را تشكيل مي‌دهند.
کشاورزی و دام داری - تایباد:
فرآورده‌های مهم كشاورزي اين شهرستان عبارت اند از : تره بار، زيره، گندم، جو، پنبه، چغندر قند، زردآلو، انگور، توت، انار و انجير. دام‌داری نيز به گونه سنتی رواج دارد‌ولی فرآورده های آن، جنبه صادراتی نداشته و از پشم دام برای قاليچه بافی استفاده می شود.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - تایباد:
تايباد در‌گذشته «مغول‌آباد» «باخرز»، «طيبات»، «طايباذ»، «تائی آباد»، «تايب آباد»، «تاياباد»، «تاياباذ»، خوانده می‌شده است. نام نخستين اين شهر «مغول آباد» بوده، كه مغولان در اوايل سده 7 هـ . ق هنگام ورود به اين ناحيه، آن را به نام خود خواندند. بعدها اين محل، در اثر شيوع طاعون خالی از سكنه و ويران گرديد. سال ها بعد، بار ديگر مردم در آن جا ساكن شده شهر را آباد کردند. نام «طيبات» به سبب سکونت شمار زيادی از عالمان، عارفان و مردان پاك از جمله شيخ زين الدين ابوبكر - پير تيمورلنگ - در اين شهر به آن اتلاق شده است. مردم محل بر اين باورند، كه در شهر تايباد و پيرامون آن، بادی می‌وزد، كه مدت وزش آن در يك شبانه روز، (24 ساعت) دوازده ساعت است، يعنی نيمی از يك شبانه روز، كه آن (12 ساعت) را « تای» می نامند. از اين رو به اين شهر «تای باد» گفته اند.
ناحيه تايباد يا همان ناحيه باخرز، در دوران پيش از تاريخ و هم چنين در دوران های گوناگون پادشاهی ايرانيان، وجود داشته زير نظر شاهان ايرانی، چون هخامنشيان و اشكانيان و پس از آن ساسانيان اداره می شده است. پس از لشكركشی مسلمانان، اين ناحيه در 31 هـ . ق، به تصرف عرب ها در آمد، و پس از آن طاهريان، صفاريان و سپس سامانيان، بر خراسان، از جمله تايباد چيره شدند. تايباد در سده 6 هـ . ق دستخوش تاخت و تاز غزان قرار گرفت، و در آغاز سده 7 هـ . ق، گرفتار حمله خانمانسوز مغول گرديد، سپس تيمورلنگ، مردم اين ديار را به خاك و خون كشيد، با همه اين بلاها، ديری نپاييد كه بر ويرانه های خاك اين سرزمين بار ديگر بناها برافراشته شد و آبادانی گذشته را اندك اندك باز يافت، و در سده 13 هـ . ق، به اوج خود رسيد.
در دوران قاجاريان ناحيه باخرز (تايباد) توسط خان ها و رؤسای عشاير، به ويژه ايل هزاره، اداره می شد. در اوايل دوران پهلوی، هزاره ها بر ضد حكومت مركزی قيام كردند، از اين رو در 1312 هـ . ش، زمين های محمد يوسف هزاره (صولت السلطنه) - رييس ايل هزاره - با زمين هايی در يزد و فارس جابه جا شد و به آن حدود تبعيد شدند. پس از شهريور 1320 هـ . ش و ورود متفقين به خاك ايران، صولت السلطنه از فرصت استفاده كرده به خراسان بازگشت و در بهمن 1320 هـ . ش، تايباد را اشغال و سپس ديگر نقاط باخرز را گرفت. وی با فرستادن نيرو در چند روز بعد شكست خورد و به كلات نادری گريخت و در 29 اسفند 1320خورشیدی به همراه خانواده خود تسليم شد.
مشخصات جغرافيايي - تایباد:
شهرتايباد، مركز شهرستان تايباد، با پهنه‌ای حدود 970 هكتار، در خاور استان خراسان رضوي، در مسير راه مشهد – اسلام قلعه واقع شده و از نظر جغرافيايی در 33 درجه و 44 دقيقه و 30 ثانيه پهنای شمالی و 60 درجه و 46 دقيقه و 15 ثانيه درازای خاوری و بلندی 180 متری از سطح دريا قرار دارد. شهرستان تايباد، با پهنه ای حدود 5084 كيلومتر مربع، در شمال خاوری استان خراسان رضوي، در كنار مرز ايران و افغانستان قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان تربت جام، از باختر به شهرستان تربت حيدريه، از جنوب به شهرستان خواف و از خاور به افغانستان محدود است و هریرود در اين ناحيه، مرز ايران و افغانستان را مشخص می سازد. هوای شهر تايباد معتدل و خشك است و بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها، 40 درجه بالای صفر و كمترين آن در زمستان ها، 9 درجه زير صفر است. ميانگين بارندگی ساليانه اين شهر، به 240 ميلي‌متر می رسد. راه هاي دسترسي به اين منطقه عبارت اند از:
1) راه تايباد – تربت جام، به درازای 62 كيلومتر.
2) راه تايباد – اسلام قلعه، به درازای 20 كيلومتر.
3) راه تايباد – سنگان، به درازای 67 كيلومتر.
اماکن مذهبی - تایباد:
مسجد مولانا - تايباد: مسجد و مزار مولانا شيخ زين الدين در تايباد واقع شده است. باني اين مسجد پير احمد خوافي وزير شاهرخ بهادر تيموري در سال 848 هجري قمري اين مسجد را بنا نهاده است. اهميت اين بنا به كتيبه‌هاي زيباي سردر، كاشي كاري معرق و حواشي آن مربوط است. كتيبه منظومي به خط نستعليق بر روي سنگ نقر شده و در بالاي سر قبر قرار داده شده است. اين كتيبه حاكي از اين است كه معجر مشبكي از سنگ رخام در سال 1030 هجري قمري از طرف خواجه درويش نامي براي قبر شيخ زين الدين علي ساخته شده است. اين معجر هم اينك در خارج مسجد و جلو ايوان نصب شده است. اين بنا در زمره آثار تاريخي به ثبت رسيده است.
مسجد غياثيه شاهرخ - تايباد: اين مسجد در تايباد واقع شده است و در سال 848 هجري قمري در زمان شاهرخ شاه احداث شده است. مسجد غياثيه شاهرخ واجد ارزش‌هاي معماري ، كاشي كاري و تزئيناتي است.
آرامگاه مولانا زين الدين ابوبکر تايبادي - تايباد: زين‌الدين ابوبكر، يكي از صوفيان برجسته قرن هشتم هجري است كه در سال 791 هجري قمري وفات يافته است. مقبره مولانا زين الدين ابوبكر، در ابتداي جاده تايباد به خواف واقع شده است. بر اطراف مرقد ، معجري كشيده شده است و دو لوح سنگي خاكستري رنگ ، يكي بر روي قبر و ديگري دربالاي سر آن بصورت افراشته قرار داده شده‌اند. معجر خاكستري در سال 1030 هجري قمري توسط شخصي بنام (خواجه درويش) تقديم مزار شده است. در برابر مزار مزبور، بناي مجللي وجود دارد كه در سال 848 هجري قمري توسط پيراحمد خوافي - وزير شاهرخ ، پسر تيمور - جهت مسجد و نماز خانه بنا گرديده است. در شرق مقبره مولانا ، در ميان قبرستاني بنايي قرار دارد كه به مقبره شيخ زين الدين علي - پدر شيخ زين الدين ابوبكر - منسوب است.
آثار تاریخی - تایباد:
آرامگاه خواجه عبدالله - تايباد: مقبره شيخ يا خواجه عبدالله در كنار ويرانه‌هاي تاريخي مالن در باخزرواقع شده است. اين بنا به ابعاد 10/9×70/12 متر ، شامل ايواني به ارتفاع 80/7 و عرض 20/7 متر با گنبدي كاربندي شده در جلو و گنبد خانه‌اي با گنبدي گوشه سازي و كاربندي در پشت آن است. شهاب‌الدين عبد الله (ازاولاد علي بن حسن باخرزي) در سال 827 هجري قمري وفات يافته است. اين بنا احتمالاً در اواخر قرن نهم يا اوايل قرن دهم هجري قمري و احتمالاً توسط علاء الدين علي صانعي باخرزي وزير سلطان حسين بايقرا ساخته شده است.
