تهران:
تهران:
اين شهر، قبل از دوره صفويان ، يكي از روستاهاي ري بود. در زمان حمله مغول شهرري ويران و عده زيادي از جمعيت آن به روستاي تهران مهاجرت كردند و موجبات رشد و گسترش آن را فراهم آوردند. در دوره صفويه ، شاه طهماسب صفوي اين شهر را به پايتختي خود برگزيد و در اين دوره ، 114 برج به تعداد سوره‌هاي قرآن در تهران بنا كردند و زير هر برج يك سوره قرآن قرار دادند و چهار دروازه شميران ، قزوين ، دولاب و حضرت عبدالعظيم در اين دوره ساخته شده بود.
در دوره قاجاريه نيز اين شهر پايتخت رسمي ايران بود و آثار بسياري درآن ساخته شده. در دوره ناصر الدين شاه نقشه شهر تهران توسط ميرزا يوسف مستوفي الممالك طراحي شد. دردوره پهلوي تهران همراه با نوسازي توسعه يافت. در حال حاضر شهر تهران پايتخت ايران و يكي از بزرگترين شهرهاي جهان است.
موزه آزادي - تهران: اين مجموعه در داخل برج ميدان آزادي واقع شده و در آن اشياي مختلفي از دوران قبل ازميلاد ، هخامنشي ، اشكاني ، ساساني و دوره‌هاي اسلامي مانند اشياي سفالين ، ظرف‌هاي مفرغي ، تابلوهاي نقاشي و فرش به نمايش گذاشته شده است.
موزه هنرهاي معاصر - تهران: ساختمان موزه هنرهاي معاصر كه در خرداد 1356 خورشيدي افتتاح شد ، درخيابان كارگر شمالي و جنب پارك لاله قرار دارد. اين موزه سه طبقه داراي 9 نگارخانه با آثاري از پابلوپيكاسو، پل گوگن ، كلودو مونه و ژورژبراك ، كتابخانه و واحد سمعي و بصري است. در باغ مجسمه موزه هنرهاي معاصر، آفريده‌هايي از مارينوماريني ، پرويز تناولي ، رنه مارگريت ، هنري مور، الكساندر كالدر، آلبرتوجاكومتي ، ماكس‌بل ، ادوارد چيليدا ، و نوريوكي خاراگوچي گرد آورده شده است.
موزه فرش ايران - تهران: ساختمان موزه با معماري شكيل با آذين‌هاي نماي بيروني شبيه به دارقالي ، در شمال پارك لاله بنا شده است. سطح قسمت نمايشي آن 3400 متر مربع مشتمل بر دو تالار نمايش قالي و گليم است. موزه فرش ايران كه در سال 1356 خورشيدي افتتاح شد ، كتابخانه‌اي با 3500 جلد كتاب دارد. مجموعه موزه فرش شامل نمونه‌هاي قالي ايران از قرن 9 هجري قمري تا دوره معاصر است و در حدود 135 تخته از شاه كارهاي فرش ايران در تالار طبقه همكف به نمايش در آمده است. هنر قالي بافي در ايران ، با توجه به قالي 2500 ساله (پازيريك) كه در سال 1949 ميلادي در جنوب سيبري كشف شد ، از قبل از دوره هخامنشي وجود داشته است.
موزه هنرهاي تزئيني ايران - تهران: اين موزه در سال 1338 خورشيدي بنياد نهاده شد. ساختمان موزه چهار طبقه دارد و آثاربه نمايش درآمده در آن عبارتند از: طبقه همكف: در اين طبقه مجموعه‌اي زيبا از منبت و معرق و خاتم كاري به شكل ميز و صندلي و كمد و ويترين را به نمايش گذاشته‌اند. طبقه اول: بافته‌ها و دوخته‌هاي سنتي ايران از انواع زربفت ، زري خطاطي ، زري گل برجسته ، زري لپه باف و انواع مخمل ، ترمه ، قلم كار، انواع قاليچه ، گليم و جاجيم در اين طبقه به نمايش درآمده است. همچنين بخشي بزرگ ازنمايشگاه به آثار سوزن دوزي و شاخه‌هاي ديگر آن اختصاص دارد. طبقه دوم: اين طبقه شامل پنج بخش خاتم ، منبت ، لاكي ، فلز و شيشه است. در اين طبقه انواع قاب آيينه ، جعبه ، رحل ، قلمدان و سرچسبدان و زيورهاي مختلف سده‌هاي دوازده تا چهارده هجري قمري ، انواع شيشه از دوران پيش از اسلام تا سده چهارده هجري قمري به نمايش گذاشته شده است. طبقه سوم: در اين طبقه نقاشي‌ها و مينياتورهاي مكتب‌هاي هرات ، تبريز ، شيراز، اصفهان و قزوين به نمايش گذاشته شده است. از جمله اين آثار صفحاتي از كتاب عجايب المخلوقات ، خسرو و شيرين نظامي ، خاوران نامه ابن حسام و شاهنامه فردوسي است.
موزه ملي ايران باستان - تهران: موزه ملي يا ايران باستان با 2744 متر مربع زيربنا ، نخستين موزه علمي ايران است كه آثاري از هزاره ششم پيش از ميلاد تا دوره اسلامي را در خود جاي داده است. اين بنا زير نظر آندره گداردر فاصله سالهاي 1316 - 1314 خورشيدي ساخته شد. اين موزه دو طبقه داراي تالار سخنراني ، تالار نمايش ، كتابخانه و... است. طبقه اول موزه به آثار پيش از تاريخ و دوره تاريخي اختصاص دارد و در طبقه دوم آثار دوران اسلامي به نمايش گذاشته شده است. اين موزه براي تعميرات اساسي تا سال 1366 خورشيدي تعطيل بود و در اين سال با نام (موزه‌ملي ايران) بازگشايي شد و فعاليت خود را آغاز كرد. آثار مهم و با ارزش اين موزه عبارتند از: قرآن‌هاي سده‌هاي سوم تا سيزدهم هجري ، مجموعه 61 سكه طلاي دوران ساماني و آل‌بويه ، مجموعه سكه‌هاي نقره دوره‌هاي‌ساماني ، آل‌بويه ، غزنوي و غيره. اين موزه داراي مجموعه‌اي از كتاب‌ها و نشريات در زمينه‌هاي تاريخ ، باستان‌شناسي و هنر ايران وكشورهاي همجوار به زبان‌هاي مختلف جهان است.
موزه و كتابخانه ملك - تهران: اين موزه ، ده هزار متر مربع زير بنا دارد و مشتمل بر تالارها ، مخزن كتابخانه ، اطاق‌ميكروفيلم ، قرائت خانه و مركز خدمات رايانه‌اي است. اين كتابخانه 40 هزار جلد كتاب دارد و سرپرستي آن با آستان قدس رضوي است ، موزه ملك در محوطه باغ ملّي و در جنب وزارت امور خارجه قرار دارد. آثار اين موزه عبارتند از: قالي‌هاي پشمي و ابريشمي دوره قاجار، سكه‌هاي طلا و نقره دوره هخامنشي تا قاجار، ميز و صندلي چوبي ، قلمدان و تابلوهاي دوره صفوي تا قاجار و انواع خط ، تمبر، كتاب.
موزه هنرهاي ملي - تهران: سر در ورودي اين موزه كاشي كاري شده و در چوبي بزرگي با شبكه‌هاي شيشه‌اي دارد. چوب پرده‌هاي منبت بالاي درها و پرده‌هاي مخملي آن كار هنرمندان كارگاه‌هاي موزه است. آثار اين موزه عبارتند از: 1- مينياتورهايي به سبك قرن دهم كه در قرن اخير نقاشي شده‌اند. هر تابلو نمايان‌گر چند هنر شامل نقاشي ، تذهيب ، قاب سازي ، خاتم كاري و منبت كاري است. 2- مجسمه حاج مقبل (ني‌زن سياه و دل‌زنده) كارابوالحسن خان صديقي ، شاگرد كمال الملك است ، تابلويي بازمينه كاشي كه مربوط به 40 سال پيش است ، تابلوي منبت و معرق تاق محراب سقف نيلگون گچ بري شده موزه و ده‌ها اثر ديدني ديگر.
موزه جواهرات ملي - تهران: پيشينه جواهرات ملي ايران به عصر صفويه مربوط مي‌شود كه بر پايه گنجينه دولت ، يعني مجموعه‌اي جدا از اموال شخصي پادشاه بنيان نهاده شد. آثار با ارزش اين موزه عبارتند از: الماس صورتي رنگ درياي نور كه در 37 بخش گنجينه رده‌بندي شده و 182 قيراط وزن دارد ، تخت طاووس كه در زمان فتحعلي شاه در دوازده تكه منفصل با 26733 قطعه جواهر ساخته شده است. كره جهان نماي ناصرالدين شاه با 34 كيلوطلاي ناب و 51366 قطعه گوهر به وزن 3656 گرم كه در آسياي جنوب شرقي و انگليس با الماس و هند با ياقوت روشن مشخص شده است ، قطعات تراش خورده سنگ فيروزه خراسان و دانه‌هاي درشت مرواريد خليج فارس نيز در ساخت آن به كار رفته است.
موزه استاد صنعتي(13 آبان) - تهران: اين موزه در سال 1325 خورشيدي تاسيس شد و در حال حاضر به هلال احمر تعلق دارد. صغتي نزديك به 6 هزار تابلو و بيش از هزار مجسمه گچي، سنگي و برنزي از شخصيت‌هاي علمي و ادبي ايران و تيپ‌هاي مختلف اجتماعي خلق كرد كه شماري از آنها در موزه 13 آبان نگهداري مي‌شود. اين موزه داراي سالن تئاتر، شهر فرنگ ، نمايشگاه تك چهرها و موزه مردم‌شناسي است. اين موزه در ضلع شمال غربي ميدان توپخانه قراردارد و يكي از مكان‌هاي ديدني مركز شهر تهران است.
موزه رضا عباسي - تهران: موزه رضا عباسي كه در بزرگداشت يكي از نگارگران زبردست عهد صفويه نام گذاري شده ، داراي دو تالار است كه عبارتند از: 1- تالار پيش از اسلام: آثار اين تالار به دو دوره معروف پيش از تاريخ و عصر تاريخي مربوط است. آثار موجود (مفرغ‌هاي لرستان) در اين تالار به دوره هخامنشي ، اشكاني و ساساني مربوط است. 2- تالار هنرهاي اسلامي: آثار موجود تالار، شامل ظروف سفالين ، اشياي فلزي ، عناصر معماري ، جواهر و منسوجات دوره‌هاي سلجوقي ، تيموري و صفوي است كه در ميان آنها قلمدان‌ها ، جلد كتاب‌ها و جعبه‌هاي روغني دوره قاجار ديده مي‌شود. در اين موزه گنجينه‌اي از نقاشي‌هاي دوره اسلامي وجود دارد. برگي از شاهنامه (موت) كه به اواسط سده هشتم هجري مربوط است و نمونه‌هايي از انواع مكتب‌هاي نقاشي مانند شيراز، تبريز و هرات ، يك برگ از شاهنامه (هوتون) ، هنر تذهيب ، آثار چايي بيگانگان درباره ايران و مينياتور از جمله آثار به نمايش در آمده در اين تالار است. هنر كتاب سازي و خوشنويسي و انواع ظروف سفالين ، اشياي فلزي ، منسوجات و آثار ديگر در اين موزه قابل مشاهده است. موزه رضا عباسي يك كتابخانه با حدود شش هزار جلد كتاب و چندين دوره روزنامه و مجله قديمي فارسي.
ساختمان سران - تهران: اين بناي عظيم در ضلع شمالي نمايشگاه بين المللي با زيربناي 24500 متر مربع درمحوطه‌اي يك صد هزار متري احداث شده است. گنبد مخروطي شكل عظيمي با اسكلت فولادي و سقف پانل ساندويچي و با ارتفاع 36 متر از كف ، تالار اصلي را مي‌پوشاند. ساير قسمت‌هاي اين مجموعه عبارتند از: دوتالار چند منظوره ، نمازخانه و وضوخانه ، دو سرسراي مجلل ، دو تالار ويژه استراحت و انتظار سران ، چهار تالاركنفرانس و پرده‌هاي نمايش گسترده و صفحه بام كه از شمال به منظره كوه‌هاي البرز و از جنوب به فضاي سبز وفضاهاي اداري كه در چهار گوشه صفحه بام واقع شده‌اند.
نمايشگاه بين المللي تهران – تهران: اين نمايشگاه در زميني به وسعت 3/1 ميليون متر مربع مشتمل بر 62 سالن پوشيده است. اولين نمايشگاه بين المللي تهران در سال 1348 خورشيدي در همين مكان افتتاح شد.
شهرك سينمايي صداوسيما(حاتمي) – تهران: اين شهرك با 10 هكتار مساحت در سال 1358 خورشيدي براي بازسازي صحنه‌هايي از تهران قديم ساخته شد. طراحي نماي عمارت‌ها ، مغازه‌ها ، محله‌ها و گذرها توسط جاني كورتينا و ديگر دكوراتورهاي ايتاليايي و با توجه به عكس‌هاي آن زمان صورت گرفته و سعي شده است ساختمان‌هاي تاريخي و معروفي كه در گذر زمان شاهد حوادث و جريان‌هاي مختلف بوده‌اند ، بازسازي شوند. شهرك سينمايي شامل سه مجموعه مهّم است. 1- خيابان لاله‌زار، ساختمان شهرداري و ميدان توپخانه تهران قديم. 2- قسمت‌هاي متصل به لاله‌زار شامل محله‌هاي عودلاجان و پامنار در فراسوي بازار تهران. 3- فضاهاي مربوط به دوران سربداران كه در پشت محله‌هاي قديمي تهران قرار گرفته است.
درياچه ها - استان تهران: درياچه‌هاي استان عبارتند از : درياچه اوان در طالقان به وسعت دو هكتار. درياچه آهنگ در كنار جاده فيروزكوه به سيمين دشت به وسعت نيم‌هكتار. درياچه زياد در كنار جاده هراز به وسعت 5/2 هكتار .
آبشارها – استان تهران: آبشارهاي استان عبارتند از: آبشار اوسون در دربند ، آبشار پسنگ در مسير پناه‌گاه شيرپلا ، آبشار سوتك در شمال غربي دربند ، آبشار شكر آب در ناحيه ميگون ، آبشار فصلي پيچ آدران در 15 كيلومتري جاده کرج – چالوس آبشار سنگان در مسير امامزاده داوود ، آبشار منظريه در ناحيه شميرانات و آبشار يخ کوه دماوند.
رودخانه ها – استان تهران: از رودخانه‌هاي استان مي‌توان به رودشور يا ابهررود اشاره كرد.
پارك هاي جنگلي و مناطق حفاظت شده – استان تهران: مناطق حفاظت شده استان عبارتند از: منطقه حفاظت شده ورجين در 15كيلومتري شرق تهران مناطق آزاد کرج كه تا ساوجبلاغ و اشتهارد ادامه مي‌يابد ، مناطق آزاد فيروز كوه ، لار، پلور، ورامين تلو ، قم در اطراف درياچه حوض سلطان و پلنگ دره و ارتفاعات امام زاده داوود حومه كن و سولقان و رودهن. ساير پارك‌هاي جنگلي استان عبارتند از: پارك سوهانك با 200 هكتار مساحت ، غزال با 975 هكتار در شمال شرقي ، سرخه حصار با 850 هكتار در شرق توسكا با 300 هكتار در جنوب شرقي و خجيربا 120 هكتار در شمال شرقي تهران.
پيست هاي اسكي – استان تهران: از پيست‌هاي اسكي مي‌توان به پيست دربندسر در شمال شرق تهران ، پيست خور در جاده کرج - چالوس و پيست اسكي روي چمن ديزين در جاده چالوس اشاره كرد.
غارها – استان تهران: از غارهاي استان تهران مي‌توان به غار بورنيك در جاده دماوند – فيروزكوه ، درمجاورت روستاي هرانده و غار بيوك آغا در مسير جاده كن اشاره كرد.
چشمه ها و مراكز آب درماني – استان تهران: چشمه‌هاي استان عبارتند از: چشمه اعلاء دماوند در شمال دماوند ، چشمه هرمس ، اسك در دهكده اسك ، چشمه معدني البرز - آب علي در دهكده آب علي و چشمه وله - گچ سر در شمال غربي‌دهكده وله ، شاه دشت در کرج و چشمه تيز آب در 53 کيلومتري تهران.
دره ها – استان تهران: دره‌هاي استان تهران عبارتند از: دره كرج به چالوس و دره پل خواب در جاده کرج – چالوس.
موزه ها - استان تهران:موزه‌هاي استان عبارتند از: موزه جانبازان ، موزه گياهان دارويي ، موزه جانورشناسي كرج ، موزه مجلس ، موزه علوم ، موزه ملي ماشين‌هاي كشاورزي ، موزه صنعت برق ، موزه پست ، موزه آبگينه و سفالينه‌هاي ايران ، موزه بهزاد ، موزه مردم‌شناسي ، موزه پروفسور حسابي ، موزه خانه صبا ، موزه آبكار، موزه سكه ، موزه شهدا ، موزه زمين‌شناسي، موزه نيروي هوايي ، نمايشگاه دائمي هواپيما ، مجموعه هرباريوم ، عكاس خانه شهر، نمايشگاه هنرهاي نمايشي و سنتي آسيا ، بنياد فرهنگي و هنري فرش رسام عرب‌زاده و نگارخانه‌هاي سپهري ، مهر، سبز علي زاده و گالري‌هاي صدر، كلاسيك ، گلستان و... درتهران.
آثار تاريخي - استان تهران: آثار تاريخي استان تهران عبارتند از: دروازه نو (دروازه محمديه) در تهران ، تپه ميل درجاده ميل ورامين ، تپه‌هاي كهريزك در جنوب گورستان بهشت زهرا ، تپه كميل و تپه خلازير در ري ، تپه حصارك در جنوب گلندوك لواسان ، تپه قليان در لواسان بزرگ ، تپه كي‌مير درلواسان كوچك ، تپه سر قلعه لواسان درسوهانك ، تپه و قبرستان قيطريه. از ديگر ميدان‌هاي قديم تهران مي‌توان به ميدان محمديه (اعدام) ، ميدان اسب دواني وسبزه ميدان اشاره كرد.
مساجد قديمي – استان تهران: از ديگر مساجد قديمي مي‌توان به مسجد قنبر علي‌خان ، مسجد مشيرالسلطنه ، مسجدسيدعزيزالله و مسجد و مدرسه شيخ عبدالحسين و مسجد جامع در فيروزکوه اشاره كرد.
گورستان هاي قديمي – استان تهران: گورستان‌هاي استان عبارتند از: گورستان حضرت عبد العظيم در جنوب شرقي صحن بيروني حرم حضرت عبد العظيم ، گورستان روس‌ها ، ارامنه ، فرانسوي‌ها و ايتاليايي‌ها در خيابان وثوق وگورستان كليميان ، هندوها ، مسيحيان و آشوري‌ها.
مقبره ها و امامزاده ها – استان تهران: بقعه‌هاي امامزاده زيده ، سيدولي ، امامزاده سيدالحق ، امامزاده حسن ، چهل تن ، امامزاده محمد ، امامزاده روح اللهبن موسي الكاظم ، امامزاده صالح ، امامزاده قاسم ، امامزاده زين علي و عين علي ، امامزاده عبدالل ه، آرامگاه صفي علي شاه ، آرامگاه شيخ هادي نجم آبادي و آرامگاه سردار فيروز كوهي در تهران. بقعه شاه‌زاده حسين و مقبره كوكب الدين در ورامين. بقعه امامزاده هاشم در جاده هراز. بقعه امامزاده هادي در ري ساير بقاع استان تهران مي‌باشند.
كاخ ها و عمارات – استان تهران: كاخ‌ها و عمارات استان عبارتند از: حوض خانه باغ قديم نگارستان ، كاخ بهارستان و عمارت درالفنون و عمارات نگارستان در تهران.
بازارها – استان تهران: بازارهاي قديمي استان تهران عبارتند از: بازار ري و بازار ورامين كه اهميت تاريخي دارند.
پل ها و جاده هاي قديمي – استان تهران: قديمي‌ترين نشانه‌هاي برجاي مانده از راه‌هاي گذشته ، راه‌ها و پل‌هاي متعلق به دوره ساساني است. اين راه‌ها اصفهان را به ري وصل مي‌كردند. از بقاياي راه ساساني بر جاي مانده در اين ناحيه ، راهي است كه از جنوب حوض سلطان - بين دلاك و محمد آباد كاج - مي‌گذشته و از راه‌هاي مهم ارتباطي ميان ري واصفهان محسوب مي‌شده است. پل دلاك نيز كه روي رودخانه قره چاي بنا شده ، عمدتاً براي برقراري ارتباط ميان قم و مشهد ساخته شده بود. راه قديمي ديگري در شمال سياه كوه ، سنگ فرشي گسترده است كه از خطوط ارتباطي مهم ميان اصفهان و سواحل درياي مازندران بوده است.
خانه هاي قديمي- استان تهران: خانه‌هاي قديمي تهران عبارتند از: خانه احساني واقع در خيابان اميركبير، پامنار، كوچه بهاءالدوله ، خانه بازار مسگرها واقع در خيابان سيروس ، خانه صفوي واقع در خيابان سيروس ، سرچشمه ، خانه ماندلا (كوشك) واقع در خيابان فردوسي، خيابان كوشك ، خانه قوام‌السلطنه واقع در خيابان سي تير كه اكنون موزه آبگينه است ، خانه ابوالقاسم تفصيلي واقع در خيابان امير كبير روبروي اكباتان ، خانه هدايت واقع در خيابان هدايت ، خانه استاد حسين بهزاد واقع در خيابان بهزاد (شهيد حسن نوفلاح) ، خانه كلارا آبكار واقع در خيابان جمهوري ، خانه قديمي سه راه امين حضور مربوط به دوره قاجاريه ، خانه‌علاء الدوله مربوط به دوره قاجاريه در خيابان فردوسي ، خانه نصرالدوله مربوط به دوره قاجاريه ، سرچشمه ، كوچه مرآت و خانه مستوفي الممالك مربوط به دوره قاجاريه ، بوذر جمهري، گذرمستوفي.
قلعه ها و دژها – استان تهران: عبارتند از: برج و باروي مركز شهر سلجوقيان در شهر ري ، زندان هارون در ده كيلومتري جاده تهران – خراسان ، برج سنگي تپه گبري (گنبد مرداويج زيارگيلي) در شمال شرقي امين آباد و قلعه سرخ در شهر ري.
فضاهاي روستايي ويژه - استان تهران: فضاهاي روستايي ويژه استان به دو گروه تقسيم مي‌شود: روستاهاي دامنه‌ها و دره‌هاي البرز جنوبي كه ازجاذبه‌هاي ساحلي و رودخانه‌اي ، چشمه‌هاي آب معدني و آب گرم ، غارها ، درياچه‌ها و كاخ‌ها و امام زاده‌ها برخوردارند و اهم آنها عبارتند از: روستاهاي رينه ، آسك گزنك ، وانا ، آب علي ، آهار، ميگون ، شمشك ، اوشان ، فشم ، خور، ديزين ، گچسر، چهل دختر و... . روستاهاي بخش جنوبي استان كه عبارتند از: روستاهاي توچال در پاكدشت ورامين ، روستاي فشاپويه ، مهران‌آباد ، نياز آباد ، كنارگر آباد ، فجر آباد ، درغوآباد ، رباط كريم و شهريار
تهران؛ مهم ترين منطقه ايران است و به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، سياسی و فرهنگی نقش مهمی در ميان ساير مناطق كشور ايفا می كند. شهرستان تهران از شمال به شميرانات، از جنوب به شهرستان ری، از خاوربه شهرستان دماوند و از باختر به شهرستان كرج محدود می شود. صنايع تهران؛ گستره گوناگونی از صنايع مختلف را در بر می گيرد و بازرگانی نيز در اين شهرستان از رونق بسيار زيادی برخوردار است. صادرات و واردات داخلی و خارجی در اين شهرستان به وفور به چشم می خورد و افراد زيادی به شغل بازرگانی و تجارت دراين منطقه اشتغال دارند. گردشگری شهرستان تهران به لحاظ مناسبات صنعتی اين منطقه و جمعيت زياد آن از رونق خوبی برخوردار است. طبيعت زيبای شهرستان های اطراف تهران از جمله دامنه های زيبای کوه دماوند و دشت های مجاور آن، ارتفاعات و رودخانه های متعدد؛ مناطق طبيعی و تفريحی شهرستان تهران را تشكيل داده اند. پايتخت بودن شهر تهران در طی 200 سال گذشته، سبب شده مکان های متعدد تاريخی و سياسی در اين منطقه به وجود آيند که ازارزش های خاص گردشگری برخوردارهستند. کاخ ها و ارگ ها که بيش تر در دوره های قاجاريه و پهلوی ساخته شده اند، خانه ها و باغ های قديمی که برخی از آن ها به صورت موزه در معرض ديد مردم قرار گرفته، مساجد تاريخی و کليساهای متعدد و قديمی به همراه ده ها نگارخانه، موزه، و ... از مکان های ديدنی و تاريخی شهرستان تهران به شمار می آيند.
مکان های دیدنی و تاریخی - تهران:
تهران به عنوان پايتخت ايران، علاوه بر مركزيت سياسی، اصلی ترين قطب فرهنگی و اقتصادی ايران نيز به شمارمی آيد. وجود امکانات و جمعيت زياد سبب تمرکز مراکز تفريحی و گردشگری زيادی در اين ناحيه شده است. مهم ترين نمايشگاه ها، سالن های سينمايی، مراکز اقامتی، مراکز بازی و تفريح، فرهنگ سراها و سالن های مجهز ورزشی دراين شهرستان وجود دارند.
طبيعت زيبای شهرستان های اطراف تهران از جمله دامنه های زيبای کوه دماوند و دشت های مجاور آن، ارتفاعات توچال، رودخانه کرج و جاجرود، درياچه اميرکبير و لتيان، آبشار دوقلو و ييلاقات دربند و درکه و... از مناطق طبيعی – تفريحی شهرستان تهران به شمار می آيند. مکان های متعدد تاريخی و سياسی نيز دراين منطقه وجود دارند که از ارزش های گردشگری برخوردارهستند. کاخ ها و ارگ ها که بيش تر در دوره های قاجاريه و پهلوی ساخته شده اند، خانه ها و باغ های قديمی که برخی از آن ها به صورت موزه در معرض ديد مردم قرار گرفته، مساجد تاريخی و کليساهای متعدد و قديمی به همراه ده ها نگارخانه، موزه، و... از مکان های ديدنی و تاريخی شهرستان تهران به شمار می آيند.
صنايع و معادن - تهران:
صنايع شهرستان تهران به دو دسته دستی و صنعتی تقسيم می شود. صنايع دستی (كارگاه های هنری) منبت كاری، خطاطی، قالی و گليم بافی، خاتم سازی، قلم زنی، طراحی، كاشی و سراميک سازی، نقاشی و مجسمه سازی از صنايع و هنر دستی ديرينه و سابقه دار در تهران هستند كه تا به حال اصالت آن ها تا حدودی حفظ شده است.
صنايع ماشينی و كارخانه ای تهران گستره گوناگونی از صنايع را در بر می گيرد. مهم ترين گونه های آن عبارتند از: صنايع توليد وسايل نقليه، ماشين سازی، ساخت تجهيزات كارخانه ها، ريخته گری و آهنگری، نورد و تغيير شكل فلزات، صنايع غذايی و قند، صنايع نساجی و چرم، صنايع سلولزی، صنايع شيميايی و دارويی، صنايع كانی غير فلزی، صنايع فلزی، صنايع برق و الكترونيک، و صنايع متفرقه. هم چنين معادن فعال اين شهرستان عبارتند از: معدن كائولن كريتون، معدن سيليس مبارک آباد، كوارتزيت و سنگ های ساختمانی، ماسه ريخته گری و سيليس، سنگ آهک، معدن، منگنز و آهن، سنگ گچ، نيتونيت و خاک صنعتی. معادن ياد شده توسط دستگاه های اداری و دولتی مانند شركت تامين ماسه و ريخته گری تهران و شركت سهامی كل معادن ايران مورد استخراج و بهره برداری قرار می گيرند.
کشاورزی و دام داری - تهران:
بخش كشاورزی از جايگاه خوبی در بافت اقتصادی شهرستان تهران برخوردار است اما درمقايسه با ديگر بخش ها، سهم ناچيز و اندكی را به خود اختصاص داده است. دلايل عمده محدوديت كشاورزی در شهرستان تهران از يك سو به محدوديت های طبيعی و از سوی ديگر به رويكرد صنعتی اين منطقه و تبديل زمين های كشاورزی مرغوب به مناطق مسكونی و صنعتی بازمی گردد. با اين حال در محدوده خدماتی شهرستان تهران، زمين های مزروعی و باغ هايی وجود دارد كه همه گونه محصولات در آن ها كشت و برداشت می شود. در شهرستان تهران دام داری بيش تر به صورت صنعتی و در حومه شهر جريان دارد و واحدهای صنعتی دام داری توليد كننده گوشت، شير و فرآورده های دامی و لبنی هستند. واحدهای پرورش طيور نيز بيش تر به صورت صنعتی و در اطراف تهران ديده می شوند كه اين واحدها بر طرف كننده قسمتی از نيازهای ساكنين هستند. هم چنين تمام ارتفاعات شمال تهران (البرز مركزی) دارای پوشش گياهی مرتعی بوده كه درتابستان ها علاوه بر دام داران محلی مورد استفاده چرای احشام دام داران متحرک و نيمه متحرک مناطق ورامين، جنوب تهران، شهريار و اشتهارد قرار می گيرد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي - تهران:
درباره ی وجه تسميه نام تهران؛ برخی ازمحققين بر اين باور هستند که چون اهل تهران زمانی كه دشمن حمله می كرد به ‹‹ته ران›› يعنی زيرزمين می رفته اند؛ منطقه به اين نام موسوم شده است. برخی از تاريخ نگاران نيز معتقدند تهران جزو شهر قصران ری بود و روستای بالاتر از آن مهران نام داشته است. «ران» به معنای دامنه است، مهران دامنه بالايی و قصران دامنه پايينی رشته كوه البرز بوده است. كسروی در پژوهش های خود به اين نتيجه رسيده است كه تهرام (تارم ـ كهران ـ گهران ـ گهرام ـ جهرم) به معنای منطقه گرمسير و شميران (شميرام ـ شميرم ـ شميلان ـ سميران ـ سميرم) به معنای منطقه های سردسيراست و نام تهران به معنای منطقه گرمسيری به كار می رفته است. برخی ديگر نيز واژه ی تهران را از «طهر» به معنای پاكی می دانند و گويند به دليل وجود رودخانه های فراوان و آب بسيار دراين منطقه به آن «طهران» گفته می شده است. تهران امروزی كه در رديف يکی از پر جمعيت ترين استان های جهان قرار دارد، فراز و نشيب های تاريخی فراوانی را پشت سر گذاشته است. تهران در مسير حيات اجتماعی و سياسی خود به منظور احراز هويت يک كلان شهر و كسب عنوان پايتخت ايران و مركزيت سياسی كشور، چندين مرحله ی مشخص تاريخی را پشت سر نهاده تا به مقام و موقعيت امروزی رسيده است. در يک بررسی اجمالی تاريخ تهران را می توان به مراحل زير تقسيم كرد:
- روستايی از روستاهای قصران بزرگ تابع شهر ری
- در دوره ی پادشاهی صفويان
- در آغاز سلطنت آغامحمد خان قاجاریه و سلسه ی قاجاريه
- در دوره پادشاهی ناصرالدين شاه قاجار یه
- در آستانه و دوره آغازين عصر مشروطيت
- در دوره حكومت پهلوی تا سقوط رژيم مشروطه سلطنتی
- در دوره جمهوری اسلامی ايران
درباره ی دوره روستا بودن تهران در كتاب «آثار البلاد و اخبار العباد» آمده «تهران روستايی است پرجمعيت و بزرگ، تابع مركز ری است. باغ و باغاتش زياد و ميوه ی باغات تهران بين ميوه ها ممتاز است و به ويژه انارش مشهور است. خانه های مسكونی در ده تهران علی الاكثر خانه های زير زمينی است ....» كسروی مورخ ايرانی می نويسد« تهران كه امروز تكيه بر جای هگمتان، شوش،استخر و تيسفون زده و پايتخت كشور ايران است در قرن های نخستين اسلامی نامی از آن نتوان يافت و در قرن های ديرتر شهر چه ای بيش نبوده و اكنون بهترين و بزرگ ترين شهر ايران است» با تمام گفته های مورخين مبنی نبود قدمت تاريخی طولانی برای تهران، مولف كتاب «تاريخ طبرستان و رويان و مازندران» در فصل مربوط به رويان آورده و نوشته «چون افراسياب بر لشگر منوچهر غالب آمد و سپاهش منهزم گشته به عراق آمدند و بعد از آن منوچهر غدر افراسياب را معلوم كرد و قارن را تسلی خاطر داد و بند برداشت و به مرتبه ی خود بازفرستاد و منوچهر به نفس خود با لشگر به ری نزول فرمود و افراسياب مقابل منوچهر در دولاب تهران لشگر گاه كرد....»
در هر حال تاريخ تهران تا زمانی كه آبادی تهران گسترش و توسعه يافت و شهرها و مناطق متعددی در اطراف اين آبادی به وجود آمد و تهران به شهری با باغ های فراوان و آب خوب مشهور شد نا مشخص و متناقض است. حركت سريع تهران در مسير پيشرفت و ترقی از دوران صفويه آغاز شده است. شاهان صفوی به دليل اعتقادات محكم مذهبی خود بسيار به زيارت حضرت عبدالعظيم حسني(ع) می رفتند و آب و هوای خوب و باغ های فراوان تهران نيز يكی از عواملی بوده كه اين منطقه مورد توجه پادشاهان صفوی قرار گيرد. شاه طهماسب اولين پادشاه صفوی بود كه دستور داد در تهران بناهای تازه، كاروان سراها و برج و باروهای مستحكم بنا كنند و به دستور وی 114 برج مطابق با سوره های قرآن ساخته و زير هر برج نيز سوره ای قرآن دفن شد. در دوره های مختلف پادشاهان صفوی بناهای متعددی به اين منطقه افزوده شد و پس از انقراض سلسله ی صفويان؛ نادرشاه افشار تهران را در تيول فرزند خود قرار داد. تهران در دوره قاجاريه و آغاز سلطنت آغا محمد خان قاجار به پايتختی ايران برگزيده و دارالخلافه ناميده شد. آقا محمد خان بر خلاف ديگر پادشاهان، علاقه چندانی به ساختن بناهای عظيم و با شكوه نداشت و از زمان وی فقط عمارت تخت مرمر باقی مانده است. جمعيت شهر را در اين دوره 25 هزار نفر تخمين زده اند. پس از آقا محمد خان قاجار، در عصر سلطنت فتح علی شاه قاجار كه مدت 37 سال بر ايران حكم رانی كرد، تهران آباد تر شد. وی بر خلاف آقا محمد خان، بناها و عمارت های جديدی ساخت كه از آن جمله می توان به توسعه و تزيين عمارت تخت مرمر، احداث تخت مرمری در وسط ايوان، ساختن مسجد امام، مسجد عزيزالله ، مدرسه مروی و چندين باغ از جمله باغ نگارستان اشاره كرد. حاج ميرزا آقاسی صدراعظم محمد شاه قاجار نيز بناهايی از جمله محله محمديه و محله عباس آباد در جنوب بازار را احداث كرد. در زمان محمد شاه احداث بناهای جديد هم چنين ادامه داشت. ضلع جنوبی مسجد جمعه تهران و بازار بين اين مسجد و مسجد شاه را كه ‹‹بين الحرمين›› می نامند از آثار دوران حكومت محمد شاه است. در دوران حكومت ناصرالدين شاه، جمعيت تهران را در حدود صد و پنجاه هزار نفر برآورد كردند. همراه با گسترش شهر تهران، ناصرالدين شاه، ميرزا يوسف مستوفی الممالك صدراعظم و ميرزا عيسی وزير را مامور طراحی نقشه شهر تهران كرد. با توجه به اين که خلفا و سلاطين عثمانی، بر اساس دشمنی قديم با ايرانيان شيعی مذهب، استانبول را دارالخلافه و اسلامبول نام نهاده بودند (كلمه استانبول را به اسلامبول به معنی شهر اسلام و مركز خلافت اسلامی تحريف كردند)، ناصر الدين شاه نيز در مقابله با آن در سال 1284 هجری هنگام افتتاح مجدد شهر، تهران را ‹‹دارالخلافه ناصری›› ناميد. بعدها اين نام منسوخ و همان نام تهران مرسوم شد.
نظام اداری ايران در دوره قاجاريه ساختار قاعده مند و منظمی نداشت و به مملكت، ايالات و ولايات تقسيم می شدو بلوك و بلاد و قصبات از توابع آن ها به شمار می رفت. در آن زمان تهران و توابع(تقريبا شهرستان امروزي) حاكم نشين ناميده می شد.
تهران در دوره مشروطه نقش بسيار مهم سياسی و اجتماعی در كشور ايفا كرد ولی اين نقش تغييری در سيما و ساختار تهران به وجود نياورد. در دوره پهلوی نيز تهران فراز و نشيب تاريخی بسياری را گذراند و حوادث تاريخی و كودتاهای متعددی را شاهد بود و خيابان های جديد به سبك غربی ها در آن ساخته شد و شكل ظاهری مغازه های جديد تغييرات اساسی و غير سنتی يافت. تهران در آغاز دوره جمهوری اسلامی پس از انقلاب اسلامی 1357 يكی از مهم ترين و خبرسازترين مناطق جهان شد و پس از انقلاب اسلامی به سرعت بر گسترش و توسعه خود ادامه داد و بناها و مراكز متعدد به همراه جمعيت بسيار زيادی در اين منطقه ساكن شدند. به تدريج چندين بخش، شهر، دهستان و ده نيز جزو الحاقات تهران به شمار آمده و اين منطقه را به شهرستان تهران تبديل نمود. شهرستان تهران امروزه يكی از آباد ترين و بهترين مناطق ايران به شمار می آيد كه جمعيتی حدود 7 ميليون نفر را در خود جای داده است.
مشخصات جغرافيايي - تهران:
تهران در دامنه رشته كوه های البرز مركزی به سمت شمال، جنوب، خاور و باختر گسترش يافته و در حال حاضر در مسيری قرار دارد كه از همه جهات با راه های درجه يک آسفالته به ساير مراكز استان ها وصل می شود. شهرستان تهران از شمال به شميرانات، از جنوب به شهرستان ری، از خاور به شهرستان دماوند و از باختر به شهرستان كرج محدود می شود. شهر تهران مركز شهرستان تهران و پايتخت ايران است كه از نظر جغرافيايی بين 51 درجه و 17 دقيقه تا 51 درجه و 33 دقيقه درازای خاوری و بين 35 درجه و 37 دقيقه تا 35 درجه و 37 دقيقه پهنای شمالی و بلندی بين 1100 متر تا 1500 متر واقع شده است. سرتاسر ناحيه شمال باختری تهران يعنی شمال بخش كن به ارتفاعات البرز محدود می شود، اما بقيه كوه های شمال تهران در ناحيه شميرانات واقع شده اند. رودخانه های دارآباد، دركه، كن، سرخه حصار و جعفر آباد از مهم ترين رودخانه های اين منطقه هستند. آب و هوای قسمت جنوبی تهران به طرف شهر ری متمايل به گرم و خشک، قسمت مركزی معتدل و هوای ناحيه شمالی آن متمايل به سرد است. پوشش گياهی شهرستان تهرا ن ازانواع رستنی ها شامل درختان و درختچه ها و گياهان دارويی و صنعتی تشکيل می شود. برخی قسمت های تهران دارای جنگل های مصنوعی و طبيعی با ارزش گردشگری هستند.
اماکن مذهبی - تهران:
مسجد و مدرسه سپهسالار – تهران: اين بنا در ميدان بهارستان واقع شده و از آثار قرن سيزدهم هجري قمري است. حاج ميرزاحسن خان سپه سالار، صدر اعظم دوره ناصرالدين شاه قاجار و برادرش مشيرالدوله باني اين مسجد بودند. اين مدرسه 62 متر طول و 61 متر عرض و 60 حجره دارد. گنبد آن ، 37 مترارتفاع دارد. اين بنا شامل جلوخان ، سردر، دهليز، ساختمان دو طبقه ، حجره‌ها ، چهارايوان ، گنبدي بزرگ ، شبستان ، هشت گلدسته ، مناره كاشي‌كاري شده و مخزن يك كتابخانه معتبر است.
مسجد سلطاني – تهران: اين مسجد در انتهاي خيابان ناصرخسرو واقع شده و به بازار تهران محدود است. مسجد شاه يا سلطاني از آثار دوران فتحعلي شاه قاجار است و در زمان ناصرالدين شاه نيز، دو مناره كنوني سردر مسجد به آن اضافه شد و تعميراتي در آن صورت گرفت. اين مسجد از لحاظ وسعت صحن ، شبستان‌هاي زيبا ، گنبد عظيم كاشي كاري شده و تاق‌ها و سردر، باشكوه و جالب است.
مسجد رجب علي - تهران: اين مسجد قديمي در خيابان بوذرجمهري در محله (درخوانگاه) واقع شده و صحني وسيع ، شبستان تابستاني و زمستاني دارد. ايوان مدرسه و شبستان قديمي اين مسجد ، به كاشي كاري‌هاي زيباي دوران قاجار مزين است.
بقعه آقا(سرقبرآقا) - تهران: اين بنا در قرن سيزدهم هجري قمري ساخته شده و آرامگاه سيد ابوالقاسم امامي ، امام جمعه تهران در دوران قاجار است. مجموعه ساختمان شامل حرم ، ايوان ، رواق‌هاي زيبا و آينه‌كاري و گنبد و پوشش كاشي كاري است.
امامزاده داوود – تهران: اين امامزاده مدفن داوود بن عماد يكي از نوادگان حضرت امام زين العابدين (ع) است كه در روزهاي تعطيل ، انبوهي از زائران را به سوي خود جذب مي‌كند. امامزاده داوود در كوهستان‌هاي شمال غربي تهران واقع شده و بر اهميت سياحتي و زيارتي اين منطقه افزوده است.
بقعه امامزاده يحيي- تهران: اين بقعه در كوچه امامزاده يحيي ، محله عودلاجان واقع شده است. اين بنا در سال1320 خورشيدي از روي نقشه قديمي و با همان ابعاد بازسازي شد. در اين بقعه يك صندوق مرقد عتيقه با 5/2 مترطول و 06/1 متر عرض و 18/1 متر ارتفاع نصب شده كه تاريخ 895 هجري قمري را دارد. ساختمان بقعه امامزاده يحيي ازآثار عهد مغول است.
بقعه سيد اسماعيل - تهران: اين بقعه در محله چال ميدان ، ميان خيابان بوذرجمهري و خيابان مولوي واقع شده است. بناي كنوني بقعه به زمان محمد شاه مربوط است. در قسمت بالاي سرمرقد ، يك در منبت كاري زيبا وقديمي با 162 سانتي متر طول و 66 سانتي متر عرض نصب شده است. قديمي‌ترين اثر تاريخي اين بقعه كتيبه‌اي با خط نسخ برجسته با تاريخ جمادي الاول سال 886 هجري قمري است. كه به زمان آق‌قويونلو مربوط است.
بقعه سيد نصرالدين – تهران: اين بقعه در خيابان خيام بين خيابان امام و ميدان بزرگ محمديه واقع شده‌است. قديمي‌ترين تاريخ موجود در اين بقعه ، سال 993 هجري قمري است كه در كتيبه‌اي بر روي قطعه طويل چوب به خط ثلث برجسته نوشته شده است.
كليساي طاطاووس – تهران: كليساي طاطاووس يكي از قديمي‌ترين كليساهاي تهران است كه در اواخر قرن دوازدهم هجري قمري (مطابق با سال 1178 خورشيدي) ساخته شد. اين كليسا مدفن چند تن از بزرگان ارمني ايران و بعضي شخصيت‌هاي خارجي است.
آثار تاریخی - تهران:
ميدان ارگ - تهران: ارگ از ميدان‌هاي مهم دارالخلافه تهران است كه قدمت آن به دوره شاه تهماسب صفوي مي‌رسد. اين ميدان در گذشته محصور بود و اطراف آن را خندق حفر كرده بودند و بناهاي سلطنتي نيز در داخل آن قرار داشت. نام اين ميدان از زمان فتحعلي شاه به يادگار مانده است و در زمان ناصرالدين شاه ، به ميدان توپخانه و باغ گلشن معروف بود.
ميدان آزادي - تهران: اين بنا در سال 1350 خورشيدي و در زمان پهلوي دوم در غرب تهران و درابتداي جاده مخصوص تهران - کرج در زميني به وسعت 50 هزار متر مربع ساخته شد و هم زمان موزه‌اي نيز در داخل آن تاسيس شد. زير بناي اين برج 400 متر و ارتفاع آن از سطح زمين 45 متر است.
ميدان بهارستان - تهران: ميدان و كاخ بهارستان از بناهاي قديمي تهران است. باني كاخ بهارستان ميرزا حسين خان سپه سالار است. سمت شمال اين ميدان ، محل باغ نگارستان فتحعلي شاه قاجار بود كه بعدها ساختمان‌هاي مختلفي در آن ساختند. در حال حاضر مجموعه ساختمان‌هاي آن در تملك دانشگاه تهران قرار دارد. موزه هنرهاي ملي نيز در قسمت جنوبي اين باغ واقع شده است. و در قسمت جنوب اين موزه مجلس شوراي اسلامي قراردارد.
ميدان حسن آباد – تهران: ميرزا يوسف آشتياني ، صدر اعظم ناصرالدين شاه ، اين ميدان را بنام پسرش ميرزاحسن مستوفي الممالك بنا نهاد. در فاصله سالهاي 1303 تا 1312خورشيدي، چهار ساختمان با اقتباس از پالاديو، معمارمعروف عصر رنسانس ايتاليا در چهار سوي آن بنا شد كه يكي از آنها تخريب و بجاي آن در سال 1345خورشيدي ساختماني چند طبقه براي بانك ملي ساخته شد. فلكه وسط ميدان نيز در جريان ساختن مترو تخريب شد.
سردرباغ ملي - تهران: در نخستين سالهاي دهه 1300 خورشيدي سردري بلند در مدخل ميدان مشق سابق ساخته شد. بعدها بخش بزرگي از زمين‌هاي ميدان مشق به باغ ملي اختصاص يافت و لذا به اين نام مشهور شد. اين محوطه اكنون در وسط اداره‌هاي مركزي پست تهران ، شهرباني كل كشور و ثبت قرار دارد.
گورستان بهشت زهرا - تهران: اين گورستان بزرگ ، شهداي هشت سال جنگ بين ايران و عراق را در خود جاي داده است. همچنين اين گورستان مدفن شعرا ، هنرمندان و افراد نامدادر معاصر ايران زمين مي باشد.
گورستان دولت - تهران: اين گورستان با 2 هزار متر مربع مساحت در خيابان دولت واقع شده است. تاريخ آخرين دفن در اين گورستان به حدود 50 سال پيش مربوط است. و يادبودي از جنگ جهاني دوم بشمار مي‌آيد.
گورستان ابن بابويه – تهران: گورستان قديمي ابن بابويه درزميني به مساحت 5/9 هكتار ايجاد شده است. اين‌گورستان موزه‌اي ارزشمند است كه مردان بزرگ تاريخ معاصر ايران از جمله ميرزاده عشقي شاعر بزرگ وانقلابي ، دهخدا اديب و خالق لغت نامه دهخدا و دكتر حسين فاطمي وزير امور خارجه دوران نهضت ملي كردن نفت را در خود جاي داده است.
گورستان ظهيرالدوله - تهران: گورستان ظهير الدوله در خيابان دربند ، در باغي به مساحت 3 هزار متر مربع واقع شده است. اين گورستان مدفن بسياري از هنرمندان و شاعران از جمله رهي معيري ، ايرج ميرزا و فروغ فرخزاد است.
بازار بين الحرمين - تهران: اين بازار بين مسجد امام و مسجد جامع واقع شده و در زمان محمد شاه قاجار ساخته شده است. بازار بين‌الحرمين عرضه كننده نوشت افزار و كاغذ و مقواست.
بازار تهران - تهران: بازار تهران از آثار دوره فتحعلي شاه قاجار است و مجموعه است از دالان‌ها و كوچه‌هاي تو در تو با رديف دكان‌ها و راسته‌ها اين بازار از مراكز اصلي داد و ستد تجاري شهر تهران و كشور به شمار مي‌رود. بخش‌هاي عمده آن عبارتند از: بازار امير، تيمچه امين اقدس ، تيمچه صدر اعظم و تيمچه كتاب فروشان.
كاروانسراي دير – تهران: در مسير راه تهران به قم ، پس از حسن آباد ، به طرف ورامين و 12 كيلومتر پيش از بند علي‌خان ، به كاروانسراي دير در راه قديمي ساساني قرار دارد كه اصفهان را به ري متصل مي‌كرده است. كاروانسراي كنوني دير بر روي ويرانه‌هاي (دير الجص) يا (دير گجين) يا (دير كردشير) ساخته شده است. در كناره‌هاي دروازه ورودي كاروانسرا ، دو برج دو طبقه قرار دارد.
كاروانسراي حوض - تهران: اين كاروانسرا در گذشته از اقامت گاه‌هاي بين راهي مسير تهران – قم محسوب مي‌شد و به دليل آمد و شد زياد بين تهران - قم و اصفهان از رونق بسيار برخوردار بود. اما امروزه ، به علت استقرار در خارج از مسير راه اصلي ، كاركرد سابق خود را از دست داده است.
كاروانسراي پل دلاك - تهران- قم: اين كاروانسرا نزديك پلي كه بر روي رودخانه قره‌چاي در محل اتصال آن به قم رود ساخته شده است ، قراردارد. اين پل براي برقراري ارتباط ميان قم و مشهد ساخته شده بود.
كاخ گلستان – تهران: اين كاخ در سال 1268 هجري قمري به دستور ناصرالدين شاه ساخته شد و شامل سرسراي ورودي ، تالارهاي موزه آيينه ، برليان ، عاج ، بلور و تالارسلام مي‌باشد. در شاه نشين تالار سلام ، تخت طاووس قرار دارد كه نادرشاه آنرا در سال 1739 ميلادي از هند به غنيمت آورد. اين تخت هفت پايه جواهرنشان و دو پله دارد كه بر پشت تنديسي از اژدها قرار گرفته و ديواره‌اي ظريف دارد كه گرداگرد آن را با كتيبه زينت داده‌اند.
كاخ و پادگان عشرت آباد - تهران: اين قصر در سال 1291 هجري قمري به دستور ناصرالدين شاه در محل عشرت آباد ، درشمال شرقي تهران و بيرون دروازه شميران ساخته شد. ساختمان كلاه فرنگي عشرت آباد در چهار طبقه با بام شيرواني است. طبقه سوم اين ساختمان داراي شاه نشين ، آيينه كاري و مقرنس است.
كاخ مرمر - تهران: اين كاخ در فاصله سالهاي 1316 - 1313 خورشيدي احداث شده و معماري آن آميزه‌اي از سبك‌هاي شرقي و غربي است. هنرمنداني مانند حسين لرزاده (معمار) ، استاد يزدي (كاشي كار) ، محمد حسين صنيع خاتم و حسين طاهرزاده در ساختن آن همكاري كرده‌اند.
كاخ صاحبقرانيه - تهران: اين كاخ در دوره فتحعلي شاه و در ميان يكي از كاخ‌هاي مجموعه نياوران ، در شمال شرقي تهران ساخته شد. از قسمت‌هاي مختلف آن مي‌توان به حوض خانه ، كرسي خانه ، تالار جهان نما و تالارآيينه اشاره كرد كه با تابلوهاي نقاشي گرانبها و اشياي بسيار نفيس تزيين شده‌اند.
كاخ سلطنت آباد - تهران: اين كاخ در سال 1305 هجري قمري به فرمان ناصرالدين شاه در قريه رستم آباد در دو طبقه ساخته شده است و حوض خانه وسيعي در وسط دارد. گوي زريني نشانه كاخ سلطنتي ، برفراز بلندترين نقطه شيرواني بام جاي داده شده است. سقف زيرين حوض خانه ، اتاق‌هاي ديدار و راهروهاي آن ، به گچ بري‌هاي زيبا آراسته شده است.
كاخ موزه سعدآباد - تهران: مجموعه سعدآباد با حدود 14 كاخ در شمالي‌ترين بخش تهران در مساحتي در حدود 400 هكتار واقع شده است. اين مجموعه ، حدود 180 هكتار جنگل طبيعي ، چشمه‌سار، باغستان ، گل‌خانه و خيابان‌هاي پوشيده از درخت و گل دارد. هر يك از اين كاخ‌ها با مساحتي زياد و با انواع امكانات تفريحي مانند استخر ، مرداب ، زمين‌هاي بازي و باغ در اختيار يكي از نزديكان شاه بود.
موزه هنرهاي زيبا- تهران: كاخ موزه هنرهاي زيبا كه تابلوهاي گرانبها و نفيس نقاشي را به نمايش گذاشته ، درمجموعه سعدآباد واقع شده است.
موزه سبز(شهوند) - تهران: اين كاخ توسط رضاشاه در سال 1306 خورشيدي در شمال غربي ميدان دربند بر روي تپه سعدآباد احداث شد. اين كاخ داراي تالار آيينه ، اتاق پذيرايي ، اتاق غذا خوري ، اتاق كار و اتاق خواب است. نماي كاخ با سنگ‌هايي به رنگ سبز تزيين شده است. فرش‌هاي نفيس و با ارزش كاخ ، كار استادان مشهورقالي بافي ايران است. بيشتر اشياء زينتي كاخ در سالهاي 4-1353 خورشيدي از اروپا آورده شده بودند.
كاخ موزه رجعت و عبرت(مادرشاه) - تهران: اين كاخ در مجموعه سعدآباد قرار دارد و در سال 1350 خورشيدي براي‌استفاده و اسكان مادرشاه ساخته شد. آثار اين كاخ موزه شامل فرش‌هاي با ارزش ايراني و اشياي نفيس ساخت كشورهاي اروپايي است.
كاخ موزه ملت - تهران: اين كاخ براي اسكان خانواده پهلوي در مجموعه سعدآباد ساخته شد. آثار موجود در اين‌كاخ - موزه شامل فرش‌هاي نفيس ايراني و اشيا و چيني‌هاي خارجي و اموال مربوط به خاندان سلسله پهلوي است.
كاخ موزه نظامي - تهران: در اين كاخ موزه ابزار و ادوات و تن‌پوش‌هاي جنگلي مربوط به دوره‌هاي مختلف تاريخي ايران به نمايش گذاشته شده است. اين موزه در مجموعه سعدآباد جاي گرفته است.
شمس العماره - تهران: اين قصر در سال 1284 به دستور ناصرالدين شاه و توسط معيرالممالك ساخته شد. شمس العماره عمارتي بلند با دو برج است كه در دهه اخير مرمت و نوسازي شده است.
كاخ سرخه حصار(ياقوت) - تهران: كاخ سرخه حصار كه به كاخ ياقوت هم معروف است در اواخر قرن 13 و درزمان ناصرالدين شاه در محل سرخه حصار ساخته شد. اين كاخ شامل دو دستگاه عمارت به نام كوشك بيروني وحرم خانه بود و در مجموع دويست اتاق داشت و همچنين كاروانسرا ، سربازخانه و گرمابه هم داشت كه امروزه اثري از آنها ديده نمي‌شود.
عمارت تخت مرمر(تخت سليمان) - تهران: تخت مرمر يا (تخت سليمان) به دستور فتحعلي شاه قاجار در سال1220 هجري قمري به شكل يك سكوي ديواره‌دار بلند ، از شصت و پنج قطعه مرمر بزرگ و كوچك ساخته شد و در وسط ايوان اصلي كاخ مستقر گرديد. ارتفاع اين تخت از كف ايوان يك متر و از چهار طرف بر دوش شش فرشته و سه ديو و يازده ستون مارپيچ قرار گرفته است. در طرفين پله جلو ايوان ، دو شير حجاري شده قرار داده شده است.
عمارت عثماني و پل رومي - تهران: اين عمارت ، در قرن نوزدهم توسط يكي از سفيران دولت عثماني در منطقه الهيه تهران ساخته شد كه همچنان به دولت تركيه تعلق دارد. نام رومي همانند لقب مولانا جلال الدين محمد بلخي روي پلي كوچك در اين محل باقي مانده است.
بناي انجمن آثار و مفاخر فرهنگي - تهران: اين ساختمان قديمي در گذشته يكي از خانه‌هاي حسين پاشاخان(معروف به امير بهادر) وزير دربار مظفرالدين شاه بود و به حسينيه امير بهادر معروف است. اين خانه با 3000 متر مربع زير بنا ، داراي تالار بزرگ آيينه كاري و تالار بزرگ سخنراني است و در خيابان ولي عصر و درنزديكي‌هاي پل امير بهادر قراردارد.
منزل امام جمعه - تهران: منزل امام جمعه از بناهاي عالي نيمه دوم قرن سيزدهم هجري قمري و محل سكونت امام جمعه تهران در دوران قبل از انقلاب بود. اين بنا داراي اتاق‌ها و تالارهاي متعددي است كه داخل‌آن‌ها با گچ بري‌هاي زيبا تزئين شده است.
خانه مشيرالدوله- تهران: اين بناي قديمي در حد فاصل خيابان منوچهري و جمهوري در كوچه پيرينياي لاله زار واقع شده و منتسب به حسن پيرينيا ملقب به مشيرالدوله است كه از رجال برجسته دوره قاجار بود. نماي خارجي اين عمارت سه طبقه ، ساده و يكدست آجر با بندكشي گچي و داخل بنا نيز صاف و يكدست است.گچبري و فرنگي كاري ايوان شمالي و كاشي‌كاري اتاق‌هاي زير زمين ، مهم‌ترين تزئينات بنا را تشكيل مي‌دهند.كاشي‌هاي به كار رفته در زيرزمين از جنس خشت و در ابعاد بزرگ است و منقوش به تصوير شخصيت‌هاي اساطيري و تاريخي است. در حال حاضر اين بنا در تملك دانشگاه علوم پزشكي تهران است.
خانه وثوق الدوله- تهران: بناي اين ساختمان در سال 1253 هجري قمري به پايان رسيد که شامل تالارها واتاق‌هاي متعددي است كه با گچ‌بري‌هاي عالي مزين شده‌اند.
مناره پامنار - تهران: اين مناره از بناهاي قرن 13 هجري قمري و متصل به يك مسجد است كه در نتيجه احداث خيابان ، محوطه آن آسيب ديده است. ساختمان آجري مناره با كاشي فيروزه‌اي و حاشيه متوازي تزيين شده است.
مدرسه و عمارت مروي – تهران: مدرسه فخريه يا مروي در قرن سيزدهم هجري قمري ، به فرمان فتحعلي شاه قاجارتوسط فخرالدوله حاكم مرو بنا شد. اين عمارت شامل جلوخان ، سردربلند ، صحن وسيع ، حجره‌ها و چندين ايوان مزين به كاشي كاري خشتي است.
اماکن طبیعی - تهران:
چشمه آب علي هراز - تهران: چشمه آب معدني آبعلي در شمال دهكده آبعلي در 60 كيلومتري شمال شرقي تهران در كنار بستر رودخانه مبارك آباد واقع شده است. آب اين چشمه از گروه آب‌هاي بي كربناته كلسيك سرد PH متمايل به اسيد است و آهن و سيليس نيز در آن وجود دارد. اين آب در درمان برخي بيماريهاي دستگاه گوارش ، كبد ، لوزالمعده و روده مؤثر است. همچنين در تنظيم كلسترول و اسيد اوريك نيز استفاده مي‌شود.
پارك جنگلي چيتگر- تهران: اين پارك با 1450 هكتار فضاي سبز و يك پيست دوچرخه سواري در غرب تهران قرار دارد. اين پارك از بزرگترين پارك‌هاي استان است كه در بيشتر فصل‌هاي سال از آن استفاده مي‌شود.
پارك ملي خجير و سرخه حصار - تهران: اين پارك با 9380 هكتار وسعت و 1547 متر ارتفاع از سطح دريا ، در كنار شهر تهران قرار دارد. تمام اين ناحيه به جز بخش شمال شرقي آن جزء مناطق حفاظت شده و زيستگاه انواع پرندگان مهاجر در زمستان است. راه‌هاي ارتباطي اين ناحيه عبارتند از: جاده خجير و جاده قصر فيروزه.
دره اوين – دركه – تهران: اين دره كه در طول آن رودخانه‌اي پر آب جريان دارد ، در شمال شهر تهران واقع شده است. درطول مسير دره ، باغ‌هاي متعددي وجود دارند كه در فصل بهار و تابستان به زيبايي دره مي‌افزايند.
دره كن – سولقان - تهران: اين دره در شمال شرقي تهران قرار دارد و رودخانه پر آب كن در مسير آن جريان دارد. آب وهواي مسير كن - سولقان بسيار فرح بخش است. از امكانات آن مي‌توان به قهوه خانه‌هاي سنتي ، در طول دره اشاره كرد. در فصل‌هاي بهار و پائيز، مي‌توان زيباترين چشم اندازها را در دره كن - سولقان شاهد بود.
درياچه سد لار- تهران: اين درياچه در 84 كيلومتري تهران قرار دارد و به دليل نزديكي به قله دماوند هوايي خنك وچشم‌اندازهايي زيبا دارد. ورزش‌هاي آبي مانند شنا و اسكي در اين درياچه امكان‌پذير است.
رودخانه جاجرود – تهران: اين رودخانه يكي از مهم‌ترين رودخانه‌هاي استان تهران است كه از كوه‌هاي كلون‌بستك سرچشمه مي‌گيرد و پس از مشروب ساختن زمين‌هاي دشت ورامين به رودخانه كرج مي‌پيوندد. روي اين رودخانه ، سد لتيان احداث شده و از گردش‌گاه‌هاي زيباي استان به شمار مي‌آيد.
رودخانه لار - تهران: اين رودخانه از كوه‌هاي برف‌گير و پر باران كلون بستك با 3000 متر ارتفاع در شرق و شمال شرقي استان ، سرچشمه مي‌گيرد. روي اين رودخانه يك سد ساخته شده است. حواشي اين رودخانه ازگردش‌گاه‌هاي بسيار مهم استان تهران است.
آبشار لار - تهران: يكي از جاذبه‌هاي مهم ناحيه لار، آبشار آن است كه در محلي در نزديكي روستاي وانا واقع شده‌است. اين آبشار زيبايي خاصي دارد.
چشمه آب گرم لاريجان،لار- تهران: اين چشمه‌ها در امتداد دره لار واقع شده‌اند. در مظهر اين آب گرم ، حمام‌هايي با خزينه‌هايي كوچك احداث شده است. فضاي پيرامون اين چشمه با آب و هواي معتدل و با چشم اندازهاي كوهستاني مرتفع در آميخته است.
باغ وحش تهران – تهران: باغ وحش تهران در 4 كيلومتري بزرگراه تهران- کرج و در جنب پارك ارم واقع شده است. اين باغ وحش با 5/4 هكتار وسعت در سال 1371 خورشيدي احداث شد. در اين مكان ، بيش از 290 حيوان نگهداري مي‌شود و مورد بازديد مردم قرار مي‌گيرد.
پيست توچال – تهران: اين پيست با 3500 متر ارتفاع از سطح دريا در ايستگاه پنج تله‌كابين توچال قراردارد. در انتهاي ايستگاه پنج ، چندين رستوران و محل استراحت وجود دارد. اين مجموعه دو تله‌اسكي بشقابي و يك تله‌سي‌يژدارد.
منطقه حفاظت شده لار - تهران: اين منطقه با 2900 متر ارتفاع از سطح دريا در شمال و شمال شرقي تهران و در فاصله 90 كيلومتري آن واقع شده است. منطقه لار گونه‌هاي مختلفي از حيات وحش مانند قوچ ، ميش ، پلنگ ، گراز ، روباه ، شغال ، عقاب طلايي و 97 گونه پرنده و انواع خزندگان را در خود جاي داده تنوع گياهي جالب توجهي دارد.
موزه آثار طبيعي و حيات وحش - تهران: موزه دارآباد ، غني‌ترين موزه تاريخ طبيعي ايران است كه درشهريور 1372 خورشيدي افتتاح شده است. در پنج بخش اين موزه پستان‌داران ، پرندگان ، آبزيان ، خزندگان و حشرات نگهداري مي‌شود. در بخش ديرينه‌شناسي نخستين آثار حيات بر كره زمين و نيز سنگواره‌ها با رده‌بندي علمي به نمايش گذاشته شده‌اند. بخش‌هاي تاكسي درمي و پوست آمايي اين موزه ، كارگاهي براي تماشا و آموزش فنون حفظ تنديس طبيعي جانوران است. اين موزه ، دو سينماي روباز و سرپوشيده براي تماشاي فيلم‌هاي مربوط به حيات وحش دارد. چاي‌خانه سنتي موزه با چشم اندازي از شهر تهران يكي از ويژگي‌هاي جالب اين موزه است.
