اهر(ارسباران):

شهرستان کوهستاني اهر در ۱۰۳ کيلومتري شمال شرقي تبريز واقع شده و از قديمي ترين ولايات آذربايجان به شمار مي رود. ناحيه اهر به علت اهميت سياسي و نظامي ، از ديرباز مورد توجه حکام و امرا بوده و پيشينه تاريخي آن با بسياري از حوادث تاريخي آذربايجان گره خورده است. اين منطقه در اوايل قرن سوم هجري قمري به مدت ۲۰ سال ميدان خونين ترين نبرهاي بابک خرم دين و طرفداران وي با سپاهيان عرب بود. شهر اهر در دوره جنگهاي ايران و روس در زمان قاجار نيز مرکز فرماندهي قشون ايران به رهبري عباس ميرزا بوده است.   اهر پیش از حمله اعراب اوزانلار نام داشته و به نام ميمد نيز مشهور است. بعد از اسلام به نام اهر يا اهريچ خوانده شد كه حاكم نشين قره داغ بود. آب و هواي آن در زمستان سرد و پر برف و در تابستان معتدل است. اکثر دره هاي ارسباران از جنگل و مرتع پوشيد شده و رودخانه اهرچاي زمين هاي آن را مشروب مي سازد. شهرستان اهر در منطقه ای كشاورزی قرار گرفته و در زمينه ی کشاورزی، دام پروری و باغ داری از امكانات طبيعی و نيروی انسانی خوبی برخوردار است. در شهرستان اهر؛ جاذبه های طبیعی و تاریخی با اهمیتی می توان دید. به همین سبب این شهرستان در صنعت گردشگری نیز ایفاگر نقش قابل توجهی است. بيش تر دره ها و بلندی های شهرستان اهر؛ پوشيده از جنگل و مرتع است. جنگل های زیبای ارسباران، چشمه های آب معدنی گازدار عربشاه، آّب معدنی مشک عنبر، آب معدنی دره آبش احمد و آب معدنی آبريس همراه با ساير عوامل طبيعی از جمله رودخانه ارس، دشت اهر و تالاب ها و ارتفاعات منطقه؛ چشم انداز زيبايی از طبيعت شهرستان اهر را به نمایش می گذارند. پيشينه ی تاريخی و کهن شهرستان اهر؛ سبب وجود تپه ها، مساجد، اماکن عمومی، قلعه ها و کاروان سراهایی در این منطقه شده است. بازار اهر، حمام کردشت و بقعه شیخ شهاب الدین اهری از جمله مهم ترین این بناها به شمار می آیند.   

مکان های دیدنی و تاریخی - اهر:

بيش تر دره ها و بلندی های شهرستان اهر پوشيده از جنگل و مرتع است که چشم انداز زیبایی به طبیعت این ناحیه بخشیده است. چشمه های آب معدنی گازدار عربشاه، آّب معدنی مشک عنبر، آب معدنی دره آبش احمد و آب معدنی آبريس همراه با ساير عوامل طبيعی از جمله رودخانه ارس، دشت اهر، تالاب ها و ارتفاعات منطقه؛ جاذبه های طبيعی این ناحیه را به وجود آورده اند که طبیعت دوستان را به سوی خود جلب می کنند. پيشينه ی تاريخی و گذشته ی شهرستان اهر نيز سبب وجود جاذبه های معماری و تاریخی چون: تپه های باستانی، مساجدقدیمی، قلعه ها و کاروان سراهای تاریخی در منطقه شده است. از جمله مهم ترين مکان های تاريخی شهرستان اهر می توان بازاراهر را که يکی از زيباترين بازارهای آذربايجان شرقی است، حمام کردشت و بقعه شيخ شهاب الدين اهری را نام برد. (توضیحات بناهای یاد شده به طور کامل در قسمت های مربوطه آورده شده است.) 

صنايع و معادن - اهر:

انواع صنايع كارگاهی و دستی در اين شهرستان فعاليت دارند. عمده ی صنايع كارگاهی اين شهرستان عبارتند از: آرد سازی، موزاییک سازی، ريسندگی خامه قالی، چوب بری، شن و ماسه شویی، جوراب بافی، جعبه سازی،‌ آجر پزی، تانكرسازی، سنگ بری و ماكارونی سازی. مهم ترين معادن موجود در حوالی شهرستان اهر نيز عبارتنداز: چهار معدن مس در نواحی شمالی اهر، معدن آهک با ميزان استخراج قابل توجه در هشت كيلومتری شمال شرقی اهر، معدن سيليس و معدن سنگ های ساختمانی.    

کشاورزی و دام داری - اهر:

شهرستان اهر در منطقه ای كشاورزی قرار گرفته است و در زمينه ی كشاورزی، دام پروری و باغ داری از رونق به سزایی برخوردار است. غلات، حبوبات، علوفه، سيب زمينی، پنبه، ذرت، برنج از محصولات این ناحیه است. منابع و محصولات جنگلی اين شهرستان نيز دارای اهميت زیادی است. شهرستان اهر به علت شرايط جغرافيايی مساعد و بهره مندی از مراتع خوب و غنی، از طرف عشاير به عنوان ييلاق مورد استفاده قرار می گيرد. پرورش دام در اين شهرستان شامل گوسفند، بز، گاو (اصيل بومی و دو رگه) گاو ميش، شتر و اسب می شود. پرورش طيور به دو شيوه ی مدرن و سنتی انجام می گيرد که روش مدرن تنها شامل مرغ، و روش های سنتی شامل مرغ، خروس، غاز، بوقلمون، اردک می شود. پرورش زنبور عسل نيز در شهرستان اهر رواج داشته و تعداد زیادی کندوی مدرن و سنتی در این ناحیه وجود دارد.   

وجه تسميه و پيشينه تاريخي - اهر:

اهر، دژ قوم ماد و رودخانه ارس مرز دولت ماد بود. اهر از شهرهای قديمی آذربايجان است. اين شهر قبل از حمله اعراب اوزانلار نام داشت و به نام ميمد نيز مشهور بود. بعد از اسلام به نام اهر يا اهريچ خوانده شد كه حاكم نشين قره داغ بود. در سال ۲۳ هجری قمری در زمان خليفه دوم، قوای اسلام به فرماندهی بكربن عبدالله به اين منطقه دست يافتند. در زمان خلافت عباسيان از سال ۲۰۰ تا ۲۲۲ هجری قمری بابك خرمدين در آذربايجان بر عليه خليفه عباسی (معتصم) قيام كرده قريب به ۲۰ سال در مقابل سپاهيان خليفه مقاومت نمود و حماسه ها آفريد. او بزرگ ترين سرداران عرب و سپاه آنها را كه بيش از ۲۵۰ هزار نفر بودند نابود كرد.  

در زمان حكومت شهر ياران گمنام (كنگريان، جستانيان، آل مسافر، رواديان) شهر اهر در رديف سرزمين قهرمانان استقلال طلب ايران بود. پس از حكومت سلجوقيان و خوارزمشاهيان، در زمان اتابكان، شهرستان اهر مركز حكومت اولاد جهان پهلوانان، اتابک آذربايجان بود و تعدادی از آنان به نام مالک اهر در ارسباران حكومت كردند.  

در زمان حكومت صفويه جنگ سختی بين مردم اهر و ايل بايبوردلو با قشون عثمانی در محل معروف به قانلی گول در جنوب اهر اتفاق افتاد. در دوره قاجاريه و جنگ های ايران و روس شهر اهر مركز فرماندهی عباس ميرزا نايب السلطنه بود. در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بيماری وبای تبريز كه عده بی شماری تلف شدند، محمد شاه مدتی در اهر اقامت داشت و به امور آذربايجان رسيدگی می كرد. مظفرالدين شاه قاجار در سفری به ارسباران بعضی مناظر طبيعی اروپا را با نقاط دل انگيز اين منطقه مقايسه كرده است. این منطقه در برگیرنده ی شهرها، بخش ها و روستاهای زیادی است و امروزه یکی از آبادترین نواحی استان آذربایجان شرقی به شمار می رود.   

مشخصات جغرافيايي - اهر:

شهرستان اهر در منطقه ای كوهستانی و كشاورزی قرار گرفته است. شهرستان اهر از شمال به کلیبر، از جنوب با هریس، از غرب به ورزقان و از شرق به مشکین شهر اردبیل محدود می شود. مرکز این شهرستان، شهر اهر است که در درازای شرقی ۴۷ درجه و ۰۶ دقيقه و در پهنای شمالی ۳۸ درجه و ۲۸ دقيقه و ارتفاع ۱۳۴۱ متری از سطح دريا و در ۱۰۳ كيلومتری شمال شرقی تبريز و در مسير جاده اصلی تبريز – مشكين شهر قرار گرفته است.   

اماکن مذهبی - اهر:

مسجد جامع اهر- اهر: مسجد جامع اهر به دوره سلجوقي و اتابکان منسوب است و شيوه معماري و تزئينات جالب توجهي دارد. سنگ نبشته اي در شبستان مسجد نصب شده که تاريخ ۱۰۵۲ هجري قمري را دارد.

مقبره شيخ شهاب الدين اهري – اهر: آرامگاه عارف بزرگ و نامدار شيخ شهاب الدين اهري (عارف مشهور قرن هفتم هجري قمري) در مرکز شهر اهر قرار دارد و مشتمل بريک ايوان بزرگ ، دو ايوان کوچک ، دو مناره بلند ، مسجد و خانقاه معروف به قوشخانه است.  

آثار تاریخی - اهر:

بازار قديمي - اهر : بازار قديمي شهر اهر تزئينات بسيار جالب توجهي دارد. در اين بازار تمام مغازه هاي طبقه دوم با گچبري هاي زيبا از گل و برگ و اسليمي توريقي بسيار درشت تزئين شده است. بازار اهر در زمان قاجار تعمير شده. اين بازار شامل راسته بازار، بازارکفاشان ، بيک بازاري و بازار نصير بيک است.

کاروانسراي شاه عباسي – اهر: گردنه گوءيجه بئل يکي از زيباترين مناطق آذربايجان است که در ۲۴ کيلومتري اهر قرار دارد. در اين ناحيه دو کاروانسراي قديمي به فاصله هفت کيلومتر از همديگر قرار دارند. نوع بنا و سبک معماري کاروانسراها نشان مي دهد که هر دو همزمان و در دوره صفوي ساخته شده اند.

قلعه آوارسين – اهر: اين قلعه در۱۱ کيلومتري جاده اهر –  کليبر واقع شده و از يادگارهاي دوره ساساني است. حمداله مستوفي ساخت آن را به اوايل دوره اسلامي نسبت داده است.

قلعه جوشون – اهر: اين قلعه در ۲۶ کيلومتري غرب ورزقان بر فراز کوهي بلند قرار دارد و از آثار دوره پيش از اسلام است که در دوره اسلامي نيز مورد استفاده بوده است.  

قلعه نودوز – اهر: اين قلعه در ۲۵ کيلومتري جنوب شرقي شهر اهر بر فراز کوهي بلند واقع شده و از قلعه هاي دوره ساساني است. اين قلعه از سنگ و آجر و ملاط  گچ ساخته شده و برجي بلند دارد.

قلعه پشتو – اهر: اين قلعه يکي از با ارزش ترين و جالب ترين آثار تاريخي شهرستان اهر است که بر بلنداي کوهي به ارتفاع ۳۰۰۰ متر احداث شده است. اين قلعه حصارهاي بسيار مرتفع صخره اي دارد و دور تا دور آن را پرتگاه هاي عميقي احاطه کرده است. تنها راه ورود به آن ، معبري با ۲۲۰ پله سنگي است. آثار به دست آمده از اين قلعه به اوايل دوره اسلامي تعلق دارد.

محوطه تاريخي قوبول دره سي – اهر: قوبول دره سي در يک کيلومتري غرب روستاي چناب از توابع هوراند واقع شده و در مقابل آن کوه هشت سر قرار دارد. گفته مي شود که اين محل ، مسکن اصلي بابک خرمدين بوده است. با توجه به آثار طبيعي ، تاريخي و تنوع محيطي بازديد از اين ناحيه تجربه اي فراموش نشدني خواهد بود.

سنگ نبشته سقندل – اهر: اين کتيبه در کوهي به نام زاغي در دو کيلومتري شرق ورزقان از توابع شهرستان اهرقرار دارد. طول آن ۱۱۵ و عرض آن ۴۷ سانتي متر و مشتمل بر ۱۰ سطر است. اين کتيبه به ساردوي دوم (۷۳۳-۷۵۰ قبل از ميلاد)پسر آرگيشتي اول تعلق دارد و در آن از حمله به ناحيه کوهستاني "پولوآدري" و گشودن ۲۱ دژ و تصرف ۴۵ يا ۴۴ شهر در يک روز سخن رفته است.

سنگ نبشته شيشه – اهر: اين سنگ نبشته سومين اورارتويي شناخته شده و در استان آذربايجان شرقي است که در روستايي به همين نام از توابع دهستان ورگهان بخش هوراند اهر واقع شده و به خط ميخي و به زبان اورارتويي است. کتيبه به آرگيشتي پسر روساي – ششمين فرمانرواي اورارتو – در سالهاي ۶۸۰ – ۷۱۳ قبل از ميلاد تعلق دارد. 

جاذبه های طبیعی - اهر:

کوهستان ارسباران(قره داغ) – اهر: کوهستان ارسباران دنباله رشته کوه هاي قفقاز است که دره و رودخانه ارس آنها را از هم جدا مي کند. اين کوهستان ۹۵۰۰ کيلومتر مربع وسعت دارد و کوه "سورجرتپه" با ارتفاع ۲۹۴۶ متر بلند ترين قله آن است.